Της Ανθής Αγγελοπούλου
[email protected]
Η μεγαλύτερη ελπίδα και η ισχυρότερη ασπίδα που διαθέτουμε κατά του καρκίνου σήμερα είναι η εξατομικευμένη ιατρική, όπως τόνισε στην ομιλία του στο Ινστιτούτο Δημόσιας Υγείας του Αμερικανικού Κολλεγίου Ελλάδος, ο πρύτανης του ΕΚΠΑ Μελέτιος-Αθανάσιος Δημόπουλος με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα κατά του Καρκίνου, που είναι αύριο 4 Φεβρουαρίου.
Όπως φανερώνουν τα στοιχεία, ο καρκίνος παρουσίασε αυξητική τάση κατά τη διάρκεια του 2021, με 2.7 εκατομμύρια νέες περιπτώσεις και 1.3 εκατομμύρια θανάτους παγκοσμίως. Αυτό είναι αναμενόμενο, σύμφωνα με τον κ. Δημόπουλο, εφόσον ζούμε πολύ περισσότερο και ως εκ τούτου με την ηλικία αυξάνονται οι πιθανότητες κάποιας γονιδιακής μετάλλαξης.
Στην Ελλάδα, για το έτος 2020, καταγράφηκαν περισσότερες από 62.000 νέες διαγνώσεις και 33.000 θάνατοι. Οι συχνότερες μορφές καρκίνου στις γυναίκες είναι:
του μαστού (29%)
του παχέος εντέρου (12%)
του πνεύμονα (8%)
του ενδομητρίου (8%)
του παγκρέατος (4%)
και στους άνδρες:
ο καρκίνος του πνεύμονα (19%)
του προστάτη (18%)
της ουροδόχου κύστης (14%)
του παχέος εντέρου (13%)
και του παγκρέατος (4%).
Ο καρκίνος είναι μια εξαιρετικά ετερογενής νόσος, σε τέτοιον βαθμό ώστε ακόμη και νεοπλάσματα που προέρχονται από το ίδιο όργανο μπορεί να είναι επίσης ετερογενή. Ήρθε η ώρα, συνεπώς, να απομακρυνθούμε από τις τυποποιημένες και αδιαφοροποίητες προσεγγίσεις – σύμφωνα με τις οποίες όλοι οι ασθενείς με το ίδιο νεόπλασμα λαμβάνουν την ίδια θεραπεία – και να στραφούμε προς την εξατομίκευση των θεραπευτικών επιλογών. Με τον όρο «εξατομικευμένη ιατρική» («Precision Medicine») εννοούμε αυτή τη μορφή της Ιατρικής που χρησιμοποιεί πληροφορίες από τη γενωμική, την πρωτεωμική και το περιβάλλον προκειμένου να προχωρήσει στην πρόληψη, τη διάγνωση και τη θεραπεία της νόσου του συγκεκριμένου ασθενούς. Ως εκ τούτου είναι επείγουσα ανάγκη να αναγνωριστούν κλινικοί, παθολογοανατομικοί και γενωμικοί δείκτες που θα μπορούν να κατευθύνουν τις θεραπευτικές επιλογές.
Η τεχνολογική πρόοδος στην απεικόνιση και στη μοριακή διαγνωστική έχει συνεισφέρει σημαντικά στην εξέλιξη της εξατομικευμένης ιατρικής. Στόχος μας είναι να εντοπιστούν οι αποτελεσματικότερες προσεγγίσεις με βάση γενετικούς και περιβαλλοντικούς παράγοντες παράγοντες, αλλά και τον τρόπο ζωής του κάθε ασθενούς. Απαραίτητα εργαλεία για την ιατρική ακριβείας είναι η λειτουργική απεικόνιση, η μοριακή παθολογοανατομία, η καθοδηγούμενη θεραπεία με βάση τις ειδικές γενωμικές μεταλλάξεις, τις μοριακές πλατφόρμες και τους ιστολογικούς βιοδείκτες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ενός απεικονιστικού εργαλείου εξατομικευμένης ιατρικής αποτελεί το PSMA PΕΤ Scan, ένας υπερεξελιγμένος αξονικός τομογράφος που ειδικεύεται στον εντοπισμό του καρκίνου του προστάτη και ο οποίος ανίχνευσε τη νόσο στο 91% των ασθενών που συμμετείχαν σε σχετική μελέτη (ενώ μια απλή αξονική με PΕΤ Scan ενδέχεται να αποτύχει στον εντοπισμό της εν λόγω μετάλλαξης).
Άλλο παράδειγμα είναι η χημειοθεραπεία: δεν ενδείκνυται για όλους τους ασθενείς, όπως έχουμε πλέον καταλάβει, εφόσον η τοξικότητα της εν λόγω μεθόδου μπορεί να προκαλέσει σοβαρά προβλήματα σε κάποιους από αυτούς – κυρίως σε όσους βρίσκονται σε πρώιμο στάδιο της ασθένειας. Υπάρχει πλέον το τεστ Oncotypy-DX που μας βοηθάει να αναλύσουμε το πάνελ 21 γονιδίων και έτσι να καταλήξουμε σχετικά με την πιθανότητα οφέλους του συγκεκριμένου ασθενούς από τη χημειοθεραπεία.
Η τεχνητή νοημοσύνη είναι ο κλάδος της επιστήμης που ασχολείται με την προσομοίωση της έξυπνης συμπεριφοράς στους υπολογιστές. Τα τελευταία χρόνια έχουν αναπτυχθεί αρκετές εφαρμογές τεχνητής νοημοσύνης στον τομέα της Ογκολογίας όπως στη μεταφραστική ογκολογία, στην ογκολογική απεικόνιση, στην κλινική έκβαση και στη λήψη κλινικών αποφάσεων.
Η εξατομικευμένη ιατρική αποτελεί τη βασικότερη συνιστώσα στη μελλοντική θεραπευτική των ογκολογικών ασθενών. Οι Whole Genome/Transcriptome analysis platforms ενδεχομένως να εφαρμοστούν στο μέλλον ενισχύοντας περισσότερο τις θεραπευτικές μας επιλογές. Συγκεντρώνοντας πληροφορίες σχετικά με το μοριακό υπόστρωμα του κάθε ασθενή αναπόφευκτα οι ιατρικές αποφάσεις θα λαμβάνονται περισσότερο εξατομικευμένα. Όπως όλα δείχνουν, η τεχνητή νοημοσύνη και η μηχανική μάθηση (η διαδικασία με την οποία ένας υπολογιστής είναι σε θέση να βελτιώσει την απόδοσή του ενσωματώνοντας συνεχώς νέα δεδομένα σε ένα υπάρχον μοντέλο) αναμένεται να αποτελέσουν εξαιρετικά χρήσιμα εργαλεία στον αγώνα έναντι της πανδημίας του καρκίνου.
Σημαντική κρίνεται και η ανάπτυξη ογκολογικών registries (μητρώων) για τη βελτίωση της θεραπείας και της πρόγνωσης. Τα μητρώα αυτά μας βοηθούν στην αναγνώριση των ασθενών υψηλού κινδύνου, στην έγκαιρη διάγνωση και θεραπεία, στην αξιολόγηση της ποιότητας ζωής κ.ά. Στην Ευρώπη υπάρχουν 200 τέτοια μητρώα, ενώ στη χώρα μας δεν έχει ακόμη ληφθεί η σχετική πολιτική απόφαση. «Είναι αναγκαίος ένας κεντρικός σχεδιασμός σε πολιτικό επίπεδο, ο οποίος θα βοηθούσε στην προσέλκυση επενδύσεων, απαραίτητων τόσο για τη δημιουργία υποδομών όσο και για την εκπαίδευση ανθρώπινου δυναμικού», σχολίασε ο πρύτανης.
«Οι αλματώδεις εξελίξεις στην Ιατρική ανοίγουν καθημερινά νέους ορίζοντες, όσον αφορά την αντιμετώπιση του καρκίνου», επισήμανε ο κ. Μπεχράκης, διευθυντής του Ινστιτούτου Δημόσιας Υγείας του Αμερικανικού Κολλεγίου Ελλάδας. «Ο καρκίνος έχει πλέον πάρει τη μορφή μιας χρόνιας νόσου. Δεν πεθαίνουμε από αυτήν. Ζούμε μαζί της. Δεν είναι η… τρισκατάρατος νόσος αλλά μία νόσος όπως όλες. Σοβαρή αλλά αντιμετωπίσιμη – με την κατάλληλη πρόληψη, διάγνωση και θεραπεία».
Τέλος, επεσήμανε την αδιαμφισβήτητη πλέον σύνδεση του καπνίσματος με τον καρκίνο του πνεύμονα, που είναι ο πιο επιθετικός αλλά και εκείνος με τις περισσότερες διαγνώσεις. Για την ακρίβεια, έχει διαπιστωθεί ότι το 20% των περιπτώσεων καρκίνου του πνεύμονα οφείλεται στο κάπνισμα. Ο κ. Μπεχράκης αναφέρθηκε στη συνέχεια στις επικαιροποιημένες οδηγίες προληπτικού ελέγχου για καρκίνο πνεύμονος που προτείνουν σε όλους τους καπνιστές 50-80 ετών που έχουν μακροχρόνιο ιστορικό στο παρελθόν τους, π.χ. ένα πακέτο ημερησίως επί είκοσι χρόνια (ακόμη και στους πρώην καπνιστές που διέκοψαν την τελευταία 15ετία), να κάνουν ετησίως μια αξονική τομογραφία θώρακος χαμηλής δόσης ακτινοβολίας. Η αποτελεσματικότητα του προληπτικού ελέγχου αυτού του είδους συνεισφέρει στη δραστική μείωση των θανάτων κατά 20%-30%.
Τέλος, επισημάνθηκε ότι οι πιθανότητες ανάπτυξης της νόσου μπορούν να συρρικνωθούν, αν προσέχουμε τη διατροφή μας (ειδικότερα το κόκκινο κρέας και τη ζάχαρη), κόψουμε το κάπνισμα και ασκούμαστε συστηματικά.
Τόσο ο κ. Δημόπουλος όσο και ο κ. Μπεχράκης συνόψισαν εκφράζοντας την αισιοδοξία τους για το μέλλον της εξατομικευμένης ιατρικής καθώς και για τις θεαματικές δυνατότητες που προσφέρει πλέον η τεχνολογία όσον αφορά την ανακάλυψη νέων μεθόδων αντιμετώπισης του καρκίνου.
