Αν υπάρχει ένα όπλο που έχει μεγαλύτερη ανάγκη από κάθε τι άλλο το Ιράν, αυτό είναι το χρήμα. Όχι μόνο για να αγοράσει όπλα και να διατηρήσει την οικονομία του στη ζωή, αλλά για να επανεξοπλίσει και εκπαιδεύσει πολιτοφυλακές όπως η Χαμάς, η Χεζμπολάχ και οι Χούθι.
Πολλοί υποθέτουν ότι, μετά από χρόνια κυρώσεων, ο Αλί Χαμενεΐ θα δυσκολευτεί να βρει χρήμα για να πολεμήσει το Ισραήλ του Μπενιαμίν Νετανιάχου. Κάνουν λάθος, προειδοποιεί ο Economist και εξηγεί πως κάθε χρόνο το Ιράν διοχετεύει δεκάδες δισεκατομμύρια δολάρια από παράνομες πωλήσεις πετρελαίου σε τραπεζικούς λογαριασμούς σε όλο τον κόσμο.
Αυτός ο τεράστιος, μυστικός θησαυρός χρησιμοποιήθηκε για να χρηματοδοτήσει την επίθεση της Χαμάς στο Ισραήλ πριν από ένα χρόνο, σμήνη ρωσικών drones στην Ουκρανία και το πυρηνικό πρόγραμμα του ίδιου του Ιράν. Έχει ήδη προκαλέσει πολλές κρίσεις — και σύντομα θα μπορούσε να τροφοδοτήσει τη μεγαλύτερη όλων. Για να αντιληφθεί κανείς πώς το Ιράν μπορεί να συγκεντρώσει τόσα πολλά μετρητά, πρέπει να δει την πετρελαϊκή του βιομηχανία.
Πριν από έξι χρόνια, όταν η κυβέρνηση Τραμπ επέβαλε εκ νέου εμπάργκο, οι εξαγωγές αργού ππ΄ετρελαίου του Ιράν κατέρρευσαν. Από τότε, ωστόσο, έχουν δωδεκαπλασιαστεί, στα 1,8 εκατ. βαρέλια την ημέρα τον Σεπτέμβριο.
Σύμφωνα με υπολογισμούς του Economist πέρυσι αυτές οι πωλήσεις απέφεραν 35-50 δισ. δολάρια. Οι εξαγωγές πετροχημικών προσέθεσαν άλλα 15-20 δισ. δολάρια. Το λαθρεμπόριο πετρελαίου μέσω εκατοντάδων δεξαμενόπλοιων δεν είναι εύκολη υπόθεση. Το κρυφό ξέπλυμα δισεκατομμυρίων δολαρίων μέσω του παγκόσμιου τραπεζικού συστήματος είναι ακόμη πιο δύσκολο. Η Αμερική παρακολουθεί κάθε τράπεζα, ακόμη και ξένη, που επεξεργάζεται συναλλαγές σε δολάρια.
Πώς πληρώνεται λοιπόν το Ιράν; Και πώς κινείται, αποθηκεύει και ξοδεύει τόσο μεγάλα χρηματικά ποσά; Ο Economist μίλησε με μια σειρά ανθρώπων, που γνωρίζουν από πρώτο χέρι για το πετρελαϊκό σύστημα του Ιράν. Για να ελέγξει και να επαληθεύσει τα όσα ειπώθηκαν, αναζήτησε στη συνέχεια πληροφορίες και από τρίτες πηγές.
Η έρευνά μας δείχνει ότι η χώρα έχει δημιουργήσει εκτεταμένα σκιώδη χρηματοοικονομικά κανάλια, τα οποία εκτείνονται από τις εξέδρες άντλησης πετρελαίου της έως τα εικονικά θησαυροφυλάκια της κεντρικής τράπεζας. Η Κίνα, ο κύριος πελάτης του Ιράν, έχει συμμετοχή σύμφωνα με τον Economist. Οι παγκόσμιες τράπεζες και οι χρηματοοικονομικοί κόμβοι, συχνά εν αγνοία τους, χρησιμοποιούνται ως ζωτικά γρανάζια.
Μια πηγή εξοικειωμένη με τα κρυφά βιβλία του Ιράν λέει ότι, από τον Ιούλιο, είχε καταθέσεις 53 δισ. δολαριων, 17 δισ. ευρώ και μικρότερων ποσών σε άλλα νομίσματα, στο εξωτερικό.
Το Ιράν υπόκειται στις ευρύτερες κυρώσεις που επιβάλει η Αμερική στις χώρες, που έχει στη μαύρη λίστα, με στόχο να το αναγκάσει να περιορίσει τον εμπλουτισμό ουρανίου και τη χρηματοδότηση της τρομοκρατίας. Καμία άλλη χώρα δεν επιβάλλει τόσο αυστηρές κυρώσεις, επομένως, θεωρητικά, οι περισσότερες μπορούν να συναλλαγούν με το Ιράν. Στην πράξη, λίγοι το κάνουν ανοιχτά, καθώς η Αμερική απαγορεύει στις εταιρείες της όχι μόνο να συναλλάσσονται με το Ιράν, αλλά και με ξένους που το κάνουν εν γνώσει τους.
Είναι έτσι ιδιαίτερα δύσκολο για την Τεχεράνη να λάβει και να διακινήσει δολάρια, καθώς κάθε τέτοια συναλλαγή, σχεδόν οπουδήποτε στον κόσμο, πρέπει τελικά να εκκαθαρίζεται από μια αμερικανική τράπεζα. Αλλά η έρευνα του Economist αποκαλύπτει ότι με αποσπασματική επιβολή, αποφασιστικότητα και βοήθεια από πρόθυμους εταίρους, μια χώρα που βρίσκεται κάτω από ένα de facto παγκόσμιο εμπάργκο μπορεί να καταλήξει να το αψηφά σε διεθνή κλίμακα.
Κάντο όπως τα ναρκο- καρτέλ
Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει το ρεπορτάζ του βρετανικού περιοδικού, πολλές από τις τακτικές του Ιράν θυμίζουν αυτές που θα χρησιμοποιούσε ένα καρτέλ ναρκωτικών για την εμπορία, την «ανακύκλωση» των εσόδων σε άλλες σκοτεινές επιχειρήσεις και το «ξέπλυμα» χρήματος μέσω φαινομενικά νόμιμων επιχειρήσεων.
Το υπόγειο σύστημα πετρελαίου του Ιράν διέπεται τόσο από κανόνες όσο και από απειλές. Τα περισσότερα κράτη εξάγουν πετρέλαιο μέσω ενός κρατικού κολοσσού. Αλλά στο Ιράν τα πράγματα είναι λίγο διαφορετικά. Η Εθνική Ιρανική Εταιρεία Πετρελαίου (NIOC), η κρατική πετρελαιοβιομηχανία, έχει μονοπώλιο στην παραγωγή. Η θυγατρική της NIOC με έδρα την Ελβετία, Naftiran Intertrade Company (NICO), βοηθά στην εμπορία πετρελαίου στο εξωτερικό. Αυξανόμενες ποσότητες ωστόσο, διατίθενται σε ιρανικά υπουργεία, θρησκευτικά ιδρύματα και ακόμη και συνταξιοδοτικά ταμεία για να τα πουλήσουν μόνοι τους. «Είναι σχεδόν μεσαιωνικό», λέει ένας πρώην Αμερικανός αξιωματούχος. «Στους έχοντες την εξουσία, δίνονται κομμάτια του βασιλείου».
Σε μια χώρα που δεν έχει σκληρό νόμισμα, το αργό είναι μια εναλλακτική μορφή ρευστότητας. Ο προϋπολογισμός του Ιράν πέρυσι επέτρεψε στις ένοπλες δυνάμεις να πουλήσουν πετρέλαιο αξίας 4,9 δισεκατομμυρίων δολαρίων. Ανταμείβονται επίσης όσοι υπηρετούν το καθεστώτος. Το 2022 σε άτομα που θεωρήθηκαν από το καθεστώς πιστά προσφέρθηκε συνολικά ποσότητα πετρελαίου αξίας 3,6 δισεκατομμυρίων δολαρίων.
Το Σώμα των Φρουρών της Ισλαμικής Επανάστασης (IRGC) λαμβάνει επίσης μεγάλη ποσότητα πετρελαίου, συχνά εκτός λογαριασμών. Ένας πρώην Ιρανός αξιωματούχος λέει ότι η Quds, η επίλεκτη μονάδα των Φρουρών που δραστηριοποιείται στο εξωτερικό, κέρδισε 12 δισεκατομμύρια δολάρια από τέτοιες πωλήσεις το 2022. Όλες αυτές οι οντότητες έχουν ξεχωριστά κανάλια πωλήσεων.
Οι «βιτρίνες»
Μερικές φορές μια εταιρεία – βιτρίνα ενορχηστρώνει το όλο θέμα. Σύμφωνα με το αμερικανικό Υπουργείο Οικονομικών, η Sahara Thunder, στο Ιράν, πραγματοποιεί πωλήσεις για τις ένοπλες δυνάμεις ενώ παρουσιάζεται ως ιδιωτική εμπορική εταιρεία.
Το Ιράν αναθέτει τακτικά τις πωλήσεις σε τρίτους στο εξωτερικό, όπως η ASB, μια τουρκική εταιρεία, σύμφωνα με το Υπουργείο Δικαιοσύνης της Αμερικής. Όμως το Ιράν επιμένει σε εγγυήσεις. Η Baslam, θυγατρική της ASB, μεταβίβασε το 51% των μετοχών της στην Quds όταν άρχισε να εργάζεται για αυτήν, σύμφωνα με μια σύμβαση που διέρρευσε.
Το πρώτο καθήκον των πωλητών είναι να βρουν έναν αγοραστή. Παρόλο που η Κίνα απορροφά το 95% των εξαγωγών αργού του Ιράν, οι επιφυλακτικές κρατικές εταιρείες της δεν θέλουν να αγγίξουν το πετρέλαιο. Έτσι, τρεις ή τέσσερις ιρανικές εταιρείες – βιτρίνα πρέπει να κάνουν τη δουλειά, βρίσκοντας τους αγοραστές. Έγγραφα που κοινοποιήθηκαν από μια πηγή δείχνουν ότι η Litamos International Limited και η Haosi Trade Limited το έκαναν μέχρι το 2021, όταν και οι δύο διαλύθηκαν. Η Κίνα έχει τους δικούς της μεσίτες, οι πελάτες των οποίων προμηθεύουν εργοστάσια που το κράτος έχει εξουσιοδοτήσει να επεξεργάζονται ιρανικό πετρέλαιο. Τα περισσότερα είναι μικρά, ανεξάρτητα διυλιστήρια, που ονομάζονται «τσαγιέρες».
Οι αγοραστές και η τιμή
Μόλις βρεθεί ένας αγοραστής, υπογράφεται μια επίσημη συμφωνία, συνήθως μεταξύ δύο εταιρειών. Η τιμή συνήθως ακολουθεί το Brent, το συμβόλαιο αναφοράς πετρελαίου, μείον την έκπτωση 10-30 δολαρίων το βαρέλι. Τα αποδεκτά νομίσματα περιλαμβάνουν το δολάριο και, σπανιότερα, ευρώ, ντιράμ Εμιράτων ή γιεν.
Αυτό που πολλά συμβόλαια δεν αναφέρουν είναι η προέλευση του πετρελαίου, η οποία συνήθως αναφέρεται, ψευδώς, ότι είναι ιρακινή, μαλαισιανή ή από το Ομάν. Η πραγματική προέλευση επιβεβαιώνεται συχνά σε μια εμπιστευτική επιστολή, με την πραγματική φύση της εξαγωγής να γράφεται με κεφαλαία: ΙΡΑΝΙΚΟ πετρέλαιο.
Υπάρχουν περισσότερες από 100 εταιρείες – βιτρίνα, σύμφωνα με τον Economist. Οι Ιρανοί πράκτορες λαμβάνουν αναφορές σε κάθε στάδιο. Οι αποφάσεις παραπέμπονται σε ανώτερους αξιωματούχους, οι οποίοι μπορεί να κρύβονται πίσω από ψευδώνυμα («Roger», σε ένα πρόσφατο παράδειγμα διοικητή του IRGC) σε μηνύματα WhatsApp και φωνητικές σημειώσεις. Παρέχονται πλαστά πιστοποιητικά προέλευσης και έγγραφα παντού.
