Η θεραπεία της υπογονιμότητας έχει χαρακτηριστεί από πολλούς ως μια παγκόσμια «επιχείρηση» και υποστηρίζουν ότι η καινοτόμος ερευνητική δραστηριότητα έχει εξελιχθεί σε εμπορική υπηρεσία που έχει καταλάβει τον τομέα της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής. Ενώ, θεραπευτικές προσεγγίσεις για την υπογονιμότητα αποτελούν αντικείμενο μάρκετινγκ μεγάλων μονάδων υποβοηθούμενης αναπαραγωγής με στόχο την προσέγγιση περισσότερου κοινού. Για το θέμα μας μιλά ο πρόεδρος της Εθνικής Αρχής Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής και αναπληρωτής καθηγητής Μαιευτικής – Γυναικολογίας ΕΚΠΑ, Νικόλαος Δ. Βραχνής, ο οποίος μας εξηγεί ότι το μάρκετινγκ των μεγάλων ιδιωτικών ομίλων βοηθά στο να συρρέουν άτομα που έχουν ανάγκη της υποβοηθούμενη αναπαραγωγή στα κέντρα εξωσωματικής γονιμοποίησης σε σχέση με τις μικρότερες ιδιωτικές ή τις δημόσιες μονάδες. Το ερώτημα που τίθεται, είναι αν η νέα αυτή τάση επικράτησης των μεγάλων ιατρικών ομίλων που μπορούν να διαθέσουν μεγάλα ποσά σε επενδύσεις οδηγεί σε μια νέα τάξη πραγμάτων για το μέλλον της εξωσωματικής στη χώρα μας.
Κάνοντας μια μικρή αναδρομή στην ιστορία της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, πότε ήρθε στον κόσμο το πρώτο μωρό;
Το πρώτο μωρό με εξωσωματική είναι η Louise Brown, και φέτος το καλοκαίρι θα γιορτάσει φέτος τα 45α γενέθλιά της. Γεννήθηκε στο Oldham General Hospital στο Μάντσεστερ της Αγγλίας και έγινε πρωτοσέλιδο σε όλο τον κόσμο. Όλοι μιλούσαν για τα επιτεύγματα της επιστήμης στον πειραματικό ακόμη τότε τομέα της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής. Για την επιτυχία αυτή ο Δρ. Έντουαρντς το 2010 πήρε το βραβείο Νόμπελ Φυσιολογίας και Ιατρικής. Σήμερα η εξωσωματική γονιμοποίηση θεωρείται κύρια θεραπεία για την υπογονιμότητα με περισσότερα από 8 εκατομμύρια παιδιά να έχουν γεννηθεί σε όλο τον κόσμο.
Όπως φαίνεται το μοντέλο των επιχειρήσεων στον χώρο της εξωσωματικής άρχισε να ακμάζει στον Δυτικό κόσμο πολύ γρήγορα. Στην Ελλάδα πού βρισκόμαστε;
Σύμφωνα λοιπόν με τα νεότερα δεδομένα που διαμόρφωσαν το τοπίο της παροχής υπηρεσιών στην υποβοηθούμενη αναπαραγωγή, αναγνωρίζονται σήμερα οι εξής δομές: Μονάδες Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής δημοσίου δικαίου, Μονάδες Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής που ανήκουν σε έναν ιατρό ή ομάδα ιατρών και Μονάδες Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής που ανήκουν σε επιχειρηματίες, εταιρείες ή επιχειρηματικούς ομίλους. Μόνο στις ΗΠΑ το 2017 ήταν καταγεγραμμένες 498 κλινικές με λιγότερο από 10% να είναι δημοσίου δικαίου ενώ, η ίδια τάση έχει εξαπλωθεί παγκόσμια. Ελάχιστες Ευρωπαϊκές χώρες όπως η Σουηδία εξακολουθούν να δίνουν προτεραιότητα στην ανάπτυξη της ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής στο δημόσιο τομέα. Στην Ελλάδα αυτή τη στιγμή η πλειονότητα των κλινικών εξωσωματικής γονιμοποίησης είναι ιδιωτικές και ανήκουν σε ιατρούς ή ομάδα ιατρών. Συγκεκριμένα, έχουμε 49 αδειοδοτημένες Μονάδες Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής (ΜΙΥΑ) και Τράπεζες Κρυσουντήρησης (ΤΚ) και 7 αδειοδοτημένες Τράπεζες Κρυοσυντήρησης. Επίσης, 7 είναι δημόσιες ΜΙΥΑ και ΤΚ, ενώ άλλες 7 ΜΙΥΑ και ΤΚ βρίσκονται εντός ιδιωτικών κλινικών. Κάποιες εκ των ΜΙΥΑ και ΤΚ ανήκουν σε μεγάλους επενδυτικούς ομίλους εξωτερικού, άλλες σε μεγάλους ελληνικούς ομίλους ή εταιρείες και άλλες ανήκουν σε ομάδες ιατρών ή ακόμα και σε έναν μόνο ιατρό.
Ποιος είναι ο όγκος των κύκλων υποβοηθούμενης αναπαραγωγής που γίνονται στη χώρα μας κάθε χρόνο;
Σύμφωνα με μια διεθνή έρευνα για τα οικονομικά της υγείας της εξωσωματικής γονιμοποίησης, η παγκόσμια ανάγκη για υποβοηθούμενη αναπαραγωγή υπολογίζεται ότι είναι τουλάχιστον 1.500 κύκλοι/εκατομμύριο πληθυσμού ετησίως.
Στην χώρα μας, όπως δείχνουν τα επίσημα στοιχεία της Εθνικής Αρχής Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής γίνονται κατά μέσω όρο 30.000 κύκλοι (προσπάθειες) εξωσωματικής ανά έτος και γεννιούνται περίπου 5.000 παιδιά. Χαρακτηριστικά το 2018 έγιναν στην Ελλάδα 30.871 κύκλοι υποβοηθούμενης αναπαραγωγής και γεννήθηκαν 5.521 παιδιά, το 2019 έγιναν 29.064 κύκλοι και γεννήθηκαν 4.290 παιδιά και το 2020 έγιναν 37.028 κύκλοι και γεννήθηκαν 6.193 παιδιά. Η πλειοψηφία αυτών των κύκλων ανήκει κατά βάση στις μεγάλες μονάδες που είτε ανήκουν σε ομάδες ιατρών, ή σε εταιρείες και επιχειρηματικούς ομίλους.
Τι αλλαγές έφερε ο ιδιωτικός τομέας στην εξωσωματική στην Ελλάδα;
Η διείσδυση των επιχειρηματιών και των επιχειρηματικών ομίλων στον τομέα της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής συνοδεύτηκε από σημαντικές μεταβολές. Η εισροή επενδυτικών κεφαλαίων, έχει αναμφισβήτητα επιταχύνει την ανάπτυξη της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής σε πολλούς τομείς. Νέες μεγάλες μονάδες, σχεδιασμένες με βάση τα διεθνή πρότυπα αναπτύχθηκαν με τράπεζες κρυοσυντήρησης, τεχνολογικό εξοπλισμό τελευταίας γενιάς που υπόσχεται καλύτερες συνθήκες στα εμβρυολογικά εργαστήρια και επομένως μια αναμενόμενη αύξηση των θετικών αποτελεσμάτων στην επίτευξη κύησης. Οι μικρές μονάδες δύσκολα μπορούν να ακολουθήσουν τα πολυδάπανα project των μεγάλων μονάδων με αποτέλεσμα ο ανταγωνισμός να επηρεάζει ακόμη και την βιωσιμότητα μιας μικρής μονάδας.
Επιπλέον, οι πολυδιαφημιζόμενες νέες τεχνικές υποβοηθούμενης αναπαραγωγής που το κόστος τους μπορεί να είναι απαγορευτικό για τις μικρότερες μονάδες, προσφέρονται ως ρουτίνα στα μεγάλα κέντρα εξωσωματικής και έτσι δεν έχει λόγο ένα ζευγάρι να αναζητήσει αυτές τις εξειδικευμένες υπηρεσίες στο εξωτερικό.
Ποια είναι κατά τη γνώμη σας τα θετικά και ποια τα αρνητικά στον τομέα αυτό;
Τα μεγάλα επιχειρηματικά κεφάλαια στον τομέα αυτό μπορούν να προσφέρουν περισσότερες ευκαιρίες για διεξαγωγή ερευνητικών πρωτοκόλλων. Τυχαιοποιημένες μελέτες και κλινικές δοκιμές, διεξάγονται ήδη σε μεγάλες μονάδες υποβοηθούμενης αναπαραγωγής οδηγώντας έτσι, στην ανάπτυξη νέων πρωτοκόλλων αλλά και τεχνικών.
Το θετικό πρόσημο που έχει επιφέρει η έλευση των επιχειρηματιών στην υποβοηθούμενη αναπαραγωγή και την δημιουργία νέων Μονάδων Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής και Τραπεζών Κρυοσυντήρησης από ομίλους και η εξαγορά μικρότερων, δημιουργούν αναμφίβολα ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα στην αγορά. Ωστόσο, θέτουν νέες οικονομικές προκλήσεις σε μικρότερες, μονοπρόσωπες κυρίως Μονάδες Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής και Τράπεζες Κρυοσυντήρησης αλλά και σε αυτές που ανήκουν σε δημόσια ή πανεπιστημιακά νοσοκομεία. Η επιβίωση όλων αυτών των μονάδων καθίσταται δύσκολη με αποτέλεσμα την διακοπή λειτουργίας κάποιων, μειώνοντας έτσι τόσο την πρόσβαση όσο και την ποικιλομορφία των υπηρεσιών που παρέχονται στους ασθενείς. Χαρακτηριστικό παράδειγμα επικράτησης των μεγάλων επιχειρηματικών κολοσσών στον τομέα της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, αποτελεί η Αυστραλία και η Νέα Ζηλανδία, όπου 3 όμιλοι επιχειρήσεων ελέγχουν τα 2/3 των κύκλων εξωσωματικής.
Επιπλέον, ο περιορισμός των δημοσίων και κυρίως πανεπιστημιακών Μονάδων και Τραπεζών Κρυοσυντήρησης θέτει εκτός των άλλων και το δίλημμα της δημόσιας εκπαίδευσης της νέας γενιάς ιατρών που θέλουν να εξειδικευτούν στην υποβοηθούμενη αναπαραγωγή. Η ιδιωτική πρωτοβουλία δεν περιλαμβάνει πάντοτε την εκπαίδευση νέων ιατρών με αποτέλεσμα αυτοί να αναζητούν κέντρα εκπαίδευσης στο εξωτερικό και πολλοί που εξειδικεύονται στο εξωτερικό παραμένουν εκεί.
Συμπερασματικά λοιπόν, θα σας πω ότι ο τομέας της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής που διαπραγματεύεται το πολύ ευαίσθητο και εύθραυστο κομμάτι της γονεϊκότητας, είναι ένας τομέας που γνωρίζει ταχύτατη ανάπτυξη στην Ελλάδα με την συνεχιζόμενη εποπτεία της Εθνικής Αρχής Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής. Κατ΄εμέ, η παρουσία όλων των μορφών των κέντρων εξωσωματικής, μικρών, μεσαίων ή μεγάλων που ανήκουν σε έναν ιατρό, σε ομάδα ιατρών, σε εταιρεία ή σε επιχειρηματίες και επιχειρηματικούς ομίλους είναι απαραίτητη και για την διασφάλιση της ομαλής λειτουργίας του κλάδου της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής αλλά και για την προσφορά ποικιλίας στην παροχή φροντίδας των υποβοηθούμενων προσώπων, ώστε ο καθένας που χρήζει αυτών των υπηρεσιών να απευθύνεται εκεί που πιστεύει ότι οι υπηρεσίες του ταιριάζουν περισσότερο.
