Μουσική, φαγητό, ενημέρωση, υγεία, φυσική κατάσταση… Όλο και περισσότεροι πολίτες βασίζονται στις συνδρομές για να διαχειριστούν πλέον διάφορες πτυχές της ζωής τους.
Συνδρομές για υπηρεσίες ροής όπως το Netflix και το Disney+, πλατφόρμες μουσικής όπως το Spotify και το Deezer, για υπηρεσίες παράδοσης φαγητού, διαδικτυακές υπηρεσίες γυμναστικής, έχουν αυξηθεί σε δημοτικότητα.
Η συνδρομή έχει γίνει το άλφα και το ωμέγα της ψηφιακής κατανάλωσης. Πίσω από αυτό το φαινόμενο εμφανίστηκε ένα νέο είδος καταναλωτή: «ο Homo subscriptor» – Ο άνθρωπος συνδρομητής», όπως λέει ο Γκρεγκορί Βανέλ, αναπληρωτής καθηγητής Διεθνούς Πολιτικής και Οικονομίας στο πανεπιστήμιο της Γκρενόμπλ.
Ο όρος “Homo Subscriptor” εμφανίστηκε πρόσφατα στην ακαδημαϊκή γλώσσα. Αναφέρεται στο σύγχρονο άτομο του οποίου η καθημερινότητα δομείται γύρω από πολλαπλές συνδρομές σε ψηφιακές υπηρεσίες. «Ο άνθρωπος -συνδρομητής» ενσαρκώνει μια νέα εποχή κατανάλωσης, που βασίζεται σε επαναλαμβανόμενες πληρωμές.
«Η έλευση του Homo subscriptor θα μπορούσε να σηματοδοτήσει το απόλυτο στάδιο του ψηφιακού καπιταλισμού, και αυτό το φαινόμενο απαιτεί έναν βαθύ προβληματισμό σχετικά με τη σχέση μας με την τεχνολογία. Θέτει ακόμη και το ζήτημα της ισορροπίας μεταξύ των πλεονεκτημάτων της απεριόριστης πρόσβασης και της διατήρησης της ελευθερίας μας», λέει ο καθηγητής Βανέλ.
Μια έρευνα του γαλλικού ιστότοπου cbnews έδειξε ότι στη Γαλλία η τάση προς τις ψηφιακές συνδρομές είναι ιδιαίτερα έντονη. Κατά μέσο όρο, κάθε γαλλικό νοικοκυριό έχει 3,2 ψηφιακές συνδρομές, καταβάλλοντας περίπου 65 ευρώ τον μήνα.
Στην Ισπανία το μηνιαίο ποσό για ψηφιακές συνδρομές ανέρχεται σε 60 ευρώ, στη Γερμανία 50, όσο και στη Βρετανία.
Αυτή η αγορά αναμένεται να ξεπεράσει τα 10,31 δισεκατομμύρια ευρώ φέτος, με το 57% των Γάλλων να είναι πρόθυμοι να πληρώνουν 20 ευρώ περισσότερα μηνιαίως για μια καθολική συνδρομητική υπηρεσία.
Βαθιά αλλαγή
Αυτή η αύξηση των συνδρομών αντανακλά μια βαθιά αλλαγή στις καταναλωτικές συνήθειες: η συνεχής πρόσβαση στις υπηρεσίες τείνει να γίνει προτεραιότητα έναντι της κατοχής υλικών αγαθών. «Είναι ένας έξυπνος τρόπος για να αρθεί το όποιο φρένο στην κατανάλωση», λένε ψυχολόγοι στη Ναυτεμπορική. «Αφήστε που πολλές φορές οι συνδρομές είναι τόσο πολλές, που οι καταναλωτές συνεχίζουν και πληρώνουν με την κάρτα τους, χωρίς να χρησιμοποιούν τη συγκεκριμένη υπηρεσία».
Ψευδαίσθηση ελευθερίας
Το μοντέλο συνδρομής προσφέρει βέβαια φαινομενική ελευθερία στους καταναλωτές, με δυνατότητα ακύρωσης ανά πάσα στιγμή. Επιτρέπει επίσης την πρόσβαση σε ένα ευρύ φάσμα περιεχομένου ή υπηρεσιών, με ένα μικρότερο κόστος, που έχει καθοριστεί εκ των προτέρων.
«Ωστόσο, αυτή η ελευθερία είναι συχνά απατηλή. Οι εταιρείες χρησιμοποιούν τεχνικές “lock-in” για να διατηρήσουν πελάτες. Καθιστά πιο δύσκολη τη μετάβαση σε έναν ανταγωνιστή, που θα ήταν πιο φθηνός», τονίζουν οι ίδιες πηγές.
Οι πολλαπλές συνδρομές μπορούν επίσης να οδηγήσουν σε «κόπωση συνδρομής» και σημαντικό σωρευτικό κόστος. Οι καταναλωτές καταλήγουν με πολλές συνδρομές που χρησιμοποιούν ελάχιστα ή καθόλου, αλλά συνεχίζουν να πληρώνουν για λόγους ευκολίας ή …ξεχασιά!
Ο καθηγητής Βανέλ υποστηρίζει μάλιστα ότι «οι συνδρομές σε υπηρεσίες ροής όπως το Netflix ή το Spotify έχουν σχεδιαστεί για να προκαλούν εθισμό. Οι αλγόριθμοι προτάσεών τους προσαρμόζονται στις προτιμήσεις των χρηστών και κάποιο αποκλειστικό περιεχόμενο είναι διαθέσιμο μόνο στην πλατφόρμα τους.
«Συνδρομητική οικονομία»
Πάρα πολλές υπηρεσίες; Πάρα πολλές αχρησιμοποίητες εφαρμογές; Πολύ ακριβές; Υπάρχουν βέβαια πολλοί λόγοι για να χάσουν κάποιες πλατφόρμες τον “Homo συνδρομητή” στην ψηφιακή ζούγκλα.
Έτσι, οι κανόνες της ροής και της συνδρομητικής οικονομίας στο σύνολό της ξαναγράφονται. Πρώην αντίπαλοι που συνήθιζαν να ανταγωνίζονται σκληρά για το μερίδιό τους στην αγορά συνδρομών, τώρα αρχίζουν να συνεργάζονται και μάλιστα σε πεδία που όλο και περισσότερο δεν ανήκουν καν σε αυτούς.
«Αυτό σηματοδοτεί μια θεμελιώδη αλλαγή στον τρόπο λειτουργίας των συνδρομών. Το 2025, πιστεύω ότι φτάνουμε σε μια θεμελιώδη καμπή. Η συνδρομητική οικονομία όπως ξέραμε αλλάζει και η αγορά οδηγείται σε πιο εξελιγμένα και δυνητικά πιο προσοδοφόρα, οικονομικά πακέτα».
Για παράδειγμα, η Paramount ενώ ανταγωνίζεται άμεσα σε κάποια προϊόντα με την Amazon Prime Video, βλέπουμε τώρα να συνεργάζονται: Το Bundle Economy της Paramount+ συσκευάζεται τώρα στο Amazon Prime, τοποθετημένο τακτοποιημένα μέσα στο οικοσύστημα ενός άμεσου ανταγωνιστή.
Το Apple TV+ είναι πλέον διαθέσιμο και μέσω Prime, πράγμα που σημαίνει ότι τρεις μεγάλοι ανταγωνιστές ροής προσεγγίζουν πλέον το ίδιο (αν και έμμεσο) κοινό μέσω μιας κοινής πλατφόρμας.
Αυτού του είδους οι ενσωματώσεις και συνεργασίες μεταξύ μερικών από τα μεγαλύτερα ονόματα στο streaming γίνονται όλο και πιο συνηθισμένες.
«Η ομαδοποίηση μεγάλης κλίμακας είναι μια ισχυρή στρατηγική, αλλά μπορεί να είναι χρονοβόρα και η πολύπλοκη και προσεκτική εκτέλεση είναι το κλειδί. Για μικρότερες εταιρείες, η ενορχήστρωση αυτού του είδους ρύθμισης είναι απλά αδύνατη. Και ακόμη μεγαλύτερες εταιρείες, παρά το γεγονός ότι διαθέτουν τους πόρους, είναι συχνά προσεκτικές να το κάνουν από φόβο μήπως κερδίσουν χρόνο και χρήμα χωρίς βεβαιότητα για το αποτέλεσμα», εξηγούν παράγοντες της αγοράς.
«Αυτή η κατάσταση δημιουργεί μια μορφή τεχνολογικής και οικονομικής εξάρτησης στην οποία οι καταναλωτές εγκλωβίζονται σε ένα οικοσύστημα ψηφιακών υπηρεσιών. Μπορεί να θεωρηθεί μάλιστα και ως μια μορφή οικονομικού ελέγχου, όπου μερικές εταιρείες υπαγορεύουν τους όρους κατανάλωσης».
Νέα μορφή υποχρεωτικής δαπάνης
«Η συσσώρευση των πάσης φύσεως συνδρομών δημιουργεί, για τους καταναλωτές, μια νέα μορφή υποχρεωτικής δαπάνης, η οποία προστίθεται στα συνήθη έξοδα ή την αποπληρωμή δανείων», λέει ο Γκρεγκορί Βανέλ και προσθέτει: «Ο Homo συνδρομητής είναι επομένως όλο και πιο ελεύθερος να κάνει επιλογές, αλλά μόνο μέσα σε πλατφόρμες που έχουν όλο και περισσότερο έλεγχο πάνω του. Μια μορφή ελεγχόμενης και άκρως ρυθμιζόμενης ελευθερίας».
Ο Homo συνδρομητής αντιπροσωπεύει ταυτόχρονα μια ευκαιρία και μια πρόκληση για την κοινωνία μας. Ενώ το μοντέλο συνδρομής προσφέρει αναμφισβήτητα πλεονεκτήματα όσον αφορά την ευκολία και την εξατομίκευση, εγείρει επίσης κρίσιμα ερωτήματα σχετικά με την τεχνολογική εξάρτηση, το απόρρητο δεδομένων και την άνιση πρόσβαση.
Επιπλέον, η μαζική συλλογή προσωπικών δεδομένων εγείρει ζητήματα ιδιωτικότητας και ασφάλειας, τα οποία τονίζονται από τις πρόσφατες αποφάσεις της κυβέρνησης Τραμπ. Πρόσφατα σκάνδαλα σχετικά με τη χρήση προσωπικών δεδομένων από ορισμένες μεγάλες εταιρείες τεχνολογίας έχουν επισημάνει αυτές τις ανησυχίες.
Πρόκληση και ευκαιρία
Ο Homo συνδρομητής αντιπροσωπεύει ταυτόχρονα μια ευκαιρία και μια πρόκληση για την κοινωνία μας. Ενώ το μοντέλο συνδρομής προσφέρει αναμφισβήτητα πλεονεκτήματα όσον αφορά την ευκολία και την εξατομίκευση, εγείρει επίσης κρίσιμα ερωτήματα σχετικά με την τεχνολογική εξάρτηση, το απόρρητο δεδομένων και την άνιση πρόσβαση.
«Προκειμένου αυτή η νέα εποχή του ψηφιακού καπιταλισμού να είναι επωφελής για όλους, είναι απαραίτητο να θεσπιστούν κατάλληλοι κανονισμοί και να προωθηθεί η ηθική χρήση των τεχνολογιών», λέει ο Βανέλ.
«Το μέλλον του Homo συνδρομητή θα εξαρτηθεί από την ικανότητά μας να αντιμετωπίζουμε αυτές τις προκλήσεις με υπευθυνότητα. Ιδιαίτερα σε ένα πλαίσιο που χαρακτηρίζεται πολλές φορές από τη συμμαχία μεταξύ τεχνολογικών κολοσσών και ανελεύθερων ή μη δημοκρατικών καθεστώτων».
