Η δοκιμή νέων θεραπειών και εμβολίων μπορεί να πάρει χρόνια, αν όχι δεκαετίες, για να συγκεντρώσει αρκετά δεδομένα. Έτσι οι επιστήμονες στρέφονται σε μια αμφιλεγόμενη προσέγγιση που περιλαμβάνει τη σκόπιμη μόλυνση εθελοντών με δυνητικά θανατηφόρους ιούς, παράσιτα και βακτήρια.
Μία ομάδα νεαρών ενηλίκων περίμενε να δεχθεί επίθεση από… κουνούπια που μεταφέρουν ένα παράσιτο που σκοτώνει περισσότερους από 600.000 ανθρώπους κάθε χρόνο.
Η ομάδα είχε συμφωνήσει να λάβει μέρος σε μια ιατρική δοκιμή στο Ινστιτούτο Jenner του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, για να δοκιμάσει ένα νέο εμβόλιο κατά της ελονοσίας. Το εμβόλιο – γνωστό ως «R21» – ακόμη και στις πρώτες μέρες του, δημιουργούσε ήδη ενθουσιασμό στους επιστήμονες.
Η δοκιμή πραγματοποιήθηκε το 2017, αν και το ινστιτούτο διενεργούσε παρόμοια πειράματα με κουνούπια από το 2001, όπως αναφέρει το BBC σε ρεπορτάζ του.
Κάθε εθελοντής οδηγήθηκε σε ένα εργαστήριο. Εκεί, πάνω σε ένα τραπέζι, βρισκόταν ένα βαζάκι με ένα κάλυμμα από γάζα από πάνω. Μέσα υπήρχαν πέντε κουνούπια, εισαγόμενα από τη Βόρεια Αμερική, τα οποία είχαν μολυνθεί από το παράσιτο της ελονοσίας.
Ο εθελοντής τοποθετούσε το χέρι του στο πάνω μέρος της γλάστρας, ώστε τα κουνούπια να μπορούν να πιάσουν δουλειά, τσιμπώντας μέσα από το κάλυμμα και μέσα στο δέρμα του εθελοντή. Καθώς τα έντομα ρουφούσαν το αίμα του πρόθυμου θύματός τους, το σάλιο που χρησιμοποιούσαν τα κουνούπια για να μην πήξει το γεύμα τους θα μπορούσε να μεταφέρει το παράσιτο της ελονοσίας στην πληγή.
Η ελπίδα ήταν ότι το εμβόλιο προσέφερε στους εθελοντές αρκετή προστασία για να τους σταματήσει να αναπτύξουν ελονοσία.
Ένα επικίνδυνο πείραμα, που όμως αποδίδει καρπούς
Είναι ένα γλαφυρό παράδειγμα αυτού που είναι γνωστό ως «δοκιμή ανθρώπινης πρόκλησης» – ένα πείραμα στο οποίο ένας εθελοντής εκτίθεται σκόπιμα σε μια ασθένεια. Μπορεί να ακούγεται επικίνδυνο, ίσως ακόμη και απερίσκεπτο, να εκθέσετε ένα άτομο εν γνώσει του σε μια μόλυνση που θα μπορούσε να τον κάνει να ασθενήσει βαριά. Είναι όμως μια προσέγγιση που έχει γίνει δημοφιλής τις τελευταίες δεκαετίες στην ιατρική έρευνα. Και είναι κάτι που αποδίδει καρπούς, με μερικές αξιοσημείωτες ιατρικές νίκες.
Το εμβόλιο R21 αργότερα αποδείχθηκε ότι είναι έως και 80% αποτελεσματικό στην πρόληψη της ελονοσίας και έγινε το δεύτερο εμβόλιο κατά της ελονοσίας στην ιστορία που συνιστάται για χρήση από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ). Πρόσφατα, οι πρώτες δόσεις του εμβολίου δόθηκαν σε μωρά στην Ακτή του Ελεφαντοστού και στο Νότιο Σουδάν – όπου πεθαίνουν χιλιάδες άνθρωποι κάθε χρόνο από ελονοσία.
Και αυτό κατέστη εφικτό, εν μέρει τουλάχιστον λένε οι επιστήμονες, λόγω των εθελοντών που δέχθηκαν να τους τσιμπήσουν τα μολυσμένα κουνούπια.
Ζίκα, τύφος, χολέρα
«Τα τελευταία 20 χρόνια υπήρξε μια αξιοσημείωτη αναγέννηση των δοκιμών αυτών», λέει ο Έντριαν Χιλ, καθηγητής εμβολιολογίας και διευθυντής του Ινστιτούτου Jenner. «Τα μοντέλα πρόκλησης έχουν χρησιμοποιηθεί για τα πάντα, από τη γρίπη έως τον Covid-19. Αυτό ήταν πραγματικά πολύ σημαντικό».
Τώρα, οι επιστήμονες προσπαθούν να μολύνουν σκόπιμα τους εθελοντές με όλο και περισσότερες ασθένειες – πάντα με την ελπίδα να αναπτύξουν ολοένα πιο αποτελεσματικά εμβόλια και θεραπείες. Παθογόνα όπως ο Ζίκα, ο τύφος και η χολέρα έχουν ήδη χρησιμοποιηθεί σε αυτές τις δοκιμές. Άλλοι ιοί όπως η ηπατίτιδα C συζητούνται ως μελλοντικοί υποψήφιοι.
Τουλάχιστον 12 εμβόλια τα τελευταία 20 χρόνια
Αν και δεν υπάρχει κεντρικό μητρώο για τέτοιες δοκιμές ο Χιλ εκτιμά ότι έχουν συμβάλει σε τουλάχιστον δώδεκα εμβόλια τις τελευταίες δύο δεκαετίες. Μια συστηματική ανασκόπηση βρήκε 308 δοκιμές μεταξύ 1980 και 2021 που είχαν εκθέσει τους συμμετέχοντες σε ζωντανά παθογόνα.
Οι υποστηρικτές πιστεύουν ότι τα οφέλη αυτών των δοκιμών υπερτερούν των κινδύνων, εάν διεξάγονται κάτω από το σωστό ρυθμιστικό πλαίσιο. Αλλά μερικές πρόσφατες δοκιμές έχουν ωθήσει στα όρια της ιατρικής δεοντολογίας – και κορυφαίοι επιστήμονες αισθάνονται ήδη άβολα για την ταχύτητα με την οποία αναπτύσσονται τώρα τα πειράματα που κάποτε ήταν ταμπού.
Αλλά και μνήμες από ένα σκοτεινό παρελθόν
Είναι αδύνατο να κατανοήσουμε την παρατεταμένη αίσθηση ανησυχίας που έχουν ορισμένοι γύρω από τις δοκιμές αυτές χωρίς να επιστρέψουμε σε μερικές από τις πιο σκοτεινές στιγμές του ιατρικού ιστορικού. Τα πιο διαβόητα είναι τα πειράματα που διεξήγαγαν Ναζί επιστήμονες, στα οποία οι κρατούμενοι των στρατοπέδων συγκέντρωσης μολύνθηκαν βίαια από φυματίωση και άλλα παθογόνα.
Λιγότερο γνωστές είναι οι ενέργειες των Αμερικανών γιατρών στη Γουατεμάλα, οι οποίοι στα μέσα της δεκαετίας του 1940 μόλυναν σκόπιμα 1.308 άτομα με σύφιλη και άλλα σεξουαλικά μεταδιδόμενα νοσήματα.
Στις αρχές της δεκαετίας του 1970, προέκυψε ότι οι γιατροί στο Willowbrook State School στη Νέα Υόρκη είχαν εκθέσει περισσότερα από 50 παιδιά με αναπηρία σε ηπατίτιδα κατά τη διάρκεια των δεκαετιών του 1950 και του 1960, με στόχο τη δημιουργία ενός εμβολίου.
