Μπορεί όλα τα φώτα να είναι στραμμένα στην προκλητική φιέστα του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στην κατεχόμενη βόρεια Λευκωσία με αφορμή την 50ή επέτειο της εισβολής στην Κύπρο, αλλά φαίνεται ότι τον τούρκο Πρόεδρο απασχολούν πολύ ευρύτερα θέματα από το Κυπριακό.
Μέσα σε δύο εβδομάδες, ο Ερντογάν συμμετείχε αρχικά στη συνάντηση του Οργανισμού Συνεργασίας της Σαγκάης (SCO) στην Αστάνα και στη συνέχεια στη σύνοδο κορυφής του ΝΑΤΟ στην Ουάσιγκτον.
Στην Ουάσιγκτον, ο Ερντογάν κατέστησε σαφές ότι η Τουρκία απορρίπτει την κλιμάκωση ενάντια στη Ρωσία. «Η προοπτική μιας απευθείας σύγκρουσης ανάμεσα στο ΝΑΤΟ και την Ρωσία είναι ανησυχητική», δήλωσε ο τούρκος Πρόεδρος.
Λίγες ημέρες νωρίτερα, ο Ερντογάν βρέθηκε στην Αστάνα για τη σύνοδο του Οργανισμού Συνεργασίας της Σαγκάης και έτυχε θερμής υποδοχής. Συναντήθηκε τόσο με τον ρώσο Πρόεδρο, Βλαντιμίρ Πούτιν, όσο και με τον κινέζο Πρόεδρο, Σι Τζινπίνγκ, και αμφότεροι δεσμεύτηκαν να ενισχύσουν περαιτέρω τους δεσμούς με την Τουρκία.
Ο τούρκος υπουργός Εξωτερικών, Χακάν Φιντάν, ήταν τον περασμένο μήνα στην Κίνα για να μιλήσει για την πιθανή ένταξη της Τουρκίας στις χώρες BRICS.
Άλλωστε, το εμπόριο μεταξύ της Τουρκίας και των χωρών του Οργανισμού Συνεργασίας της Σαγκάης αυξάνεται ραγδαία. Αυτό οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στις κυρώσεις που επιβλήθηκαν από τη Δύση σε πολλές χώρες του SCO. Φυσικά, η ΕΕ είναι μακράν ο σημαντικότερος εμπορικός εταίρος της Άγκυρας, αντιπροσωπεύοντας σχεδόν το ένα τρίτο του εμπορίου της. Αντίθετα, η Τουρκία αντιπροσωπεύει το 3,6% του συνολικού εμπορίου της ΕΕ. Όμως η Ρωσία προμηθεύει την Τουρκία με σχεδόν τις μισές ανάγκες της σε φυσικό αέριο και το ένα τέταρτο των εισαγωγών πετρελαίου της.
Παράθυρο για την Κίνα στην ΕΕ
Η Τουρκία έχει μια Τελωνειακή Ένωση με την ΕΕ, γεγονός που καθιστά τη χώρα ένα ελκυστικό σημείο για την αποφυγή δασμών ή κυρώσεων. Για παράδειγμα, η BYD, η μεγαλύτερη κινεζική αυτοκινητοβιομηχανία ηλεκτρικών οχημάτων, ανακοίνωσε συμφωνία ύψους 1 δισ. δολαρίων για κατασκευή εργοστασίου στην Τουρκία, στο πλαίσιο της επέκτασής της στο εξωτερικό, με εργοστάσιο δυναμικότητας 150.000 οχημάτων τον χρόνο. Από την επένδυση αναμένεται να δημιουργηθούν περίπου 5.000 νέες θέσεις εργασίας, ενώ η παραγωγή αναμένεται να ξεκινήσει στα τέλη του 2026. Αναμένεται ότι αυτό το εργοστάσιο θα προσελκύσει περαιτέρω κινεζικές επενδύσεις.
Προφανώς το κίνητρο της BYD είναι να παρακάμψει τους πιθανούς εμπορικούς δασμούς της Ε.Ε., κάνοντας χρήση της Τελωνειακής Ένωσης με την Τουρκία.
Πριν από τη σύνοδο κορυφής της SCO, το τουρκικό τηλεοπτικό κανάλι TRT World επεσήμανε ότι οι τουρκικές εξαγωγές στις χώρες της SCO αυξήθηκαν κατά 85% τα τελευταία πέντε χρόνια – από 14,1 δισεκατομμύρια δολάρια το 2019, έφτασαν τα 26,1 δισεκατομμύρια δολάρια το 2023.
Το ίδιο ισχύει και για τις τουρκικές εισαγωγές: οι εισαγωγές της Τουρκίας από τις χώρες μέλη της SCO έφθασαν επίσης τα 106,3 δισεκατομμύρια δολάρια πέρυσι, περίπου δύο φορές πάνω από τα 55,6 δισεκατομμύρια δολάρια το 2019.
Το μερίδιο των κρατών του Οργανισμού Συνεργασίας της Σαγκάης στις συνολικές εξαγωγές της Τουρκίας πέρυσι ήταν ακόμα μόνο 10%.
Κινεζικές επενδύσεις
Η Άγκυρα καταβάλλει εντατικές προσπάθειες για την προσέλκυση ξένων επενδύσεων, καθώς η τουρκική οικονομία αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα. Εδώ μπαίνει στο παιχνίδι η Κίνα με τους τεράστιους οικονομικούς της πόρους.
Η ευνοϊκή γεωγραφική θέση της Τουρκίας θα μπορούσε να μετατρέψει τη χώρα σε «παραγωγικό κόμβο» με επίκεντρο – τουλάχιστον προς το παρόν – τις αφορολόγητες εξαγωγές προς τις ευρωπαϊκές χώρες.
Ωστόσο, υπάρχει ακόμη πολύς δρόμος για την Κίνα: Το 2022, οι άμεσες κινεζικές επενδύσεις στην Τουρκία ανήλθαν σε 1,7 δισεκατομμύρια δολάρια. Μέχρι στιγμής, η ΕΕ εξακολουθεί να αντιπροσωπεύει το 59% των άμεσων ξένων επενδύσεων στην Τουρκία.
Αγώνας για πυρηνικούς σταθμούς
Η Τουρκία συνεχίζει πάντως τις συνομιλίες με τη Ρωσία για έναν δεύτερο πυρηνικό σταθμό μετά το Ακούγιου, και με την Κίνα για ένα τρίτο.
Η ρωσική εταιρεία πυρηνικής ενέργειας Rosatom χρηματοδότησε και κατασκεύασε το εργοστάσιο παραγωγής ενέργειας στο Ακούγιου, το οποίο, μόλις λειτουργήσει πλήρως, θα καλύψει περίπου το 10% των ενεργειακών αναγκών της Τουρκίας. Ωστόσο, λόγω των αμερικανικών κυρώσεων, οι Ρώσοι είχαν πρόσφατα να αντιμετωπίσουν καθυστερήσεις.
Ταυτόχρονα, οι ΗΠΑ αναμένεται να πιέσουν περισσότερο την Άγκυρα για να συμμορφωθεί με τις κατευθυντήριες γραμμές της Ουάσιγκτον.
Η κατάσταση είναι επισφαλής γιατί το ΝΑΤΟ πιθανώς δεν θα ανεχόταν η Τουρκία να είναι μέλος της SCO.
Επιπλέον, η Αμερικανική Βουλή των Αντιπροσώπων προωθεί ένα νομοσχέδιο που θα απαιτεί από την κυβέρνηση των ΗΠΑ να επιβάλει κυρώσεις στη Rosatom και στις θυγατρικές της, αλλά και οποιουδήποτε εμπλέκεται σε σημαντικές συναλλαγές με τη Rosatom. Αυτό θα είχε σημαντικό αντίκτυπο στον πρώτο και μέχρι στιγμής μοναδικό πυρηνικό σταθμό της Τουρκίας.
Αποστάσεις από τις ΗΠΑ
Ταυτόχρονα, οι ΗΠΑ προσπαθούν να πιέσουν την Τουρκία να συνάψει συμβόλαια με αμερικανικές εταιρείες, αν και υπάρχουν αρκετά προβλήματα με αυτό.
Επιπλέον, η πυρηνική τεχνολογία των ΗΠΑ δύσκολα θα μείωνε την εξάρτηση της Τουρκίας από πυρηνικά καύσιμα από τη Ρωσία ή την Κίνα. Η αλλαγή στη στάση της Τουρκίας είναι πιθανό να προκαλέσει αναστάτωση στην Ουάσιγκτον.
Μια αναζήτηση στον ιστότοπο του υπουργείου Οικονομικών των ΗΠΑ δείχνει έναν τεράστιο αριθμό 259 κυρώσεων σε τούρκους ιδιώτες ή οντότητες. Αυτό δεν αντανακλά καλά τις σχέσεις εντός του ΝΑΤΟ, σε μια εποχή που η Τουρκία διέρχεται τη χειρότερη οικονομική κρίση της εδώ και δύο δεκαετίες. Αλλά δεν υπάρχει καμία εγγύηση ότι η Τουρκία θα παραμείνει μέλος του ΝΑΤΟ άνευ όρων και για πάντα. Εκτός κι αν, με την αναμενόμενη έλευση του Τραμπ στον Λευκό Οίκο και την καλή σχέση του με τον Ερντογάν, γυρίσει πάλι το τουρκικό εκκρεμές.
Είναι ενδιαφέρον πάντως ότι η Κίνα άρχισε επίσης πρόσφατα να εξετάζει το ενδεχόμενο αμυντικής συνεργασίας με την Τουρκία.
Την ίδια ώρα μάλιστα – όπως δείχνουν οι δημοσκοπήσεις – το τουρκικό κοινό έχει πλέον απομακρυνθεί από την ΕΕ και τις ΗΠΑ και κοιτάζει περισσότερο προς τα ανατολικά:
Μια δημοσκόπηση το 2022 από την τουρκική εταιρεία Gezici διαπίστωσε ότι το 72,8% των ερωτηθέντων υποστηρίζει καλές σχέσεις με τη Ρωσία. Αλλά σχεδόν το 90% βλέπει τις Ηνωμένες Πολιτείες ως εχθρική χώρα.
Οι πρόσφατες δημοσκοπήσεις από το Pew Research Center για τον εορτασμό της 75ης επετείου του ΝΑΤΟ δεν δείχνουν τόσο ζοφερή εικόνα, αλλά οι Τούρκοι εξακολουθούν να έχουν το δεύτερο χαμηλότερο ποσοστό αποδοχής για τη συμμαχία μεταξύ των μελών, με μόλις 42%.
