«Το έτος Κυρίου 1342, την 9η ημέρα πριν από τις καλένδες του Αυγούστου έγινε πλημμύρα μεταξύ του Βέσερ και της Φούλντα και η υψηλή στάθμη του νερού άγγιξε τη βάση αυτής της τετράγωνης πέτρας», γράφει στα λατινικά η επιγραφή στην εκκλησία του Αγίου Βλάσιου, στην πόλη Χαν Μίντεν, στην Κάτω Σαξωνία .
Πρόκειται για μια απόδειξη για την «πλημμύρα της χιλιετίας» πριν περίπου 8 αιώνες ,τον Ιούλιο του 1342 , που έχει καταγραφεί στα ιστορικά βιβλία. Από την Βιβλικών διαστάσεων πλημμύρα ,κατακλύστηκε από τα νερά το μεγαλύτερο μέρος της σημερινής Γερμανίας . Στην εκκλησία του Αγίου Αλμπάνη στο Γκέτιγκεν υπάρχει μάλιστα μια λειψανοθήκη, που γράφει ότι «το έτος 1342 ο χρυσοχόος Χέρμαν πνίγηκε στη μεγάλη πλημμύρα»
Μέχρι τώρα ,οι ιστορικοί δεν έχουν καταφέρει να πιστοποιήσουν πόσοι άλλοι άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους τον Ιούλιο του 1342. Θα μπορούσαν να ήταν πολλές χιλιάδες. «Οι άνθρωποι οδηγούσαν τις φορτηγίδες πάνω από τα τείχη της πόλης της Κολωνίας. Οι περισσότερες γέφυρες και οι πύργοι κατέρρευσαν, παρασύρθηκαν από τις μάζες του νερού», αναφέρεται στη βιογραφία του Πάπα Κλήμη (1290–1352).
Μια πληθώρα γραπτών πηγών δίνει πάντως τη δραματική εικόνα για την έκταση των πλημμυρών. «Η πλημμύρα είχε τόσο μεγάλες διαστάσεις που γκρέμισε τείχη, πύργους, πύλες, πέτρινα σπίτια και γέφυρες, μεταφέροντας πολύ μακριά τις πέτρες των τειχών. Τα νερά παρέσυραν ακόμη και τους νεκρούς από τους τάφους στα νεκροταφεία», γράφει ο μελετητής Χάινριχ φον Χέρτφορντ (γύρω στο 1300-1370) για το τι συνέβαινε στην πατρίδα του, το Μίντεν.
Το νερό γκρέμισε τείχη
Κατάσταση έκτακτης ανάγκης είχε επίσης αναφερθεί στην Ολλανδία, τη Λομβαρδία, τη Γαλλία και τη Βοημία. «Το νερό ανέβηκε τόσο ψηλά που η υπέροχη πέτρινη γέφυρα στο Βίρτσμπουργκ με τους πύργους και τα τείχη της πόλης και επίσης πολλά πέτρινα σπίτια εκεί και γύρω κατέρρευσαν ξαφνικά», αναφέρεται σε ένα ιστορικό έργο. Στη Φρανκφούρτη, τα νερά του ποταμού Μάιν είχαν πλημμυρίσει σχεδόν όλες τις εκκλησίες. Οι κάτοικοι κατέφευγαν σε υψηλότερες περιοχές ή στην ύπαιθρο γιατί φοβόντουσαν ότι η πόλη θα καταρρεύσει». Χάρη σε ορισμένες πληροφορίες από τις πηγές, η στάθμη των υδάτων έφτασε τα 7,85 μέτρα στη Φρανκφούρτη».
Οι κάτοικοι της Φρανκφούρτης πραγματοποίησαν μάλιστα λιτανεία στις 26 Ιουλίου εκείνης της χρονιάς, όταν τα νερά άρχισαν να υποχωρούν. Επαναλαμβάνανε μάλιστα αυτό το τελετουργικό για σχεδόν 200 χρόνια την ημέρα της Αγίας Μαρίας της Μαγδαληνής, στις 22 Ιουλίου ,διατηρώντας έτσι ζωντανή την ανάμνηση της καταστροφής και τον όρο «πλημμύρα της Μαγδαληνής» στην εθνική συλλογική μνήμη.
Μεσαιωνική κλιματική ανωμαλία
Το γεγονός ότι οι υδάτινες μάζες ήταν σε θέση να προκαλέσουν ένα τέτοιο καταστροφικό αποτέλεσμα οφειλόταν μόνο εν μέρει στις επιπτώσεις της φύσης. Με τη βαθιά μεταμόρφωση του τοπίου, οι άνθρωποι του Μεσαίωνα είχαν προετοιμάσει το έδαφος για την πλημμύρα για αιώνες, χωρίς φυσικά να το καταλάβουν. Από τη σημερινή σκοπιά, οι πλημμύρες του 1342 μοιάζουν με περιβαλλοντική καταστροφή. «Ανεξάρτητα παλαιοκλιματικά δεδομένα υποδηλώνουν ότι η δεκαετία του 1340 και οι αρχές του 1350 αντιπροσώπευαν μια περίοδο σχεδόν μοναδικής κλιματικής αστάθειας», συνοψίζει ο ιστορικός Μάρτιν Μπάουτς του Ινστιτούτου Λάιμπνιτζ για την Ιστορία και τον Πολιτισμό της Ανατολικής Ευρώπης.
Οι ειδικοί κάνουν μάλιστα λόγο για τη λεγόμενη μεσαιωνική κλιματική ανωμαλία που είχε προκαλέσει στη Γηραιά ήπειρο υψηλές μέσες θερμοκρασίες, με αποτέλεσμα για περίπου 300 χρόνια να καλλιεργούνται αμπέλια για κρασί στην Αγγλία.
Τι πυροδότησε αυτήν την τοπική υπερθέρμανση, η οποία παρεμπιπτόντως ήταν πολύ λιγότερο έντονη από την τρέχουσα αύξηση της θερμοκρασίας λόγω της ανθρωπογενούς κλιματικής αλλαγής, δεν έχει ακόμη διευκρινιστεί οριστικά. Ούτε είναι σαφές γιατί το κλίμα άλλαξε στη συνέχεια και είχαμε τη λεγόμενη Μικρή Εποχή των Παγετώνων, μια περίοδο χαμηλότερων θερμοκρασιών που θα διαρκέσει μέχρι τον 19ο αιώνα. «Οι καιρικές συνθήκες για αυτή τη «μεγαλύτερη ιστορικά τεκμηριωμένη πλημμύρα στην Κεντρική Ευρώπη» μπορούν να συγκριθούν με τα σημερινά φαινόμενα, γράφει η Ελβετή υδρολόγος Εβελιν Τσμπίντεν στο περιοδικό «Water Energy Air». Τα ξηρά, ζεστά καλοκαίρια και οι ήπιοι χειμώνες των προηγούμενων αιώνων αντικαταστάθηκαν από πιο δροσερά, πιο βροχερά καλοκαίρια και μακρούς, σκληρούς χειμώνες».
Γραπτές πηγές δείχνουν ότι η σφοδρή βροχόπτωση ξεκίνησε γύρω από τη σημερινή Φραγκονία και στη συνέχεια κινήθηκε δυτικότερα. Αυτό αντιστοιχεί στη διαδρομή η οποία ήταν επίσης υπεύθυνη για την «πλημμύρα του αιώνα» στον Έλβα τον Αύγουστο του 2002, για παράδειγμα.
Άνθρωπος και φύση – μια ιστορία γεμάτη λάθη
Σε όλη την ύπαρξή του, ο άνθρωπος άλλαζε το περιβάλλον. Αιώνες πριν από τη βιομηχανική επανάσταση, έσκαβαν για ορυκτούς πόρους, έριχναν λύματα σε ποτάμια, έκαιγαν τα δάση για να έχουν καλλιεργήσιμες εκτάσεις ή αποδεκάτιζαν την άγρια ζωή.
Όποιος σκέφτεται το τοπίο του Μεσαίωνα μπορεί να φανταστεί εκτεταμένα αρχέγονα δάση, με τα χωριά και τις πόλεις σαν νησιά, σε μια θάλασσα από δέντρα. Στην πραγματικότητα, μέχρι το 1300 το δάσος είχε συρρικνωθεί στο μισό από αυτό που είναι σήμερα: μόνο το 15% της σημερινής Γερμανίας ήταν καλυμμένο με δάση, εξηγεί ο γεωαρχαιολόγος Χανς Ρούντολφ Μπορκ από το Πανεπιστήμιο του Κιέλου.
Ο αυξανόμενος πληθυσμός απαιτούσε συνεχώς περισσότερη καλλιεργήσιμη γη. Τα καμίνια, το λιώσιμο του σιδήρου, κατανάλωναν τεράστιες ποσότητες καυσόξυλων. Και τελευταίο αλλά εξίσου σημαντικό, η υλοτομία ήταν πολύ αυξημένη , για την οικοδομική δραστηριότητα και τους νέους κλάδους της βιομηχανίας, όπως η παραγωγή χαρτιού.
Προκειμένου να τροφοδοτηθεί ο πληθυσμός, το αγροτικό τοπίο υποτάχθηκε στην λεγόμενη αποδοτικότητα, που συνδέεται συχνότερα με τον 20ό αιώνα. Στο βιβλίο Strategies for Survival, ο ιστορικός Ράινερ Σρέγκ από το Πανεπιστήμιο του Μπάμπεργκ γράφει ότι με τη γεωργία, η διάβρωση του εδάφους αυξήθηκε απότομα στον ύστερο Μεσαίωνα».
Η αντιπλημμυρική προστασία κορυφαία προτεραιότητα
Οι ιστορικοί βρήκαν μάλιστα γραπτές πηγές , σύμφωνα με τις οποίες, η αντιπλημμυρική προστασία ήταν κορυφαία προτεραιότητα τον Μεσαίωνα. «Έχουμε έναν εντυπωσιακό αριθμό αντιπλημμυρικών μέτρων στο συγκεκριμένο χρονικό διάστημα», εξηγεί ο ιστορικός Μάρτιν Μπάουτς.
Ο ερευνητής του κλίματος Ρούντιγκερ Γκλάσερ λέει μάλιστα ότι πρέπει να λαμβάνονται περισσότερο υπόψη ιστορικές πλημμύρες όπως το 1342. Στην κοιλάδα του Αρ ,για παράδειγμα, οι άνθρωποι παρέβλεψαν το γεγονός ότι υπήρξαν παρόμοιες καταστροφές το 1804 και το 1910. «Πρέπει να μάθουμε ξανά να παίρνουμε πιο σοβαρά αυτές τις καταστάσεις πλημμύρας. Μέτρα όπως τα φράγματα, δεν αποτελούν εγγύηση 100% για την αντιμετώπιση των ζημιών» τονίζει ο Γκλάσερ και προσθέτει: «Τότε, όπως και τώρα, ισχύει η απλή βασική φόρμουλα: μείνετε μακριά από το νερό!»
