Στις 22 Μαΐου, τα Κέντρα Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων της Αμερικής (CDC) επιβεβαίωσαν μια νέα ανθρώπινη μόλυνση με τον ιό Η5 της γρίπης των πτηνών, ένα μικρόβιο με πιθανότητα πανδημίας που πρόσφατα εξαπλώθηκε γρήγορα στις αγελάδες γαλακτοπαραγωγής στην Αμερική.
Είναι το δεύτερο κρούσμα που έχει εντοπιστεί σε άνθρωπο, που συνδέεται με τα κρούσματα στις αγελάδες. Και οι δύο είναι εργάτες φάρμας που πιθανότατα μολύνθηκαν μέσω επαφής με μολυσμένα ζώα και είχαν μόνο ήπια συμπτώματα. Αν και δεν υπάρχουν ακόμη στοιχεία για μετάδοση από άνθρωπο σε άνθρωπο, οι υγειονομικές αρχές των ΗΠΑ είναι σε κατάσταση υψηλού συναγερμού.
Οι ιοί της γρίπης μολύνουν πολλά είδη και, κάθε τόσο, ένας ιός «σπάει το φράγμα» και μολύνει ένα είδος που δεν είναι η ειδικότητά του. Όταν συμβεί αυτό, θα μπορούσε να είναι εξαιρετικά θανατηφόρο για το νέο είδος ξενιστή. Ο H5N1, ένας ιός της γρίπης των πτηνών που έχει πλέον περάσει σε πολλά είδη πτηνών και ορισμένα θηλαστικά, είναι ένας από αυτούς με δυνατότητα πανδημίας, επειδή οι άνθρωποι δεν έχουν ανοσία σε αυτόν.
Τα επιβεβαιωμένα κρούσματα και η εξάπλωση
Τις τρεις σχεδόν δεκαετίες από τότε που ανιχνεύθηκε για πρώτη φορά ο H5N1 σε χήνες στην Κίνα, υπήρξαν περίπου 900 γνωστές ανθρώπινες μολύνσεις παγκοσμίως, συνήθως από επαφή με μολυσμένα πουλερικά ή άλλα πτηνά.
Σχεδόν τα μισά από αυτά ήταν θανατηφόρα.
Ωστόσο ήπιες ή ασυμπτωματικές λοιμώξεις πιθανότατα να έχουν περάσει εντελώς απαρατήρητες, καθιστώντας το πραγματικό ποσοστό θνησιμότητας πολύ χαμηλότερο, όπως εξηγεί σε ρεπορτάζ του ο Economist.
Το 2022 η Η5Ν1 άρχισε να εξαπλώνεται ευρύτερα μεταξύ των ειδών άγριων πτηνών, που την μετέφεραν σε όλο τον κόσμο, μολύνοντας πολλά είδη άγριων θηλαστικών, καθώς και εκτρεφόμενα πουλερικά και βιζόν.
Ο ιός είναι εξαιρετικά θανατηφόρος στα πουλερικά, έτσι φάρμες στην Ευρώπη, την Αμερική και την Ασία χρειάστηκε να θανατώσουν εκατοντάδες εκατομμύρια πτηνά σε μια προσπάθεια να σταματήσουν την εξάπλωσή του.
Η «εισβολή» σε φάρμες των ΗΠΑ
Αυτή την άνοιξη, ο H5N1 εμφανίστηκε σε αγελάδες γαλακτοπαραγωγής σε μια φάρμα στο Τέξας. Έκτοτε έχει εντοπιστεί σε κοπάδια γαλακτοπαραγωγής σε τουλάχιστον 9 πολιτείες.
Στις αρχές Μαΐου, η Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA) διαπίστωσε ότι περίπου το 20% των δειγμάτων γάλακτος από τα ράφια των καταστημάτων σε όλη την Αμερική περιείχε Η5Ν1 (που εξουδετερώνεται με παστερίωση), γεγονός που υποδηλώνει ότι η εξάπλωση στις αγελάδες γαλακτοπαραγωγής ήταν μεγαλύτερη από ό,τι είχαν επιβεβαιώσει οι έλεγχοι σε ζώα.
Οι αγρότες διστάζουν να αναφέρουν κρούσματα ή να κάνουν τεστ σε αγελάδες, από φόβο μήπως χάσουν εισόδημα. Περιορισμένοι είναι και οι έλεγχοι στο εργατικό δυναμικό, που απασχολείται σε φάρμες.
Πολλοί εργάτες γης, για παράδειγμα, είναι μετανάστες χωρίς έγγραφα που δεν μιλούν αγγλικά και αμείβονται με ημερομίσθια (τα οποία θα χάσουν αν χρειαστεί να απομονωθούν). Το να τους προσεγγίσουν οι αρμόδιες υπηρεσίες και να τους πείσουν να κάνουν εξετάσεις ήταν επομένως μια πρόκληση. Μέχρι τις 22 Μαΐου μόνο 40 άτομα ύποπτα για λοίμωξη H5N1 είχαν υποβληθεί σε εξετάσεις.
Αυτό που είναι ξεκάθαρο για τον H5N1 είναι ότι «αν είχε εξαπλωθεί από άνθρωπο σε άνθρωπο θα το ξέραμε», λέει στον Economist, η Jennifer Nuzzo, επιδημιολόγος στο Πανεπιστήμιο Brown. Η άμεση ανησυχία για την υγεία, λέει, είναι ότι άγνωστος αριθμός εργαζομένων σε αγροκτήματα έχει πιθανότατα μολυνθεί από την έκθεση στα ζώα, που νοσούν.
Πώς μεταδίδεται από τα ζώα
Και οι δύο εργάτες γης που επιβεβαιώθηκε ότι έχουν κολλήσει τον ιό έχουν μόνο ένα σύμπτωμα: επιπεφυκίτιδα. Τα κύτταρα στο ανθρώπινο μάτι έχουν συγκεκριμένους υποδοχείς που υπάρχουν επίσης στα κύτταρα των πτηνών—«σταθμούς σύνδεσης» μέσω των οποίων εισέρχεται ένας ιός. Αυτό σημαίνει ότι ο H5N1 μπορεί να μολύνει ένα άτομο όταν προσγειωθεί στο μάτι του χωρίς να χρειάζεται να αναπτύξει πρώτα τις εξειδικευμένες μεταλλάξεις που χρειάζεται συνήθως.
Είναι μια παρόμοια ιστορία με τα κύτταρα στους ανθρώπινους πνεύμονες, γι’ αυτό ο ιός έχει προκαλέσει σοβαρές πνευμονικές λοιμώξεις σε πολλούς ανθρώπους σε προηγούμενα κρούσματα που τον είχαν κολλήσει από πτηνά.
Μόνο μία μετάλλαξη θα έφερνε μετάδοση από άνθρωπο σε άνθρωπο
Αλλά τα κύτταρα στην ανώτερη αναπνευστική οδό των ανθρώπων – ένα μέρος του σώματος που είναι σημαντικό όταν οι ιοί εξαπλώνονται μεταξύ των ανθρώπων μέσω του βήχα και του φτερνίσματος – δεν έχουν αυτούς τους υποδοχείς που μοιάζουν με πτηνά. Για να αρχίσει να εξαπλώνεται εύκολα μεταξύ των ανθρώπων, ο ιός πρέπει να αποκτήσει γενετικές μεταλλάξεις που θα του επιτρέψουν να μολύνει αυτά τα κύτταρα στους ανώτερους αεραγωγούς.
Μέχρι στιγμής, η γονιδιωματική ανάλυση δειγμάτων H5N1 από αμερικανικές φάρμες δεν έχει βρει καμία με αυτές τις κρίσιμες μεταλλάξεις. Ένα ρινικό επίχρισμα από έναν από τους μολυσμένους εργάτες φάρμας δεν ήταν μολυσμένο από τον ιό. Μόνο το δείγμα από τα μάτια του βγήκε θετικό.
Γιατί ανησυχούν οι επιστήμονες
Ωστόσο, η κατάσταση στην Αμερική είναι ανησυχητική. Η ευρεία παρουσία του H5N1 σε θηλαστικά με τα οποία πολλοί άνθρωποι βρίσκονται σε στενή επαφή αυξάνει τις πιθανότητες να εμφανιστεί κάποια στιγμή μια παραλλαγή του ιού προσαρμοσμένη στον άνθρωπο. Ο ιός μεταλλάσσεται καθώς εξαπλώνεται μεταξύ των αγελάδων, επομένως μια μετάλλαξη που μολύνει τον άνθρωπο μπορεί να συμβεί τυχαία σε ένα ιικό σωματίδιο που συλλέγεται από ένα άτομο.
Μια άλλη πιθανότητα είναι η εμφάνιση μιας ανασυνδυασμένης εκδοχής του Η5Ν1 η οποία συμβαίνει όταν ένα άτομο έχει μολυνθεί τόσο από τον αγελαδινό h5n1 όσο και από έναν από τους ιούς της εποχικής γρίπης που κυκλοφορούν κάθε χρόνο στους ανθρώπους.
Οι ιοί της γρίπης είναι διαβόητοι επειδή ανταλλάσσουν κομμάτια του γενετικού τους κώδικα μεταξύ τους όταν μολύνουν ένα κύτταρο. Ο ιός Η5Ν1 της αγελάδας θα μπορούσε να αποκτήσει, με αυτόν τον τρόπο, τα γονίδια που χρειάζεται για να κάνει την εποχική γρίπη εξαιρετικά μεταδοτική στους ανθρώπους.
Αν και είναι αδύνατο να προβλεφθεί τι θα συμβεί, ο τρόπος με τον οποίο εκτυλίχθηκε το τρέχον ξέσπασμα στην Αμερική δεν προοιωνίζεται θετικές εξελίξεις για την πρόληψη μιας μελλοντικής πανδημίας, είτε από H5N1 είτε από άλλο ιό, προειδοποιούν ειδικοί στον Economist.
Είναι ανησυχητικό ότι «αυτό εξαπλώθηκε κάτω από τη μύτη μας σε έναν εντελώς νέο ξενιστή για μήνες πριν εντοπιστεί», λέει η Δρ. Γουόρομπι. Τα συστήματα επιτήρησης που μπορούν να ανιχνεύουν, να παρακολουθούν και να περιορίζουν την εξάπλωση νέων παθογόνων σε ζώα που εκτρέφονται σε μεγάλους αριθμούς είναι ο τρόπος με τον οποίο μπορούν να προληφθούν μελλοντικές πανδημίες. Χωρίς αυτό, η επόμενη πανδημία θα μπορούσε να ξεκινήσει εξίσου εύκολα στο Τέξας όσο στη Γουχάν.
