Της Ανθής Αγγελοπούλου
Περίπου το 70 % του πλανήτη μας είναι καλυμμένο από ωκεανούς και τα θαλάσσια απορρίμματα βρίσκονται σχεδόν παντού. Τα θαλάσσια απορρίμματα, και ειδικότερα τα πλαστικά, συνιστούν απειλή όχι μόνο για την υγεία των θαλασσών και των ακτών μας αλλά και για την οικονομία και τις κοινότητές μας. Τα περισσότερα θαλάσσια απορρίμματα δημιουργούνται από δραστηριότητες που εκτελούνται στην ξηρά. Πώς μπορούμε να σταματήσουμε τη ροή απορριμμάτων στις θάλασσές μας; Το καλύτερο μέρος για να αρχίσουμε να αντιμετωπίζουμε αυτό το παγκόσμιο θαλάσσιο πρόβλημα είναι στην ξηρά.
Τα πλαστικά παπάκια δεν είναι η μοναδική μορφή ανθρώπινων απορριμμάτων που περιπλανώνται στη θάλασσα. Τα θαλάσσια απορρίμματα αποτελούνται από κατασκευασμένα ή επεξεργασμένα στερεά υλικά (π.χ. πλαστικό, γυαλί, μέταλλο και ξύλο), τα οποία καταλήγουν στο θαλάσσιο περιβάλλον με τον έναν ή τον άλλον τρόπο.
Περίπου 10 εκατομμύρια τόνοι απορριμμάτων καταλήγουν στις θάλασσες και στους ωκεανούς του πλανήτη κάθε χρόνο. Τα πλαστικά, και ειδικότερα τα απορρίμματα πλαστικών συσκευασιών, όπως τα μπουκάλια αναψυκτικών και οι σακούλες μίας χρήσης, είναι μακράν ο κυριότερος τύπος σκουπιδιών που βρίσκεται στο θαλάσσιο περιβάλλον. Και ο κατάλογος συνεχίζεται: κατεστραμμένα δίχτυα αλιείας, σχοινιά, σερβιέτες, ταμπόν, μπατονέτες, προφυλακτικά, αποτσίγαρα, αναπτήρες μίας χρήσης, κ.λπ.
Η μαζική παραγωγή πλαστικών άρχισε τη δεκαετία του 1950 και αυξήθηκε εκθετικά από 1,5 εκατομμύρια τόνους ανά έτος στο σημερινό επίπεδο των 280 εκατομμυρίων τόνων ανά έτος. Περίπου το ένα τρίτο της σημερινής παραγωγής αποτελείται από αναλώσιμες συσκευασίες που απορρίπτονται μέσα σε ένα έτος περίπου.
Αντίθετα από τα οργανικά υλικά, το πλαστικό στη φύση δεν «εξαφανίζεται» ποτέ και συσσωρεύεται στο περιβάλλον και ιδιαίτερα στους ωκεανούς. Το φως του ήλιου, το αλμυρό νερό και τα κύματα σπάνε τα πλαστικά σε ολοένα και μικρότερα κομμάτια. Μια πάνα ή ένα πλαστικό μπουκάλι μίας χρήσης ενδέχεται να χρειαστούν περίπου 500 χρόνια για να διασπαστούν σε μικροσκοπικά κομμάτια. Αλλά δεν είναι όλα τα μικροπλαστικά αποτέλεσμα της διαδικασίας διάσπασης. Κάποια από τα καταναλωτικά μας προϊόντα, όπως οι οδοντόκρεμες, τα καλλυντικά και τα προϊόντα προσωπικής υγιεινής περιέχουν ήδη μικροπλαστικά.
Τα ρεύματα των ωκεανών, σε συνδυασμό με τους ανέμους και την περιστροφή της γης, συγκεντρώνουν αυτά τα κομμάτια, κάποια από τα οποία έχουν μέγεθος μικρού (ενός εκατομμυριοστού του μέτρου) και δημιουργούν μεγάλες συστάδες σε περιοχές που ονομάζονται δίνες. Ανάλογα με το μέγεθος των κομματιών, μπορεί να μοιάζουν σαν ένας διάφανος τύπος «πλαστικής σούπας». Αυτές οι δίνες είναι ρευστές και αλλάζουν μέγεθος και σχήμα. Η μεγαλύτερη και πιο μελετημένη δίνη, η Δίνη του Βόρειου Ειρηνικού, εκτιμάται ότι έχει συγκεντρώσει 3,5 εκατομμύρια τόνους σκουπιδιών, επηρεάζοντας μια περιοχή που υπολογίζεται ότι έχει το διπλάσιο μέγεθος από αυτό των Ηνωμένων Πολιτειών. Υπάρχουν άλλες πέντε κύριες δίνες στους ωκεανούς μας, όπου και εκεί συσσωρεύονται απόβλητα, συμπεριλαμβανομένου του Ατλαντικού.
Κάποια κομμάτια εκβράζονται για να αναμειχθούν με την άμμο, ακόμη και στα πιο απομακρυσμένα μέρη του κόσμου. Άλλα κομμάτια γίνονται μέρος της διατροφικής αλυσίδας.
Στόχος η διαφύλαξη του θαλάσσιου περιβάλλοντος
Σύμφωνα με το Περιβαλλοντικό Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών (UNEP), θαλάσσια απορρίμματα είναι όλα αυτά τα επεξεργασμένα στέρεα υλικά που πετιούνται ή μέσα στις θάλασσες και τις ακτές, στα ποτάμια και τις λίμνες μας μολύνοντας το περιβάλλον. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή διεύρυνε τον ορισμό, προσθέτοντας στην κατηγορία των θαλάσσιων απορριμμάτων και τα «ημι-στερεά υπολείμματα, όπως από ορυκτά και φυτικά έλαια, παραφίνες και χημικά, τα οποία ενίοτε μολύνουν τη θάλασσα και τις ακτές. Η Ευρωπαϊκή Οδηγία Πλαίσιο για τη Θαλάσσια Στρατηγική κατατάσσει τα απορρίμματα μεταξύ των βασικών πιέσεων που υφίστανται τα θαλάσσια οικοσυστήματα και οι οποίες θα πρέπει να περιοριστούν, προκειμένου να επιτευχθεί η Καλή Περιβαλλοντική Κατάσταση των Οικοσυστημάτων. Στόχος είναι να διασφαλιστεί η διαφύλαξη του θαλάσσιου περιβάλλοντος για τις σημερινές και τις μελλοντικές γενιές.
Επίσης, η Σύμβαση της Βαρκελώνης για την Προστασία της Μεσογείου Θάλασσας από τη Ρύπανση, που έχει υπογραφεί από 22 Μεσογειακές χώρες, περιλαμβάνει μεταξύ των κύριων στόχων της «την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος και των παράκτιων περιοχών, μέσω δράσεων, με στόχο την πρόληψη και μείωση της ρύπανσης και όσο είναι δυνατό, την εξάλειψη της, είτε αυτό οφείλεται σε δραστηριότητες στην ξηρά ή στη θάλασσα, καθώς και τη διαφύλαξη της βιοποικιλότητας».
Η αμέλεια μας «σκοτώνει» το περιβάλλον και τη θαλάσσια ζωή
Η αμέλεια όλων μας λειτουργεί αρνητικά για το περιβάλλον που ζούμε και για το νερό που πίνουμε, την τροφή μας και τη ζωή μας ολόκληρη. Λειτουργεί αρνητικά για τις επερχόμενες γενιές με αποτέλεσμα στο πολύ άμεσο μέλλον να αφήσουμε στα παιδιά μας ένα κατεστραμμένο πλανήτη που δεν θα είναι σε θέση να τα φιλοξενήσει.
Σύμφωνα με τους ειδικούς, όλα αυτά τα αντικείμενα, που έχουν εγκαταλειφθεί εκ στη θάλασσα, σε ποταμούς ή σε παραλίες μεταφέρονται έμμεσα στη θάλασσα μέσω ποταμών, αποχετευτικών δικτύων, όμβριων υδάτων ή ανέμων.
Κάθε χρόνο, χελώνες, πουλιά και άλλα θαλάσσια ζώα τραυματίζονται και μπορεί ακόμα και να πεθάνουν, από την κατάποση θαλάσσιων απορριμμάτων και ιδιαίτερα πλαστικών, εξαιτίας της μορφής, του μεγέθους τους και της οσμής τους. Για παράδειγμα, οι θαλάσσιες χελώνες μπερδεύουν τις πλαστικές σακούλες που καταλήγουν στη θάλασσα με την αγαπημένη τους λιχουδιά, τις τσούχτρες. Σε μια έρευνα των Pfaller et al το 2020 διαπιστώθηκε ότι τα πλαστικά απορρίμματα αποκτούν στη θάλασσα την οσμή τροφής, καθώς φύκια και άλλοι μικροοργανισμοί προσκολλώνται πάνω τους, προσδίδοντάς τους οσμές ίδιες με αυτές της τροφής των θαλάσσιων χελωνών. Αυτές οι μυρωδιές παραπλανούν τις θαλάσσιες χελώνες, οι οποίες τρώνε τα πλαστικά, καθώς τα θεωρούν πηγή τροφής και μπορεί να οδηγηθούν σε πνιγμό, να φράξει τον πεπτικό τους σωλήνα ή να δημιουργήσει το ψευδές αίσθημα του κορεσμού, ενώ στην πραγματικότητα μπορεί να πεθαίνουν από ασιτία. Επιπλέον, επειδή τα πλαστικά συγκρατούν φυσαλίδες αέρα, δημιουργούν άνωση στη χελώνα που τα τρώει και την εμποδίζουν να βουτήξει για να βρει τροφή.
Τα πεταμένα δίχτυα μπορούν να προκαλέσουν τραυματισμούς ή παγίδευση πολλών θαλάσσιων ζώων. Σύμφωνα με τα στοιχεία >260 διαφορετικά θαλάσσια είδη καταπίνουν υπολείμματα πλαστικού, πετονιάς, καουτσούκ, αλουμινόχαρτου. Πολλά είδη, συμπεριλαμβανομένης της φώκιας, του δελφινιού και της θαλάσσιας χελώνας, παγιδεύονται στα πλαστικά σκουπίδια και στα δίχτυα και τα σχοινιά που χάνονται στη θάλασσα. Τα περισσότερα από τα παγιδευμένα ζώα δεν επιβιώνουν καθώς δεν μπορούν να ανέβουν στην επιφάνεια του νερού για να αναπνεύσουν, να ξεφύγουν από τα αρπακτικά ή να τραφούν.
Στις παραλίες ωοτοκίας, τα απορρίμματα γίνονται παγίδες θανάτου για τα νεογέννητα χελωνάκια. Τα σκουπίδια εμποδίζουν τα μικροσκοπικά χελωνάκια στην προσπάθειά τους να φτάσουν γρήγορα στη θάλασσα, με αποτέλεσμα να γίνονται εύκολη λεία για τους φυσικούς θηρευτές τους (π.χ. θαλασσοπούλια, καβούρια κ.λπ.). Τέλος αν κάποιο χελωνάκι παγιδευτεί στην παραλία και δεν καταφέρει να φτάσει στη θάλασσα, υπάρχει ο κίνδυνος να αφυδατωθεί από τη ζέστη του ήλιου.
Όπως εξηγούν οι ειδικοί, λόγω της ηλιακής ακτινοβολίας, του ανέμου και του κυματισμού, το πλαστικό διασπάται σε μικρότερα κομμάτια των οποίων το μέγεθος είναι μικρότερο από 5mm είναι γνωστά ως μικροπλαστικά. Σε πολλά οικοσυστήματα ανά τον κόσμο τα μικροπλαστικά βρίσκονται σε μεγαλύτερη αφθονία από οποιοδήποτε άλλο τεχνητό υλικό, ενώ μπορούν, εκτός από το νερό, να εισέλθουν στην τροφή και τον αέρα. Επίσης, οι συνθετικές μικροΐνες, που απελευθερώνονται από το πλύσιμο των συνθετικών ρούχων, καθώς και τα μικροσφαιρίδια που περιέχονται στα προϊόντα προσωπικής περιποίησης και τα καλλυντικά (σκραμπ, κρέμες απολέπισης, αφρόλουτρα, οδοντόκρεμες κ.λπ.), που διαφεύγουν από τα φίλτρα των πλυντηρίων και των μονάδων βιολογικού καθαρισμού, αντίστοιχα, και καταλήγουν και αυτά στις θάλασσες μας.
Τα μικροπλαστικά αυξάνονται σταδιακά σε σημαντικές ποσότητες στο θαλάσσιο περιβάλλον κι εμείς ακόμη έχουμε περιορισμένη γνώση των συνεπειών του φαινομένου. Εξαιτίας του μικρού μεγέθους τους, είναι πολύ πιθανή η κατάποσή τους από ψάρια και άλλα ζώα που βρίσκονται ψηλότερα στο τροφικό πλέγμα ενώ, οι επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία από την κατανάλωση αυτών των θαλασσινών και ψαριών χρήζουν περαιτέρω επιστημονικής έρευνας.
Περισσότερα πλαστικά από πλαγκτόν
Μια έρευνα που διεξήχθη από την Algalita, ένα ανεξάρτητο ινστιτούτο θαλάσσιων ερευνών με έδρα την Καλιφόρνια, ανακάλυψε το 2004 ότι τα δείγματα θαλάσσιου νερού περιείχαν έξι φορές περισσότερο πλαστικό παρά πλαγκτόν. Με δεδομένο το μέγεθος και τον αριθμό τους, τα ζώα και τα πουλιά της θάλασσας μπερδεύουν τα θαλάσσια απορρίμματα με το φαγητό. Περισσότερο από το 40 % των ειδών φάλαινας, δελφινιού και φώκιας που υπάρχουν, όλα τα είδη θαλάσσιων χελωνών και περίπου το 36% των ειδών θαλάσσιων πτηνών έχουν αναφερθεί ότι έχουν προσλάβει θαλάσσια απορρίμματα. Η πρόσληψη δεν περιορίζεται σε ένα ή δύο άτομα. Επηρεάζει κοπάδια ψαριών αλλά και κοπάδια θαλάσσιων πτηνών. Για παράδειγμα, πάνω από το 90% των θαλασσοβατών που εκβράστηκαν νεκρά στη Βόρεια Θάλασσα είχαν πλαστικά στο στομάχι τους. Ένα στομάχι γεμάτο με δύσπεπτο πλαστικό μπορεί να εμποδίσει το ζώο από τη λήψη τροφής, οδηγώντας το τελικά στον θάνατο από ασιτία. Τα χημικά που βρίσκονται στα πλαστικά μπορούν επιπλέον να δράσουν ως δηλητήριο και ανάλογα με τη δόση, ενδέχεται να αποδυναμώσουν μόνιμα ή να σκοτώσουν το ζώο. Τα μεγαλύτερα κομμάτια πλαστικού αποτελούν και αυτά απειλή για τη θαλάσσια ζωή.
Η Μεσόγειος «κινδυνεύει»
Η Μεσόγειος αποτελεί κόμβο διεθνών θαλάσσιων μεταφορών, συγκεντρώνοντας το 20% του παγκόσμιου θαλάσσιου εμπορίου και το 10% των φορτηγών πλοίων για τη μεταφορά εμπορευμάτων. Έτσι, ο κίνδυνος ατυχήματος, αλλά και οι συνήθεις απορρίψεις αποβλήτων από τα πλοία, αποτελούν μόνιμους επιβαρυντικούς παράγοντες.
Τελευταίες έρευνες επισημαίνουν ότι η Μεσόγειος είναι μια από τις πιο ρυπασμένες θάλασσες στην Ευρώπη με χιλιάδες τόνους απορριμμάτων να καταλήγουν κάθε χρόνο στη θάλασσα της, τραυματίζοντας ή ακόμα και θανατώνοντας εμβληματικά θαλάσσια είδη, κάποια εκ των οποίων είναι προστατευόμενα και απειλούμενα, όπως θαλάσσιες χελώνες, κητώδη κ.ά., ενώ παράλληλα υποβαθμίζουν σημαντικά τα θαλάσσια και παράκτια οικοσυστήματα. Παρόλα αυτά, ενθαρρυντικό είναι το γεγονός ότι το πρόβλημα της θαλάσσιας ρύπανσης βρίσκεται τα τελευταία χρόνια στο επίκεντρο του δημόσιου διαλόγου και συγκεντρώνει το ενδιαφέρον ερευνητών, θεσμικών παραγόντων, μη κυβερνητικών οργανώσεων (Μ.Κ.Ο) και κυρίως των πολιτών. Υπερεθνικά όργανα όπως η Ε.Ε και τα Ηνωμένα Έθνη έχουν σκύψει πάνω στο τεράστιο αυτό πρόβλημα.
Οι επιπτώσεις στις παράκτιες κοινότητες
Περισσότερο από το 40 % του πληθυσμού της ΕΕ ζει σε παράκτιες περιοχές. Εκτός από περιβαλλοντικό κόστος, τα θαλάσσια απορρίμματα έχουν και κοινωνικοοικονομικό κόστος, επηρεάζοντας περισσότερο τις παράκτιες κοινότητες. Οι καθαρές ακτές είναι ζωτικής σημασίας για τον παράκτιο τουρισμό. Κατά μέσο όρο, σε μια παράλια μήκους 100 μέτρων στην ακτή του Ατλαντικού υπάρχουν 712 είδη απορριμμάτων. Και χωρίς δράση, τα θαλάσσια απορρίμματα συσσωρεύονται στην παραλία. Για να ενισχύσουν την ελκυστικότητα των κολυμβητικών εγκαταστάσεών τους στους τουρίστες, πολλές κοινότητες και επιχειρήσεις καθαρίζουν τις παραλίες πριν από την έναρξη της θερινής περιόδου.
Δεν υπάρχουν πλήρεις εκτιμήσεις για το συνολικό κόστος των θαλάσσιων απορριμμάτων στην κοινωνία. Ομοίως, είναι δύσκολο να εκτιμήσουμε τις ζημίες που προκαλούνται στην τοπική οικονομία επειδή οι υποψήφιοι επισκέπτες επιλέγουν άλλα μέρη. Αλλά υπάρχουν παραδείγματα συγκεκριμένου κόστους για τις δραστηριότητες καθαρισμού, ποσοτικοποιημένου σε νομισματικές μονάδες. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, οι δήμοι δαπανούν περίπου 18 εκατομμύρια ευρώ ανά έτος για καθαρισμό παραλιών.
Οι δραστηριότητες καθαρισμού μπορούν να βοηθήσουν στη συλλογή μεγαλύτερων κομματιών και να βελτιώσουν την αισθητική της περιοχής, τι γίνεται όμως με τα μικρότερα κομμάτια; Σύμφωνα με το Kommunenes Internasjonale Miljøorganisasjon, έναν διεθνή οργανισμό που φέρνει σε επαφή τοπικές αρχές γύρω από ζητήματα θαλάσσιας ρύπανσης, περίπου το 10 % (ως προς το βάρος) των υλικών κατά μήκος των ακτών αποτελούνται από πλαστικά. Εξαιτίας του μικρού τους μεγέθους, είναι συχνά αδύνατον να τα ξεχωρίσουμε από την άμμο.
Η λύση είναι η πρόληψη
Τα θαλάσσια απορρίμματα αποτελούν διασυνοριακό πρόβλημα. Μόλις εισέλθουν στη θάλασσα, δεν έχουν πλέον ιδιοκτήτη. Αυτό κάνει τη διαχείρισή τους δύσκολη και υψηλά εξαρτώμενη από την καλή περιφερειακή και διεθνή συνεργασία.
Κάποια τμήματα της νομοθεσίας της ΕΕ στοχεύουν άμεσα στα θαλάσσια ζητήματα. Για παράδειγμα, η οδηγία πλαίσιο για τη θαλάσσια στρατηγική της ΕΕ που υιοθετήθηκε το 2008 αναγνωρίζει τα θαλάσσια απορρίμματα ως έναν από τους τομείς προς αντιμετώπιση ώστε να επιτευχθεί μια καλή κατάσταση περιβάλλοντος για όλα τα θαλάσσια ύδατα έως το 2020. Προχωρώντας στον δρόμο που χάραξαν αυτές οι ευρωπαϊκές οδηγίες και η παγκόσμια δέσμευση που εκφράστηκε στη διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για τη βιώσιμη ανάπτυξη Rio+20 του 2012, το 7ο πρόγραμμα δράσης για το περιβάλλον της ΕΕ (2014-2020) προβλέπει τη θέσπιση μιας γραμμής βάσης και τον καθορισμό ενός στόχου μείωσης.
Όπως και στη συνολική διαχείριση αποβλήτων, το σημείο εκκίνησης για την αντιμετώπιση των θαλάσσιων απορριμμάτων είναι η πρόληψη. Πώς μπορούμε να αποτρέψουμε τα απορρίμματα; Χρειαζόμαστε πλαστικές σακούλες κάθε φορά που πηγαίνουμε για ψώνια; Μπορούν κάποια από τα προϊόντα και τις διαδικασίες παραγωγής μας να σχεδιαστούν έτσι ώστε να μην περιέχουν ή να μη δημιουργούν μικροπλαστικά;
Η σημαντικότητα της ιδιωτικής πρωτοβουλίας
Υπάρχουν αρκετές ΜΚΟ τα τελευταία χρόνια και στη χώρα μας που ασχολούνται με την προστασία του περιβάλλοντος και των θαλασσών μας. Ωστόσο, η βοήθεια των χορηγών είναι σημαντική στο να εξακολουθήσει το έργο αυτών. Πρόσφατα μια ομάδα δημοσιογράφων Υγείας κληθήκαμε να λάβουμε μέρος σε μια σημαντική πρωτοβουλία του φαρμακευτικού του Ομίλου Φαρμακευτικών Επιχειρήσεων Τσέτη. Τριάντα περίπου στελέχη του Ομίλου Φαρμακευτικών Εταιριών Τσέτη (ΟΦΕΤ) ως μέλη της Green Team του ομίλου, επτά μικροί εθελοντές – μέλη του Ναυτικού Ομίλου Πάρου (ΝΟΠ), οχτώ αυτοδύτες, τέσσερις ελεύθεροι δύτες από τα τοπικά καταδυτικά κέντρα Paros Diving Centre και Cycladic Diving καθώς και μέλη της All For Blue συνεργάστηκαν για την αποκατάσταση της παραλίας Λιβάδια της Πάρου με το σύνθημα «Keep Paros Blue».
Το αποτέλεσμα του καθαρισμού, που διεξήχθη με το πρωτόκολλο μηδενικού αποτυπώματος που ακολουθεί η All For Blue, ήταν η απομάκρυνση δεκάδων συσκευασιών αλουμινίου από αναψυκτικά από το βυθό της παραλίας και ο ταυτόχρονος απεγκλωβισμός τεσσάρων μικρών χταποδιών μέσα από τα κουτάκια. Συλλέχθηκαν επίσης, συσκευασίες τροφίμων, πλαστικά μπουκάλια νερού, ποτήρια μιας χρήσης, χαρτόκουτα, καλαμάκια κ.α.
Τα αντικείμενα καταγράφηκαν στη βάση δεδομένων της Padi Aware με αναφορά στον ΟΦΕΤ.
Η περιβαλλοντική αυτή ενέργεια, εντάσσεται στην Στρατηγική του Ομίλου Φαρμακευτικών Επιχειρήσεων Τσέτη για Βιώσιμη Ανάπτυξη, στους άξονες της οποίας βρίσκεται η υποστήριξη ευάλωτων ομάδων της κοινωνίας, η ενίσχυση της έρευνας και νέας γενιάς και η προστασία του περιβάλλοντος και του οικοσυστήματός μας. Μάλιστα, την ίδια πρωτοβουλία είχε λάβει και πάλι ο όμιλος, τον Σεπτέμβριο του 2021 με αντίστοιχη περιβαλλοντική ενέργεια στο εμβληματικό νησί της Δήλου.
Το επόμενο βήμα είναι να αναλάβουμε δράση
Υπάρχουν αρκετές πρωτοβουλίες «αλίευσης απορριμμάτων», όπου τα σκάφη συλλέγουν θαλάσσια απορρίμματα —παρόμοιες με τη συλλογή των αστικών αποβλήτων στην ξηρά. Εντούτοις, οι μέθοδοι που χρησιμοποιούνται δεν καταφέρνουν να συλλέξουν απορρίμματα κάτω από ένα ορισμένο μέγεθος. Άρα το πρόβλημα των μικροπλαστικών παραμένει άλυτο. Επιπροσθέτως, με δεδομένη την έκταση του προβλήματος και το μέγεθος των ωκεανών μας, αυτές οι πρωτοβουλίες είναι πολύ περιορισμένες για να αποφέρουν πραγματικές βελτιώσεις.
Το ίδιο μπορεί να λεχθεί και για τις δραστηριότητες καθαρισμού σε παραλίες και ακτές. Ωστόσο, αυτές οι πρωτοβουλίες είναι ένας καλός τρόπος για την αύξηση της ευαισθητοποίησης γύρω από το ζήτημα και την εξασφάλιση της συμμετοχής των πολιτών στην αντιμετώπιση του προβλήματος των θαλάσσιων απορριμμάτων. Τελικά, μπορεί να είναι απλώς ζήτημα αριθμών. Όσο αυξάνεται ο αριθμός των εθελοντών που συμμετέχουν σε τέτοιες δραστηριότητες, τόσο καλύτεροι μπορεί να γίνουμε στην πρόληψη.
Πηγές:
https://archipelago.gr/draseis/toksiki-ripansi/
https://www.medasset.org/el/thalassies-chelones/thalassia-rypansi/
