Στη διάρκεια της ιστορίας γνωρίζουμε να έχει παρατηρηθεί και περιγραφεί αρκετές φορές η μετάδοση ασθενειών από άνθρωπο σε άνθρωπο, εν αντιδιαστολή με την ξαφνική, απρόβλεπτη εμφάνισή τους. Αναφορές βρίσκουμε στην αρχαία Ινδία σχετικά με τη μετάδοση από την κοινή χρήση αντικειμένων [α], συμβουλές για την καραντίνα και την καθαριότητα στο Μωσαϊκό Νόμο της Εβραϊκης Βίβλου, έως τις περιγραφές του Θουκυδίδη για το λοιμό των Αθηνών (430 π.Χ.) και τη μετάδοσή του από άνθρωπο σε άνθρωπο. Στη μεσαιωνική Ευρώπη έως το 16ο αιώνα, οι θέσεις του Πέρση πολυπράγμονα Αβικέννα (Ibn Sina) δέσποζαν στην πορεία της Ιατρικής, με σαφείς αναφορές στη μετάδοση ασθενειών σε άλλους μέσω της ανάσας και μέσω του νερού και του χώματος.
Παρ’ όλα αυτά, η βάση της ιατρικής του 17ου αιώνα δεχόταν πως οι ασθένειες εμφανίζονταν αυθόρμητα, χωρίς σαφή αιτία (θεωρία της αυθόρμητης γένεσης). Ως εκ τούτου, δε δινόταν προσοχή σε μεθόδους αποστείρωσης, με αποτέλεσμα οι ασθενείς ακόμα και απλών επεμβάσεων να πεθαίνουν από επιμολύνσεις που αποκτούσαν κατά τη διάρκεια της επέμβασης. Χρειάστηκαν χρόνια προσπαθειών του Τζόζεφ Λίστερ από το 1865 και μετά (!) ώστε να αποδειχθεί πως το να αποστειρώνονται τα χέρια, τα εργαλεία και ο αέρας όντως προστάτευε τους χειρουργούμενους ασθενείς.
Αυτό το τελευταίο σημείο, η απολύμανση του αέρα (και κατ’ επέκταση του περιβάλλοντος) είναι που αφ’ ενός εισήγαγε την εποχή της χειρουργικής ασηψίας (χειρουργείο σε απόλυτα καθαρό περιβάλλον, όχι απλά “καθαριζόμενο”) και αφ’ ετέρου μας εισάγει στο σημερινό θέμα: την καθαριότητα του αέρα, ειδικά σε σχέση με τις κολλητικές μέσω αέρα ασθένειες όπως είναι ο ιός SARS-CoV-2.
Σε κάθε κοινόχρηστο χώρο πρέπει να υπάρχει μέριμνα για τον αερισμό ώστε να μη συγκεντρώνεται μολυσματικό φορτίο στον αέρα. Είναι ιδιαίτερα δύσκολο να περιγραφεί ή να μετρηθεί σωστά ο αερισμός του χώρου, μα συνήθως χρησιμοποιείται ως μέτρο το πόσες φορές ανανεώνεται ο αέρας του χώρου κάθε ώρα. Επί παραδείγματι, για ένα σπίτι προτείνεται ανανέωση του αέρα μια φορά την ώρα, ενώ για τα νοσοκομειακά ιατρεία προτείνεται ο εξαερισμός να εξασφαλίζει έξι αλλαγές του αέρα την ώρα. Όπως είναι εμφανές, το να επιτευχθεί τέτοια άντληση του αέρα σε μεγάλους κοινόχρηστους χώρους με συστήματα εξαερισμού είναι ιδιαίτερα ενεργοβόρο και συχνά θορυβώδες.
Μία εναλλακτική αποτελεί η αποστείρωση του αέρα με τη χρήση υπεριώδους ακτινοβολίας. Η εγκατάσταση λαμπτήρων υπεριώδους ακτινοβολίας στο ταβάνι μεγάλων χώρων εξυπηρετεί δύο σκοπούς. Πρώτον επιτρέπει να βρίσκονται μακριά από τους ανθρώπους , περιορίζοντας τις βλαβερές τους επιπτώσεις στην υγεία. Δεύτερον, η ίδια η θερμότητα των ανθρώπινων σωμάτων και μηχανημάτων στο χώρο θερμαίνει τον αέρα, δημιουργώντας ρεύματα που αυτόματα ανεβαίνουν στο ταβάνι, όπου και απολυμαίνονται, ψύχονται και μετά κατεβαίνουν.
Μία πρώτη μελέτη αυτής της τεχνικής έλαβε χώρα σε αμερικανικά σχολεία το 1930-1940, αποδεικνύοντας την αποδοτικότητά της στην πρόληψη των μολύνσεων από ιλαρά [β]. Δεδομένης της μετέπειτα επιτυχίας του προγράμματος εμβολιασμών κατά της ιλαράς, αυτή η τεχνολογία μπήκε εν μέρει στο συρτάρι μέχρι τις δεκαετίες του ‘70 και ‘80 [γ], όπου μελετώνται πιο συστηματικά όσον αφορά την ασφάλεια και την αποδοτικότητά τους.
Σήμερα βρισκόμαστε σε ένα σημείο όπου ερευνώνται λαμπτήρες UV με ακόμα μεγαλύτερη ασφάλεια για το ανθρώπινο δέρμα και μάτι οι οποίες καταστρέφουν το 95% του ιού της γρίππης που ακτινοβολούν [δ]. Ταυτόχρονα είναι σε εξέλιξη κλινικές δοκιμές με τη χρήση τους σε οίκους ευγηρίας της Νέας Σκωτίας στον Καναδά, όπου είναι δύσκολη η αποτροπή της μετάδοσης ασθενειών. Ταυτόχρονα είναι σε εξέλιξη εργαστηριακές δοκιμές στο Εμαλαχλενί της Νότιας Αφρικής, συγκεκριμένα για την προστασία ενάντια σε μολύνσεις του SARS-CoV-2.
Εάν τα αποτελέσματα επιβεβαιωθούν και εξασφαλιστεί η ασφάλεια, θα είναι εφικτή η εγκατάσταση σε χώρους συνωστισμού, προσφέροντας ένα νέο και αποτελεσματικό μέτρο προστασίας της δημόσιας υγείας. Οι προκαταρκτικές μελέτες δείχνουν πως η αποδοτικότητα αυτής της τεχνολογίας μπορεί να είναι πάνω από δέκα φορές μεγαλύτερη από την αντίστοιχη του συμβατικού συστήματος εξαερισμού ενός νοσοκομείου.
Μέχρι τότε συστήνουμε μεγάλη προσοχή σε εταιρίες που παρέχουν ήδη τέτοια συστήματα, καθώς ίσως να μπορούν να επικαλεστούν εύλογα επιχειρήματα για την αποτελεσματικότητα και την ασφάλεια, αλλά χωρίς να έχουν καταλήξει οι σχετικές έρευνες, υπάρχει πάντα κίνδυνος στη βιαστική χρήση μιας τεχνολογίας υγείας.
[α] Suśruta, & Bhishagratna, K. (1918). An English translation of the Sushruta Samhita based on original Sanskrit text. Bhaduri.
[β] Wells, W. F., Wells, M. W., Wilder, T. S. (1942). The environmental control of epidemic contagion. American Journal of Epidemiology, 35(1), 97–121. https://doi.org/10.1093/oxfordjournals.aje.a118789
[γ] Reed N. G. (2010). The history of ultraviolet germicidal irradiation for air disinfection. Public health reports (Washington, D.C. : 1974), 125(1), 15–27. https://doi.org/10.1177/003335491012500105
[δ] Welch, D., Buonanno, M., Grilj, V., Shuryak, I., Crickmore, C., Bigelow, A. W., Randers-Pehrson, G., Johnson, G. W., & Brenner, D. J. (2018). Far-UVC light: A new tool to control the spread of airborne-mediated microbial diseases. Scientific Reports, 8(1). https://doi.org/10.1038/s41598-018-21058-w
O Έκτωρ-Ξαβιέ Δελαστίκ είναι Φυσικός Εφαρμογών, Υ.Δ. Τμήματος Ιατρικής του Πανεπιστημίου Πατρών
