Νυν υπέρ πάντων αγώνα δίνουν εδώ και χρόνια οι μεγάλες δυνάμεις σε όλον τον κόσμο –με πρώτες τις Ηνωμένες Πολιτείες- για να αντιμετωπίσουν την αυξανόμενη και επώδυνη εξάρτησή τους από τις εισαγωγές σπάνιων γαιών.
Πρόκειται για τις πρώτες ύλες, οι οποίες χρειάζονται κυρίως για την οικονομία του 21ου αιώνα: τα ηλεκτρονικά προϊόντα, την ηλεκτροκίνηση και την πράσινη μετάβαση. Από τα κινητά τηλέφωνα τελευταίας γενιάς μέχρι στρατιωτικά αεροσκάφη όπως το F-35. Για την κατασκευή ενός μαχητικού F-35 απαιτούνται 400 κιλά σπάνιων γαιών.
Το πρόβλημα είναι ότι το 60% της εξόρυξης σπάνιων γαιών στον κόσμο, αλλά και το 93% της επεξεργασίας τους, ελέγχεται από την Κίνα.
Και όμως: «Υπάρχει ένας άλλος τρόπος για τον πρόεδρο Τραμπ να αποκτήσουν οι ΗΠΑ τις σπάνιες γαίες που χρειάζονται, χωρίς να έχουν ανάγκη την Κίνα», γράφει το αμερικανικό Foreign Policy και εξηγεί: «Αυτή η εναλλακτική δεν είναι άλλη από την ανακύκλωση. Οι ηλεκτρονικές συσκευές που συχνά καταλήγουν σε χωματερές, περιέχουν στοιχεία σπάνιων γαιών, που θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν για την κατασκευή καινούριων προϊόντων.»
Μόνο οι ΗΠΑ απορρίπτουν σχεδόν επτά εκατομμύρια τόνους ηλεκτρονικών απορριμμάτων κάθε χρόνο. «Τα ηλεκτρονικά απόβλητα αυξάνονται ραγδαία επειδή όλοι έχουμε περισσότερες ηλεκτρονικές συσκευές που αντικαθιστούμε όλο και πιο συχνά», εξηγεί η Ελίζαμπεθ Μπράου, ερευνήτρια στο Atlantic Council.
«Τα ηλεκτρονικά απόβλητα αυξάνονται ραγδαία επειδή όλοι έχουμε περισσότερες ηλεκτρονικές συσκευές που αντικαθιστούμε όλο και πιο συχνά», εξηγεί η Μπράου. Σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία, μόνο το 2022, ο κόσμος απέρριψε ηλεκτρονικά απόβλητα που περιείχαν 31 εκατομμύρια μετρικούς τόνους μετάλλων, 17 εκατομμύρια τόνους πλαστικών και 14 εκατομμύρια τόνους ορυκτών, γυαλιού και άλλων επαναχρησιμοποιήσιμων υλικών. Ωστόσο, εκτιμάται ότι ανακυκλώθηκαν μόνο 19 εκατομμύρια τόνοι, κυρίως μέταλλα όπως ο σίδηρος, ο οποίος υπάρχει σε μεγάλες ποσότητες και έχει υψηλά ποσοστά ανακύκλωσης.
«Εάν οι ΗΠΑ μπορούσαν να ελέγξουν τις σπάνιες γαίες που βρίσκονται σε σπίτια και κάδους απορριμμάτων , θα μπορούσαν να μειώσουν δραστικά την εξάρτησή τους από την Κίνα και να δημιουργήσουν θέσεις εργασίας στη χώρα. Επιπλέον, δεν θα χρειαζόταν να πιέζουν την Ουκρανία για συμφωνία για τις σπάνιες γαίες», τονίζει η Ελίζαμπεθ Μπράου.
Πιο εύκολη από την …Ουκρανία
Η Αμερικανίδα ερευνήτρια παραδέχεται ότι η ανακύκλωση σπάνιων γαιών είναι εξαιρετικά δύσκολη και ως εκ τούτου μη ελκυστική οικονομικά, από εμπορική άποψη, γι’ αυτό και δεν γίνεται ακόμη σε μεγάλη κλίμακα. Αυτό συμβαίνει επειδή οι σπάνιες γαίες χρησιμοποιούνται συνήθως σε εξαιρετικά μικρές ποσότητες. Ενώ ορισμένες μπαταρίες ηλεκτρικών οχημάτων χρησιμοποιούν πολλά κιλά σπάνιων γαιών, οι συνδυασμένες σπάνιες γαίες σε ένα smartphone συνήθως δεν ζυγίζουν περισσότερο από 2 γραμμάρια. Επιπλέον, ένα πρόσθετο πρόβλημα είναι ότι κάθε σπάνια γαία πρέπει να εξαχθεί χωριστά.
«Αλλά η αξιοποίηση σπάνιων γαιών από τα ηλεκτρονικά απορρίμματα δεν θα πρέπει να είναι πιο δύσκολη από την εξαγωγή τους από απομακρυσμένους, ανεξερεύνητους βράχους στην Ουκρανία», προσθέτει η Μπράου.
Τρία από τα τέσσερα μεγαλύτερα κοιτάσματα σπάνιων γαιών της Ουκρανίας βρίσκονται άλλωστε εντός ή κοντά σε περιοχές που ελέγχονται από τη Ρωσία, λέει ο Ερικ Τζόνσον, ανώτερο στέλεχος στο Γεωλογικό Ινστιτούτο της Σουηδίας, μιλώντας στο περιοδικό Spectrum.
Υπάρχει επίσης το ζήτημα του πραγματικού μεγέθους των αποθεμάτων της Ουκρανίας. «Τα στοιχεία για τις σπάνιες γαίες στην Ουκρανία προέρχονται από σοβιετικές μελέτες που χρονολογούνται από τη δεκαετία του 1960», σημειώνει το Spectrum. Οι σπάνιες γαίες είναι εμφανώς δύσκολο να εξαχθούν επειδή εμφανίζονται σε μικρές ποσότητες μέσα σε μεγάλους βράχους, καθιστώντας την εμπορική πτυχή οποιασδήποτε συμφωνίας εξαιρετικά αμφισβητήσιμη. Το Spectrum εκτιμά μάλιστα ότι «δεν υπάρχουν γνωστά κοιτάσματα σπάνιων γαιών στην Ουκρανία που θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν με οικονομικά βιώσιμο τρόπο».
Αντίθετα, οι επιστήμονες επιμένουν ότι υπάρχει μια τεράστια ευκαιρία στην ανακύκλωση σπάνιων γαιών. Αυτό θα τονώσει επίσης την έρευνα και ανάπτυξη, θα ενισχύσει την καινοτομία σε εγχώριο επίπεδο και θα μειωθεί η εξάρτηση από τις σπάνιες γαίες της Κίνας.
