Τα δεδομένα για τη γρίπη των πτηνών, το πόσο επικίνδυνη είναι για την ανθρωπότητα και το πώς μπορεί η επιστήμη να την αντιμετωπίσει αναλύει σε άρθρο του για το ΑΠΕ ο αναπληρωτής καθηγητής Υγιεινής και Επιδημιολογίας του ΕΚΠΑ, Γκίκας Μαγιορκίνη.
Ακολουθεί το άρθρο:
Οι πανδημίες είναι ένα φυσικό επαναλαμβανόμενο φαινόμενο που η ανθρωπότητα έχει ζήσει πάρα πολλές φορές. Όπως περιγράφω στο βιβλίο μου «Χρονικό των Ιών», με την τεχνολογική εξέλιξη έχουμε χτίσει ένα «ανθρώπινο κέλυφος», ένα περιβάλλον που μας προστατεύει από τα φυσικά φαινόμενα και την αβεβαιότητα. Ωστόσο αυτό το «ανθρώπινο κέλυφος» δεν είναι αλώβητο. Η πηγή των πανδημιών βρίσκεται σε παθογόνα, βακτήρια ή ιούς, που μεταδίδονται στον άνθρωπο κατά κύριο λόγο από τα ζώα.
Καθώς δεν έχουμε εκμηδενίσει την αλληλεπίδρασή μας με τα ζώα και το υπόλοιπο φυσικό περιβάλλον, είναι δεδομένο ότι θα συνεχίσουν να προκαλούνται πανδημίες. Όπως οι σεισμοί που γνωρίζουμε ότι θα ξανασυμβούν αλλά δεν ξέρουμε πότε, έτσι και οι πανδημίες είναι βέβαιο ότι θα συμβούν ξανά, απλά δεν γνωρίζουμε το ακριβές χρονικό σημείο.
Η παρατήρηση και η έρευνα τα τελευταία χρόνια, μας έχει βοηθήσει να αναπτύξουμε εργαλεία επιτήρησης των διάφορων ιών που θεωρητικά είναι πιο πιθανό να προκαλέσουν πανδημίες. Με αυτά τα εργαλεία ελπίζουμε ότι θα είμαστε πιο έτοιμοι να αντιμετωπίσουμε την πανδημία εάν και όταν αυτή συμβεί ξανά.
Ένας άκρως φονικός ιός
Στο πλαίσιο αυτών των μελετών, γίνεται η επιτήρηση της γρίπης των πτηνών από πολλούς οργανισμούς δημόσιας υγείας, αποσκοπεί δηλαδή να προβλέψει την πιθανότητα να προκληθεί πανδημία με έναν από τους φαινομενικά πιο θανατηφόρους για τον άνθρωπο ιούς της γρίπης.
Γιατί λέμε ότι είναι φαινομενικά πολύ φονικός ο ιός της γρίπης των πτηνών; Με βάση τα περιστατικά γρίπης των πτηνών που έχουν καταγραφεί σε ανθρώπους την τελευταία πενταετία, το ποσοστό που κατέληξε είναι μεγαλύτερο από το 50%. Καθώς υπάρχει πιθανότητα υποδιάγνωσης των ηπιότερων περιστατικών, με μαθηματικά μοντέλα υπολογίζεται ότι η πραγματική θνητότητα του ιού της γρίπης των πτηνών στους ανθρώπους, βρίσκεται κάπου μεταξύ του 14 και του 33%. Συγκριτικά, η εποχική γρίπη έχει περίπου 0,2%, δηλαδή ο ιός της γρίπης των πτηνών είναι τουλάχιστον 70 φορές πιο θανατηφόρος από την εποχική γρίπη.
Αλλά όχι καλά προσαρμοσμένος για να μεταδοθεί μεταξύ ανθρώπων
Για ποιο λόγο δεν μπορεί να προκαλέσει προς το παρόν πανδημία ο ιός της γρίπης των πτηνών; Γιατί δεν φαίνεται να είναι καλά προσαρμοσμένος στον άνθρωπο ώστε να μπορεί να μεταδοθεί μεταξύ των ανθρώπων. Μέχρι στιγμής τα περιστατικά που βλέπουμε είναι μεταδόσεις από ζώο στον άνθρωπο (συνηθέστερα από πτηνό) και δεν υπάρχει στη συνέχεια μετάδοση μεταξύ των ανθρώπων. Ο ιός της γρίπης των πτηνών φαίνεται να προτιμάει τα κύτταρα που είναι πιο βαθιά στον πνεύμονα, συνεπώς ο πολλαπλασιασμός του στον άνθρωπο γίνεται σε σημείο που προκαλεί βαριά νόσο, αλλά δεν είναι εύκολο να μεταδοθεί.
Κάτι που όμως μπορεί να αλλάξει και φέρει πανδημική έξαρση
Για χρόνια μελετάμε τις αλλαγές συμπεριφοράς του ιού της γρίπης των πτηνών, ώστε να αναγνωρίσουμε τα σημεία που δείχνουν ότι προσαρμόζεται καλύτερα στον άνθρωπο. Ένα σημείο τέτοιας προσαρμογής είναι η δημιουργία επιδημικών εκρήξεων σε ζώα που είναι πιο συγγενικά στον άνθρωπο σε σχέση με τα πτηνά, όπως για παράδειγμα είναι οι χοίροι και οι αγελάδες.
Η γενετική συγγένεια παίζει καθοριστικό ρόλο για το πόσο εύκολα μπορεί ένας ιός να προσαρμοστεί στη βιολογία του ανθρώπου και είναι κρίσιμο σημείο για να αποκτήσει πανδημική δυναμική.
Τα τελευταία δύο χρόνια έχουν παρατηρηθεί ιδιαίτερα ανησυχητικά σημεία καθώς έχουν προσβληθεί διάφορα είδη θηλαστικών στην άγρια φύση από τον ιό της γρίπης των πτηνών, δείχνοντας σαφή σημάδια ότι τα βήματα που χρειάζεται ο ιός για να προσαρμοστεί και στον άνθρωπο λιγοστεύουν. Όταν τα βήματα που χρειάζεται για να προσαρμοστεί ο ιός στον άνθρωπο είναι λιγότερα, αυτό σημαίνει ότι είναι και πιο εύκολο να συμβεί, άρα είναι πιθανότερο, αλλά και ότι μπορεί να συμβεί και σχετικά πιο σύντομα.
Ένα ιδιαίτερα ανησυχητικό σημείο είναι η επιδημία του ιού της γρίπης των πτηνών σε φάρμες αγελάδων στις ΗΠΑ καθώς είναι η πρώτη φορά που καταγράφεται κάτι ανάλογο.
Η παστερίωση στο γάλα νεκρώνει τον ιό
Ο ιός ανιχνεύεται και στο γάλα, ωστόσο η παστερίωση «νεκρώνει» τον ιό, όπως και τα άλλα παθογόνα που μπορεί να ανιχνευθούν στο γάλα. Για αυτό, είναι εξαιρετικά σημαντικό διαχρονικά να καταναλώνεται παστεριωμένο γάλα, γιατί μπλοκάρει τα όποια παθογόνα μπορούν να περάσουν στην τροφική αλυσίδα και στον άνθρωπο ακόμα και αυτά που είναι άγνωστα. Συνεπώς, μέχρι στιγμής, με τα υφιστάμενα μέτρα δεν φαίνεται κάποιος άμεσος κίνδυνος μετάδοσης μέσα στην τροφική αλυσίδα αν και εφόσον ακολουθείται η υγειονομικά σωστή διαχείριση του γάλατος και των άλλων προϊόντων από τα βοοειδή. Παρόλα αυτά, δείχνει ότι ο ιός έχει ήδη κάνει ένα βήμα πιο κοντά στην απόκτηση πανδημικής δυναμικής και οι πιθανότητες να τα «καταφέρει» έχουν αυξηθεί.
Την τελευταία εβδομάδα σε μέσα μαζικής ενημέρωσης της Ινδίας (times of india) αναφέρθηκε μία επιδημική έξαρση γρίπης πτηνών στην Jharkhand όπου δύο ιατροί και ακόμα έξι στενές επαφές ασθενών που διαγνώσθηκαν με γρίπη των πτηνών ετέθησαν σε καραντίνα. Οι ασθενείς που διαγνώσθηκαν με γρίπη των πτηνών ήταν όλοι εργάτες σε φάρμες πουλερικών, συνεπώς δεν φαίνεται ακόμα να έχει προσαρμοστεί ο ιός στους ανθρώπους. Ωστόσο, και αυτό το περιστατικό κρούει τον κώδωνα του κινδύνου για τους εργαζόμενους στους χώρους αυτούς, ώστε να αναπτυχθούν μέτρα προφύλαξης, τόσο για τους ίδιους όσο και για να μειωθεί η πιθανότητα να μεταδοθεί ένα προσαρμοσμένο για πανδημία στέλεχος.
Οι πρώτες κλινικές δοκιμές για εμβόλια
Σε κάθε περίπτωση αν συμβεί η προσαρμογή του ιού της γρίπης των πτηνών σε πανδημικό για τον άνθρωπο στέλεχος, θα είναι ένα γεγονός που δεν έχουμε ξανακαταγράψει. Από το 1900 έχουν καταγραφεί με επιστημονική βεβαιότητα τέσσερις πανδημίες από στελέχη γρίπης Α. Η πιο σοβαρή ήταν το 1918 γνωστή ως Ισπανική γρίπη, μία πανδημία σοβαρότητας 5, η σοβαρότερη στην 5-βάθμια κλίμακα βαρύτητας των πανδημιών.
Οι άλλες τρεις ήταν η πανδημία του 1957-1958 γνωστή ως «Ασιατική» γρίπη, ακολούθησε η γρίπη του 1968 (Hong Kong), η οποία προήλθε από ανασυνδυασμό με γρίπη των πτηνών και τέλος η πανδημία του 2009 (γρίπη χοίρων). Καμία πανδημία από τις τρεις τελευταίες δεν ξεπέρασε την κλίμακα 2 στην 5-βάθμια κλίμακα βαρύτητας, ενώ η μόνη που είχε σχέση με ιό της γρίπης των πτηνών ήταν αυτή του Hong Kong.
Ωστόσο, ακόμα και γρίπη του Hong Kong δεν είχε αποκλειστική προέλευση ιού της γρίπης των πτηνών, καθώς προέκυψε με ανασυνδυασμό. Η στενή επιτήρηση του ιού της γρίπης των πτηνών αποσκοπεί στο να είμαστε πιο έτοιμοι να αντιμετωπίσουμε το ενδεχόμενο της πανδημίας με ανάπτυξη κατάλληλων εμβολίων, αλλά και θεραπειών. Ήδη, έχουν ξεκινήσει κλινικές δοκιμές για εμβόλια ιού γρίπης των πτηνών που θα μπορούν να δοθούν σε επαγγελματίες υψηλού κινδύνου, όπως είναι οι εργαζόμενοι σε φάρμες ευάλωτων ζώων. Με αυτόν τον τρόπο θα μειωθεί και ο κίνδυνος εμφάνισης πανδημικού στελέχους.
Αν και υπήρχαν δύο εμβόλια έναντι του ιού της γρίπης των πτηνών που είχαν φτάσει στην αδειοδότηση (ή πολύ κοντά στην αδειοδότηση) από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Φαρμάκων, και τα δύο έχουν αποσυρθεί πλέον. Το πρώτο αποσύρθηκε σε σχεδόν ώριμο στάδιο της αξιολόγησης για την αδειοδότηση, ενώ το δεύτερο αποσύρθηκε συνολικά το 2020 (αν και δεν είχε παραχθεί καθόλου από το 2010).
Και τα δύο αυτά εμβόλια έχουν χαρακτηριστεί ως προ-πανδημικά, εμβόλια που θα μειώσουν τον κίνδυνο της πανδημίας προστατεύοντας επαγγελματίες υψηλού κινδύνου, αλλά και θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν από τον γενικό πληθυσμό σε περίπτωση πανδημίας. Ωστόσο, με δεδομένο τον μεγάλο κίνδυνο για εμφάνιση πανδημίας από τον ιό της γρίπης των πτηνών ο CDC στην Αμερική έχει επενδύσει πόρους στον χαρακτηρισμό ενός ιού γρίπης που θα ήταν κατάλληλος υποψήφιος για την ανάπτυξη αποτελεσματικού προπανδημικού εμβολίου.
