Για το σημαντικό ρόλο της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής στην κοινωνία αλλά και για το που βρίσκεται η χώρα μας μέσα στον ιατρικό αυτό χάρτη μας μιλά ο Στέφανος Χανδακάς, MD MBA PhD OLY, αν. καθηγητής Μαιευτικής Γυναικολογίας, Ενδοσκοπικός Χειρουργός, Μαιευτήρας Γυναικολόγος, ειδικός στην Υποβοηθουμένη Αναπαραγωγή, ΥΓΕΙΑ IVF ΕΜΒΡΥΟΓΕΝΕΣΙΣ
Κύριε Χανδακά, σύμφωνα με τις ανακοινώσεις στο τελευταίο συνέδριο Economist, τα στοιχεία για το δημογραφικό στην Ελλάδα δείχνουν πολύ αρνητικά. Πού οφείλεται, κατά τη γνώμη σας, αυτό και πώς θα μπορούσε να αντιμετωπισθεί, δεδομένου ότι η Ευρώπη τείνει να γίνει στο σύνολό της στα επόμενα χρόνια μια ήπειρος ηλικιωμένων;
Βάσει της εμπειρίας μας μέσω της δεκαετούς δράσης της HOPEgenesis, εμπεριστατωμένων μελετών που έχουμε πραγματοποιήσει με κορυφαία ακαδημαϊκά ιδρύματα, όπως το Πανεπιστήμιο Πειραιά και την Ιατρική Σχολή του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, μετά από πολλαπλές τοπικές δράσεις σε περισσότερες από 450 ηπειρωτικές και νησιωτικές περιοχές, αλλά παράλληλα και την προσωπική μου εμπειρία ως μαιευτήρας – γυναικολόγος, ιατρός αναπαραγωγής και Πρόεδρος του μεγαλύτερου μαιευτηρίου στην Ελλάδα, Μητέρα, η προσέγγιση του πολυπαραγοντικού προβλήματος του δημογραφικού, θα πρέπει να γίνει σε 3 βασικούς πυλώνες που είναι και η ίδια η πηγή του προβλήματος:
1. Ενίσχυση του γηγενούς πληθυσμού
2. Κίνητρα επιστροφής των 500.000 νέων Ελλήνων που έφυγαν από την Ελλάδα μέσα στην κρίση την προηγούμενη δεκαετία, το λεγόμενο brain gain
3. Μεταναστευτικό και σωστή ενσωμάτωση μεταναστών
Ποιος είναι ο ρόλος που θα μπορούσε να παίξει η εξωσωματική γονιμοποίηση στην αντιστροφή των υπαρχόντων αρνητικών αριθμών;
Δεδομένου ότι το 18-20% του συνολικού πληθυσμού στην Ελλάδα αντιμετωπίζει προβλήματα γονιμότητας, θα έλεγα ότι και η εξωσωματική γονιμοποίηση παίζει σημαντικό ρόλο στην υπογεννητικότητα και αποτελεί μέρος του πρώτου προαναφερθέντα πυλώνα της ενίσχυσης του γηγενούς πληθυσμού. Μία ενδεχόμενη περαιτέρω κρατική ενίσχυση των ζευγαριών που θέλουν, αλλά αδυνατούν να κάνουν παιδιά λόγω προβλημάτων γονιμότητας θα μπορούσε να έχει άμεσο όφελος σε περίπου 10.000 ζευγάρια στην χώρα μας, όπως γίνεται αντίστοιχα στις περισσότερες Ευρωπαϊκές χώρες.
Πού βρίσκεται αυτή τη στιγμή η υποβοηθούμενη αναπαραγωγή; Ποια είναι τα θετικά της πρόσημα και ποια τα κενά που πρέπει να στρέψει την προσοχή του το κράτος και οι αρμόδιοι φορείς;
Σήμερα στην Ευρώπη, η Ελλάδα κατέχει ένα από́ τα υψηλοτέρα ποσοστά́ επιτυχίας με την εφαρμογή́ των πιο πρωτοποριακών τεχνικών έχοντας στο πλάι της την ελληνική́ νομοθεσία που είναι πλέον από́ τις πιο προοδευτικές. Η εξωσωματική́ γονιμοποίηση εμπλουτίζεται συνεχώς με νέες μεθόδους, καινοτόμες τεχνικές και επιτεύγματα με την υποστήριξη της τεχνολογίας, κάνοντας τη διαδικασία περισσότερο απλή́ και λιγότερο περίπλοκή για τη γυναίκα, αυξάνοντας τα ποσοστά́ επιτυχίας. Τα τελευταία 2 χρόνια, η τεχνητή́ νοημοσύνη (artificial intelligence) και η μηχανική́ μάθηση (machine learning) αποτελούν τα νέα βασικά́ εργαλεία για τη βελτίωση της αποτελεσματικότητας της εξωσωματικής γονιμοποίησης. Σημαντικό́ είναι να αναφερθεί́, η ανάπτυξη του Time Lapse Imaging, που αποτυπώνει φωτογραφικά́ τα έμβρυα στα διάφορα στάδια της καλλιέργειάς τους στο εργαστήριο, με στόχο τη μελέτη των μορφολογικών χαρακτηριστικών τους. Ακόμη μια τέτοια καινοτομία είναι το αυτοματοποιημένο σύστημα κρυοσυντήρησης ωαρίων.
Επίσης, το PRP (πλάσμα αίματος πλούσιο σε αιμοπετάλια) είναι μια νέα και πολύ́ αποτελεσματική́ μέθοδος στην αντιμετώπιση της υπογονιμότητας. Το PRP ενδομήτριου μπορεί́ να ευνοήσει το πάχος του ενδομήτριου, αποτελώντας μία θεραπευτική́ πρόταση για το λεπτό́ ενδομήτριο, καθώς το επαρκές πάχος είναι ένας βασικός παράγοντας για την εμφύτευση των εμβρύων και την εγκυμοσύνη. Το PRP ωοθηκών ή αλλιώς η Αναζωογόνηση Ωοθηκών (Ovarian Rejuvenation) είναι μια νέα και αξιόλογη διαδικασία που προσφέρει στα ζευγάρια που επιθυμούν να αποκτήσουν βιολογικό́́ παιδί́, αντί́ της δωρεάς ωαρίων.
Ακόμα, ο προεμφυτευτικός γενετικός έλεγχος (pre-implantation genetic screening, PGS) απευθύνεται σε γυναίκες ηλικίας άνω των 35 ετών, καθώς το ποσοστό́ των χρωμοσωμικών ανωμαλιών στα έμβρυα αυξάνει όσο αυξάνει η ηλικία των γυναικών. Σημαντικό́ επίτευγμα έχει σημειωθεί́ σε ό,τι αφορά́ στην ελάττωση της ποσότητας ορμονών και του αριθμού́ των χορηγουμένων ενέσεων, όπως ο τροποποιημένος φυσικός κύκλος – minimal stimulation in vitro fertilization ή Mini IVF που παρέχει υψηλά́ ποσοστά́ επιτυχίας, ενώ́ χρησιμοποιεί́ σημαντικά́ λιγότερη φαρμακευτική́ αγωγή́. Φαίνεται λοιπόν πως η τεχνολογία έχει ιδιαίτερη επιρροή́ και στον κλάδο της Υποβοηθουμένης Αναπαραγωγής, η οποία τείνει να εξελίσσεται με την πάροδο του χρόνου.
Η κρατική ενίσχυση των ζευγαριών σήμερα είναι ότι, μετά από ενδελεχή έλεγχο από τον φορέα ΕΟΠΥΥ για να κριθούν ότι δικαιούνται εξωσωματική, καλύπτονται μόνο για την φαρμακευτική τους αγωγή, λαμβάνοντας ένα κουπόνι της τάξεως των 300€. Καταλαβαίνουμε όλοι ότι πρόκειται για ένα ποσοστό αρκετά χαμηλό για την ενίσχυσή τους, όταν η στήριξη στις περισσότερες χώρες είναι πλήρης. Μία πρόταση, επομένως, μέσης προσέγγισης συγκριτικά με την Ευρωπαϊκή πραγματικότητα, είναι τα ζευγάρια που εγκρίνονται από τη διαδικασία του ΕΟΠΥΥ για την κάλυψη της φαρμακευτικής αγωγής, να λαμβάνουν κουπόνι αξίας 2.000€ τη φορά για 3 προσπάθειες εξωσωματικής γονιμοποίησης, το οποίο να το αξιοποιούν στις μονάδες IVF που επιθυμούν.
Κατά τη γνώμη σας, το κοινό στη χώρα μας έχει πλήρη γνώση του τι σημαίνει υποβοηθούμενη αναπαραγωγή και τι ακριβώς χρειάζεται ή το ποιες γυναίκες μπορούν να υποβληθούν;
Δυστυχώς, η εκπαίδευση των νέων, σχετικά με τους παράγοντες που επηρεάζουν τη γονιμότητα και τον βαρύνοντα ρόλο της ηλικίας είναι ελλιπής. Σύμφωνα με τη μελέτη που εκπονήσαμε με την Α’ Μαιευτική και Γυναικολογική Κλινική της Ιατρικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, ΓΝΑ Αλεξάνδρα, το σύνολο των νέων παρουσιάζει ελλιπή γνώση για την φθίνουσα αναπαραγωγική ηλικία. Συγκεκριμένα,
- το 25% των ερωτηθέντων θεωρήσαν ότι η ιδανική ηλικία τεκνοποίησης για τη γυναίκα είναι μετά τα 30 έτη, ενώ το ποσοστό αυτό ανερχόταν στο 75% σχετικά με τους άνδρες
- το 12% και 6% θεώρησαν ότι η ηλικία δεν επηρεάζει καθόλου την γονιμότητα στη γυναίκα και στον άνδρα αντίστοιχα
- οι μισοί περίπου, θεώρησαν ότι τα ποσοστά επιτυχίας της εξωσωματικής είναι πάνω από 50%, ενώ
- μόνο 1 στους 3 αναγνώρισε ότι τα ποσοστά επιτυχίας της εξωσωματικής μετά την ηλικία των 40 ετών στη γυναίκα, είναι μειωμένη.
Επιπλέον, αυτό που καταγράφουμε σήμερα όλοι οι ιατροί αναπαραγωγής είναι ότι η πλειοψηφία των γυναικών επιλέγει να τεκνοποιήσει μετά τα 40 έτη, με σημαντικότατες δυσκολίες και με ένα μεγάλο ποσοστό να αναγκάζεται να καταλήξει στη λύση της εξωσωματικής. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα, ένα εξίσου μεγάλο ποσοστό να μην κάνει καθόλου παιδιά, καθώς η λήψη της απόφασης για τεκνοποίηση έγινε σε πολύ ώριμη ηλικία.
Θα πρέπει να υπάρξει σωστή ενημέρωση των νέων -και κυρίως των κοριτσιών- για τις ηλικίες κατά τις οποίες η γονιμότητα είναι στα βέλτιστα επίπεδα, σε αντίθεση με τη φθίνουσα γονιμότητα που παρατηρείται στην όψιμη αναπαραγωγική ηλικία των 40 ετών και μετέπειτα. Επομένως, έχοντας πλέον τη σωστή ιατρική πληροφόρηση, οι νέοι θα μπορούν να την διαχειριστούν όπως επιλέγουν στο σχεδιασμό της ζωής τους.
Ο τομέας αυτός είναι θα λέγατε το «καλό μας» χαρτί όσον αφορά στον ιατρικό τουρισμό; Έχουμε κατάλληλες υποδομές και το απαραίτητο επιστημονικό δυναμικό; Η Ελλάδα είναι σε πλεονεκτική θέση ή όχι έναντι άλλων χωρών από θέμα κόστους;
Αναμφίβολα η Ελλάδα αποτελεί προορισμό για ζευγάρια που πρόκειται να κάνουν εξωσωματική γονιμοποίηση. Η βάση της προσέλκυσης του ιατρικού τουρισμού στην Ελλάδα είναι το υψηλό επιστημονικό επίπεδο, το οποίο μεταφράζεται σε υψηλά ποσοστά επιτυχιών καθώς και το κόστος για μια εξωσωματική γονιμοποίηση στην Ελλάδα ανέρχεται στο μισό της αντίστοιχης εξωσωματικής σε άλλες Ευρωπαϊκές χώρες και περίπου στο ¼ του κόστους στην Αμερική. Επίσης, ο νόμος στην Ελλάδα είναι ο οποίος είναι προοδευτικός και φιλελεύθερος σε σύγκριση με τους αντίστοιχους νόμους των Ευρωπαϊκών χωρών, ανάλογος με αυτόν της Ισπανίας, του Βελγίου και της Αγγλίας. Ένας άλλος παράγοντας ο οποίος συνεπικουρεί είναι η ενεργοποίηση της Εθνικής Αρχής Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής, πράγμα το οποίο καθορίζει επακριβώς το πλαίσιο των διαδικασιών της εξωσωματικής γονιμοποίησης και αυτό προσφέρει μεγαλύτερη ασφάλεια τόσο στους Έλληνες όσο και στους Ευρωπαίους καθώς οι παρεχόμενες από τα Κέντρα Εξωσωματικής Γονιμοποίησης υπηρεσίες, βρίσκονται υπό στενό και συνεχή κρατικό έλεγχο.
