Τους βασικούς άξονες για την προώθηση της ενεργειακής μετάβασης της χώρας τα επόμενα χρόνια φιλοδοξεί να θέσει το νέο Ειδικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης για τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας που επεξεργάζεται το ΥΠΕΝ.
Αναδιάρθρωση των Περιοχών Αιολικής Προτεραιότητας με σημαντική αύξηση των περιοχών ανά την επικράτεια της χώρας, μείωση του μέγιστου ποσοστού κάλυψης από φωτοβολταϊκά επί των καλλιεργήσιμων και βοσκήσιμων εκτάσεων, προβλέψεις για τη χωροθέτηση των αυτόνομων μονάδων αποθήκευσης με μπαταρίες, κατευθύνσεις για τον ορισμό «go-to-areas», κατά την ευρωπαϊκή ορολογία, με σκοπό την ταχύτερη προώθηση έργων ΑΠΕ, καθώς και τη χωροταξία των υπεράκτιων αιολικών στις ελληνικές θάλασσες περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, το νέο Ειδικό Χωροταξικό Σχέδιο για την Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας, το οποίο, όπως αναφέρουν αξιόπιστες πηγές της «Ν», έχει ολοκληρωθεί ως προς το μελετητικό σκέλος και πλέον αξιολογείται από την πολιτική ηγεσία του υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας προκειμένου να βγει σε δημόσια διαβούλευση.
Σε κάθε περίπτωση, το νέο ΕΧΠ-ΑΠΕ αναμένεται να αποτελέσει τον «οδικό χάρτη» στην πορεία επίτευξης των ενεργειακών και κλιματικών στόχων με ορίζοντα το 2050 στο έδαφος των προβλέψεων του νέου Εθνικού Σχεδίου για την Ενέργεια και το Κλίμα που ορίζει εν συνόλω επενδύσεις 95 δισ. ευρώ την περίοδο 2025-2030 με το κομμάτι της παραγωγής να απορροφά τα 30,8 δισ. ευρώ και επιπλέον 340 δισ. ευρώ την 20ετία 2031-2050 με το κομμάτι της παραγωγής να ανέρχεται στα 98,3 δισ. ευρώ. Καθίσταται σαφές ότι κατά το ένα μέρος το νέο χωροταξικό σχέδιο θα επιχειρήσει να βάλει σε τάξη «εκ των υστέρων» μια σειρά έργα ΑΠΕ που βρίσκονται ήδη σε ώριμο στάδιο ανάπτυξης και εν πολλοίς έχουν χωροθετηθεί, ενώ κατά το μεγαλύτερο μέρος του θα ορίσει τις «ράγες» πάνω στις οποίες θα κινηθεί η υλοποίηση της ενεργειακής μετάβασης μέχρι τα μέσα του αιώνα, με πλήθος νέων τεχνολογιών να παίρνουν θέση στο ενεργειακό μίγμα της χώρας προοδευτικά.
Σε γενικό επίπεδο, το νέο ειδικό χωροταξικό των ΑΠΕ κινείται στις προβλέψεις του υφιστάμενου, υιοθετώντας τις κατευθύνσεις/οδηγίες που είχε διατυπώσει η Διεύθυνση Χωροταξικού Σχεδιασμού του ΥΠΕΝ ήδη από το 2023 με έγγραφό της προς τη μελετητική ομάδα που είχε αναλάβει την εκπόνηση του νέου ΕΧΠ-ΑΠΕ. Οι αλλαγές αφορούν επιμέρους σημεία, καθώς και την ενίσχυση με προβλέψεις σχετικά με νέες τεχνολογίες που πλέον κατέχουν μια θέση στην «πράσινη» ατζέντα, όπως είναι η αποθήκευση και τα υπεράκτια αιολικά.
Αιολική Προτεραιότητα
Στην περίπτωση των χερσαίων αιολικών πάρκων, το νέο ειδικό χωροταξικό σχέδιο για τις ΑΠΕ προχωρά σε αναδιάρθρωση των Περιοχών Αιολικής Προτεραιότητας (ΠΑΠ) και συνακόλουθα των Περιοχών Αιολικής Καταλληλόλητας (ΠΑΚ), με πληροφορίες να αναφέρουν ότι η πρώτη κατηγορία ενισχύεται περαιτέρω, με τις περιοχές στο σύνολό τους να φτάνουν τις 67 από 58 στο υφιστάμενο ΕΧΠ-ΑΠΕ. Σύμφωνα με πληροφορίες της «Ν», η αναδιάρθρωση αφορά αφενός την απένταξη ορισμένων περιοχών που πλέον δεν δύνανται να φιλοξενήσουν νέα αιολικά πάρκα και στην ένταξη άλλων που η ανάπτυξη του δικτύου τα χρόνια που μεσολάβησαν επιτρέπει την εγκατάσταση νέων έργων, όπως είναι η περίπτωση της Κρήτης που απουσίαζε παντελώς στο παλιό χωροταξικό σχέδιο.
Ενδεικτικά, στην περίπτωση της Κρήτης, το νέο ΕΧΠ εντάσσει 22 νέες περιοχές του νησιού που καταμερίζονται στους τέσσερις νομούς του, Λασιθίου, Ηρακλείου, Ρεθύμνου και Χανίων. Οι πρωτοβάθμιοι Οργανισμοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης της ηπειρωτικής χώρας που δεν χαρακτηρίζονται ως ΠΑΠ κατηγοριοποιούνται ως Περιοχές Αιολικής Καταλληλότητας, εφόσον περιλαμβάνουν περιοχές ή μεμονωμένες θέσεις που κρίνονται από τη Ρυθμιστική Αρχή Αποβλήτων, Ενέργειας και Υδάτων (ΡΑΑΕΥ) κατά το άρθρο 3 παρ. 1.δ του ν. 3468/2006 ως ενεργειακά αποδοτικές. Επιπρόσθετα, σε συνέχεια των σχετικών υφιστάμενων προβλέψεων, το νέο ΕΧΠ διατηρεί ποσοτικό περιορισμό στην κάλυψη εδάφους των ΠΑΠ και ΠΑΚ στο 8% και 5% της έκτασης ανά ΟΤΑ, αντίστοιχα, με το ενδιαφέρον να εντοπίζεται σε περιπτώσεις περιοχών που απεντάσσονται από την κατηγορία ΠΑΚ και εντάσσονται στις ΠΑΠ, αυξάνοντας τη φέρουσα ικανότητα για τη φιλοξενία ανεμογεννητριών. Μια κρίσιμη ωστόσο επισήμανση, όπως προαναφέρθηκε, και επισημαίνουν πηγές της αγοράς, αφορά το γεγονός ότι αν λάβουμε υπόψη τα ήδη αδειοδοτημένα έργα, δεν υπάρχει πλέον φυσικός χώρος για νέα αιολικά ή έχει περιοριστεί σημαντικά, με αποτέλεσμα η όποια επίδραση του νέου χωροταξικού στη χωροθέτηση νέων αιολικών να είναι μικρή.
Ειδική περίπτωση η Κρήτη
Ανοικτή παραμένει μονάχα η περίπτωση της Κρήτης, όπου η ενσωμάτωση σειράς Περιοχών Αιολικής Προτεραιότητας στο νησί, καθώς και ο ηλεκτρικός «χώρος» που θα προκύψει από την ολοκλήρωση και θέση σε λειτουργία της νέας ηλεκτρικής διασύνδεσης του νησιού με την Αττική, «τροφοδοτούν» έντονες διαβουλεύσεις ανάμεσα στο ΥΠΕΝ, την τοπική κοινωνία και ευρύτερα επιχειρηματικά σχέδια που έχουν εξαγγείλει «πράσινα» projects στην Κρήτη, με επίδικο ποιος θα κατοχυρώσει δικαίωμα να αξιοποιήσει τις νέες δυνατότητες που προκύπτουν.
Υπεράκτια Αιολικά
Το «κεφάλαιο» της αιολικής ενέργειας στο νέο Ειδικό Χωροταξικό συμπληρώνει η ενσωμάτωση της χωροθέτησης των υπεράκτιων αιολικών πάρκων, όπου οι κατευθυντήριες γραμμές, που υιοθετήθηκαν στο ακέραιο, αναφέρουν ότι «οι κατευθύνσεις του Ειδικού Πλαισίου όσον αφορά τα υπεράκτια αιολικά θα πρέπει να ταυτίζονται με αυτές του Εθνικού Προγράμματος Ανάπτυξης Υπεράκτιων Αιολικών Πάρκων κατόπιν συνεργασίας και με την Ελληνική Διαχειριστική Εταιρεία Υδρογονανθράκων και Ενεργειακών Πόρων (ΕΔΕΥΕΠ)».
Φωτοβολταϊκά
Ως προς τα φωτοβολταϊκά, το νέο Ειδικό Πλαίσιο χωροταξικού Σχεδιασμού και αειφόρου ανάπτυξης για τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας υιοθετεί πλήρως τις κατευθύνσεις της Διεύθυνσης Χωροταξικού Σχεδιασμού, διατηρώντας το όριο για έργα ισχύος έως 1 MW σε γεωργική γη υψηλής παραγωγικότητας και ποσοστά κάλυψης 0,5% επί του συνόλου των καλλιεργούμενων εκτάσεων για τις νησιωτικές περιφέρειες και 0,8% επί του συνόλου των καλλιεργούμενων εκτάσεων σε όλες τις περιφέρειες. Ανάλογο μέγιστο όριο κάλυψης στο 3% προτείνεται και στην περίπτωση των καλλιεργήσιμων και βοσκήσιμων εκτάσεων, ωστόσο, όπως αναφέρουν αρμόδιες πηγές, ακόμη και να υιοθετηθεί στο κείμενο του νέου χωροταξικού, δύσκολα θα εφαρμοστεί, καθώς δεν υπάρχει καταγραφή βοσκήσιμων και καλλιεργήσιμων εκτάσεων όπως υπάρχει στην περίπτωση των γαιών υψηλής παραγωγικότητας.
Κατεύθυνση και όχι νομοθέτηση για τις RRAs
Μια «καινοτομία», που ωστόσο περιορίζεται απλώς στη διατύπωση κατευθύνσεων χωρίς να προχωρά στη νομοθετική θέσπιση, αφορά τις λεγόμενες «Περιοχές Επιτάχυνσης ΑΠΕ» ή αλλιώς «go-to-areas» που μετονομάστηκαν στην πορεία σε «Renewable Accelaration Areas, RRAs». Αναλυτικότερα, ο καθορισμός των «Περιοχών Επιτάχυνσης ΑΠΕ» περιλαμβάνεται στην Οδηγία για τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (RED II), με την οποία υποχρεούνται όλα τα κράτη-μέλη να προχωρήσουν στη χωροθέτηση ανάλογων γεωγραφικών ζωνών.
Ως εκ τούτου, RRAs για τα φωτοβολταϊκά προκρίνονται οι πρώην λιγνιτικές, ενώ για τα χερσαία και θαλάσσια αιολικά οι ΠΑΠ και τα θαλάσσια οικόπεδα που έχουν οριστεί με βάση το Εθνικό Πρόγραμμα Ανάπτυξης Υπεράκτιων Αιολικών.
Η επισήμανση περί κατευθύνσεων και όχι θέσπισης αφορά το γεγονός ότι ο χαρακτηρισμός περιοχών ως RRAs προϋποθέτει την έκδοση Προεδρικού Διατάγματος και τη διεξαγωγή σχετικής δημόσιας διαβούλευσης για τη νομοθέτηση, πράγμα που δεν προβλέπεται να γίνει άμεσα, με αποτέλεσμα το νέο ΕΧΠ-ΑΠΕ να περιορίζεται σε μια γενική αναφορά επί του θέματος. Σύμφωνα με πληροφορίες, το θέμα θα επανεξεταστεί σε επόμενη φάση, πατώντας στις κατευθύνσεις του νέου ΕΧΠ, προκειμένου να προχωρήσει η διαδικασία για τη νομοθετική κατοχύρωση των προαναφερόμενων περιοχών ως «Περιοχές Επιτάχυνσης ΑΠΕ».
Oι standalone μπαταρίες
Tο κείμενο του νέου Ειδικού Χωροταξικού για τις ΑΠΕ επικαιροποιείται με ειδικές προβλέψεις για τη χωροθέτηση των αυτόνομων μονάδων αποθήκευσης με μπαταρίες, έργα τα οποία αναμένεται να αναπτυχθούν σε μαζική κλίμακα τα αμέσως επόμενα χρόνια σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της χώρας, όντας πλέον η αποθήκευση ένας εκ των βασικών πυλώνων του «πράσινου» ενεργειακού μίγματος.
Υπό αυτό το πρίσμα, το νέο ειδικό χωροταξικό επεκτείνει τις προβλέψεις χωροταξικού αποκλεισμού, κατά αναλογία με τις ισχύουσες διατάξεις στις περιπτώσεις των άλλων τεχνολογιών ΑΠΕ, και στις μπαταρίες. Σε γενικές γραμμές, σύμφωνα ασφαλείς πληροφορίες, οι ζώνες αποκλεισμού ορίζονται εντός:
*** Διακηρυγμένων διατηρητέων μνημείων
*** Των περιοχών απολύτου προστασίας της φύσης σύμφωνα με τον νόμο 1650/1986
*** Των ορίων των Υγροτόπων Διεθνούς Σημασίας (Υγρότοποι Ραμσάρ)
*** Των πυρήνων εθνικών δρυμών
*** Των οικοτόπων προτεραιότητας περιοχών της επικράτειας που έχουν ενταχθεί ως τόποι κοινοτικής σημασίας στο δίκτυο Natura 2000
*** Των δασών και δασικών εκτάσεων, εκτός αν πρόκειται για συνοδευτικά έργα αποθήκευσης σε υφιστάμενα έργα ΑΠΕ (colocation)
*** Γεωργικής γης υψηλής παραγωγικότητας
*** Περιοχών άνευ δρόμων (βλέπε θεσμός «Απάτητα Βουνά»)
*** Σχεδίων πόλεων και ορίων οικισμών προ του 1923 ή κάτω των 2.000 κατοίκων περιοχών
*** Οργανωμένων περιοχών τουριστικής ανάπτυξης
*** Των ατύπως διαμορφωμένων, στο πλαίσιο της εκτός σχεδίου δόμησης, τουριστικών και οικιστικών περιοχών
*** Των ακτών κολύμβησης που περιλαμβάνονται στο πρόγραμμα παρακολούθησης της ποιότητας των νερών κολύμβησης.
Ως προς τις ενδεδειγμένες αποστάσεις από ζώνες αποκλεισμού, το νέο χωροταξικό υιοθετεί ανάλογες προβλέψεις με την περίπτωση των φωτοβολταϊκών, δηλαδή, απαγόρευση εγκατάστασης εγγύτερα από 500 μέτρα από ζώνες απόλυτης προστασίας της φύσης, από πυρήνες εθνικών δρυμών, από ακτές κολύμβησης και από μνημεία παγκόσμιας κληρονομίας. Σημειώνεται ότι δεν προσδιορίζεται ελάχιστο όριο απόστασης στην περίπτωση των αρχαιολογικών μνημείων, πράγμα που αναμένεται να γίνει σε επόμενη φάση.
Ερωτήματα για την αποτελεσματικότητα
Με το εν λειτουργία χαρτοφυλάκιο ΑΠΕ της χώρας να φτάνει περίπου τα 16 γιγαβάτ και το χαρτοφυλάκιο «ώριμων» πάρκων (δηλαδή με περιβαλλοντική αδειοδότηση ή/και Οριστικές Προσφορές Σύνδεσης) να υπολογίζεται σε επιπλέον 15 γιγαβάτ, ήτοι σύνολο 31 GW, ξεπερνώντας κατά πολύ τον στόχο του 2030 (24,3 GW, ΕΣΕΚ), παράγοντες της αγοράς διατηρούν περιορισμένες προσδοκίες ως προς την αποτελεσματικότητα του νέου Ειδικού Χωροταξικού Πλαισίου για τις ΑΠΕ, δεδομένου ότι, όπως αναφέρουν χαρακτηριστικά, «πρακτικά δεν έχει κάτι να λύσει στην ουσία του».
Συμπληρώνουν δε πως μια τέτοια «άσκηση» θα είχε νόημα το 2018, όταν εκκινούσε το «κύμα» νέων έργων ΑΠΕ ανά την επικράτεια της χώρας, εν αντιθέσει με το 2025 που τα δεδομένα είναι τελείως διαφορετικά, με μια σειρά έργα να καταλήγουν στα συρτάρια με απορριπτικές αποφάσεις του Συμβουλίου της Επικρατείας ή να «βασανίζονται» για χρόνια στον αδειοδοτικό κυκεώνα των διαφόρων υπηρεσιών αδειοδότησης χωρίς κάποια ξεκάθαρη προοπτική, όπως συμβαίνει σε πολλές περιπτώσεις αιολικών πάρκων.
Σε κάθε περίπτωση, όπως επισημαίνουν πηγές της αγοράς, οι καθυστερήσεις στην εκπόνηση του νέου ΕΧΠ-ΑΠΕ, όπως και, καθώς φαίνεται, η διατήρηση μιας σειράς ελλείψεων και κενών αναμένεται να επιτείνουν το πρόβλημα των αντιδράσεων των τοπικών κοινωνιών που είτε πάρει τον δρόμο του δικαστικού αγώνα είτε όχι, θα συνεχίζει να συνιστά «αγκάθι» για την περαιτέρω ανάπτυξη του «πράσινου» δυναμικού της χώρας στη βάση της συνολικότερης «ασάφειας» γύρω από την αδειοδότηση και εγκατάσταση έργων ΑΠΕ. Σύμφωνα με την πολιτική ηγεσία του ΥΠΕΝ, η δημόσια διαβούλευση του νέου σχεδίου αναμένεται τον επόμενο μήνα, ωστόσο πηγές με γνώση της όλης της διαδικασίας διατηρούν επιφυλάξεις ως προς το παραπάνω χρονοδιάγραμμα, τοποθετώντας για αργότερα την οριστική ολοκλήρωση του Ειδικού Χωροταξικού Πλαισίου.
