Με τις γεωπολιτικές εντάσεις να μαίνονται, τη φρίκη στη Γάζα να μην έχει τέλος, τον πόλεμο στην Ουκρανία σε πλήρη εξέλιξη και τις ανησυχίες για μία σύγκρουση Κίνας – Ταϊβάν στο προσκήνιο, τα όποια οικονομικά και χρηματοπιστωτικά καμπανάκια μένουν σε δεύτερη μοίρα.
Οι ειδικοί τα χτυπούν, αλλά ελάχιστοι μιλούν για αυτά. Εξάλλου οι αγορές είναι σε ένα κλίμα ευφορίας. Ο Dow Jones έσπασε το φράγμα των 40.000 μονάδων, ο χαλκός καλπάζει από ρεκόρ σε ρεκόρ, ακόμη και τα ομόλογα αποδεικνύονται πολύ σκληρά για να πεθάνουν. Οι επενδυτές βλέπουν ότι η ύφεση αποφεύχθηκε, ο πληθωρισμός υποχωρεί και οι κεντρικές τράπεζες θα αρχίσουν κάποια στιγμή μέσα στο καλοκαίρι να μειώνουν τα επιτόκια – έστω με πιο αργούς ρυθμούς από ό,τι αρχικά ήλπιζε η αγορά. Τι μπορεί να πάει στραβά λοιπόν;
Πολύ πρόσφατα η Τράπεζα της Αγγλίας διεμήνυσε πως «βλέπει ήδη» την επόμενη χρηματοπιστωτική κρίση στον ορίζοντα και πως δεν έχει τη δύναμη να τη σταματήσει μόνη.
Ο εφιάλτης του 2008
Είναι μία κρίση που θα μπορούσε να ξυπνήσει μνήμες από το ζοφερό 2008 και την κατάρρευση της Lehman Brothers, η οποία πυροδότησε ένα τσουνάμι ικανό να σαρώσει τραπεζικούς κολοσσούς και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού, προκάλεσε παγκόσμια πιστωτική ασφυξία και βύθισε την παγκόσμια οικονομία σε ύφεση.
Δαπανηρά σχέδια διάσωσης, αντισυμβατικά νομισματικά όπλα και ένα πολύ αυστηρότερο ρυθμιστικό πλαίσιο για τις τράπεζες επιστρατεύθηκαν για την αντιμετώπιση της κρίσης. Δεν αποφεύχθηκαν ωστόσο οι μεγάλες πληγές στην πραγματική οικονομία και οι ανατροπές στο πολιτικό σκηνικό. Κάποιες εξ αυτών τις βιώνουμε ακόμη.
Η νέα απειλή στις σκιές
Μπορεί να συμβεί ξανά; Η απάντηση των οικονομολόγων της βρετανικής κεντρικής τράπεζας είναι θετική. Αυτή τη φορά, όμως, δεν θα είναι οι τράπεζες η «ρίζα του κακού». Η έκθεση σε τοξικά προϊόντα, όπως ήταν πριν από 16 χρόνια τα τιτλοποιημένα ενυπόθηκα στεγαστικά δάνεια υψηλού ρίσκου, θα παίξει βεβαίως τον ρόλο της, αλλά η απειλή βρίσκεται στις… σκιές.
Η Τράπεζα της Αγγλίας φοβάται το πού θα οδηγούσε μία κατάρρευση στον λεγόμενο «σκιώδη τραπεζικό τομέα» – έναν κλάδο που δεν εποπτεύεται εξίσου σοβαρά με τις τράπεζες και το πιο σημαντικό – δεν είναι εξίσου κατανοητός.
Τι είναι αυτός ο περιβόητος σκιώδης τομέας; Πρόκειται για οργανισμούς εκτός του παραδοσιακού τραπεζικού κλάδου, που προσφέρουν χρηματοδότηση, χωρίς, ωστόσο, προς το παρόν να υπόκεινται στο ίδιο ρυθμιστικό πλαίσιο. Hedge funds, private equity, επενδυτικές, ασφαλιστικά ταμεία και οποιοσδήποτε άλλος «μη τραπεζικός, χρηματοοικονομικός οργανισμός» (Nonbank Financial Company – NBFC).
Το σκιώδες τραπεζικό σύστημα έχει ξεφύγει από τη ρύθμιση κυρίως επειδή, σε αντίθεση με τις παραδοσιακές τράπεζες, αυτά τα ιδρύματα δεν επιτρέπεται να λαμβάνουν παραδοσιακές καταθέσεις, δηλαδή άμεσα διαθέσιμα κεφάλαια, όπως αυτά σε λογαριασμούς όψεως ή ταμιευτηρίου, από το κοινό. Αυτός ο περιορισμός τους κρατά εκτός του πεδίου της συμβατικής εποπτείας από κρατικές και διεθνείς χρηματοοικονομικές ρυθμιστικές αρχές.
Αντί να λαμβάνουν καταθέσεις, αυτές οι οντότητες προβαίνουν σε άλλους τύπους χρηματοοικονομικών συναλλαγών. Το Συμβούλιο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας (FSB), ορίζει τη σκιώδη τραπεζική περιγράφοντας διάφορες δραστηριότητες «πιστωτικής διαμεσολάβησης» που πραγματοποιούνται από ιδρύματα εκτός του ρυθμιστικού πλαισίου.
Αυτά περιλαμβάνουν τη μετατροπή της ωρίμανσης (μετατροπή βραχυπρόθεσμων κεφαλαίων σε μακροπρόθεσμες επενδύσεις), μετατροπή ρευστότητας (μετατροπή μετρητών ή παρόμοιων περιουσιακών στοιχείων σε επενδύσεις που είναι πιο δύσκολο να πουληθούν), μεταφορά πιστωτικού κινδύνου (μεταφορά του κινδύνου αθέτησης ενός δανείου από τον δανειστή σε άλλον μέρος) και μόχλευση.
Προσπάθειες για διεθνή συντονισμό
Η Τράπεζα της Αγγλίας δεν είναι η μόνη που ανησυχεί. Είναι απλά αυτή που φαίνεται να πιέζει περισσότερο στην κατεύθυνση μίας διεθνούς λύσης. Και το κάνει γιατί ήδη έχει λάβει μία πρόγευση του τι θα μπορούσε να συμβεί. Τον Οκτώβριο του 2022 κατά τις διαβόητες πλέον «43 καταστροφικές ημέρες της Λιζ Τρας» στον πρωθυπουργικό θώκο της Βρετανίας, μία μίνι χρηματοπιστωτική κρίση παρ’ ολίγο να λυγίσει τα συνταξιοδοτικά ταμεία της χώρας.
Εκείνη η κρίση είχε φέρει στο φως σημαντικές ευπάθειες στον σκιώδη τραπεζικό τομέα που ελέγχει τρισεκατομμύρια περιουσιακά στοιχεία παγκοσμίως και είχε θυμίσει πως αυτός δεν υπόκειται στους ίδιους κανόνες με τις παραδοσιακές τράπεζες, ιδιαίτερα όσον αφορά στις ελάχιστες απαιτήσεις για διατήρηση ενός μαξιλαριού ασφαλείας (μετρητών) έναντι κραδασμών στην αγορά.
Στον απόηχο της μίνι βρετανικής κρίσης, η Βερένα Ρος, επικεφαλής της αρμόδιας ρυθμιστικής αρχής της Ε.Ε., δήλωνε στο Politico: «Η φθίνουσα προσφορά χρήματος στο σκιώδες τραπεζικό σύστημα έχει ως αποτέλεσμα ορισμένα από τα ζητήματα να αποκαλύπτονται…Αυτό που βλέπετε σε όλα αυτά τα περιφερειακά επεισόδια είναι ότι υπάρχει ένα κοινό ζήτημα γύρω από τη ρευστότητα, τη μόχλευση και τη διασύνδεση. Από εκεί πηγάζουν».
