Ζούμε σε έναν κόσμο ηγεμονίας των ΗΠΑ; Σε ένα νέο δίπολο, στο οποίο τη θέση της Σοβιετικής Ένωσης έχει πάρει η Κίνα; Ή μήπως σε ένα πολυπολικό «χάος» στο οποίο παραδοσιακές και αναδυόμενες δυνάμεις διαμορφώνουν στρατόπεδα και ανίερες «συμμαχίες» και μάχονται για επιρροή και κυριαρχία;
Και ποια είναι σήμερα η μεγαλύτερη απειλή για την παγκόσμια τάξη; Η Ρωσία που τα βάζει με τη Δύση; Το θεοκρατικό Ιράν με τις πυρηνικές δυνατότητες; Η Ινδία που βλέπει τον πληθυσμό της να αυξάνεται ταχύτατα και την οικονομία της να τρέχει; Όλες οι νέες φανερές ή καλυμμένες απολυταρχίες;
Μήπως τελικά δεν ισχύει τίποτα από τα παραπάνω; Όχι γιατί οι γεωπολιτικές εντάσεις δεν είναι σοβαρές. Αλλά γιατί στην πραγματικότητα οι υπερ- δυνάμεις της νέας εποχής δεν είναι κράτη με δημοκρατικές ή απολυταρχικές κυβερνήσεις. Αλλά εταιρείες. Και ειδικότερα, οι τεχνολογικοί κολοσσοί. Μήπως τελικά ζούμε στην εποχή της «τεχνοπολικότητας», στην οποία επιχειρηματικοί τιτάνες όπως η Amazon, η Apple, η Google, η Meta και ο δισεκατομμυριούχος Έλον Μασκ είναι αυτοί που κάνουν πραγματικά κουμάντο;
Οι νέες αυτοκρατορίες είναι ψηφιακές
Δύο βιβλία που εκδόθηκαν μέσα στον περασμένο χρόνο και παρουσιάζονται από το Foreign Policy προσφέρουν κάποιες απαντήσεις στα ερωτήματα, που τέθηκαν παραπάνω. Στο Underground Empire: How America Weaponized the World Economy, ο Henry Farrell και ο Abraham Newman υποστηρίζουν ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες εξακολουθούν να ασκούν σημαντική δομική ισχύ στο παγκόσμιο σύστημα. To Digital Empires: The Global Battle to Regulate Technology της Anu Bradford, ωστόσο, υποστηρίζει ότι η εκπληκτική υπερδύναμη δεν είναι ούτε οι Ηνωμένες Πολιτείες ούτε η Κίνα αλλά η Ευρωπαϊκή Ένωση.
Και τα δύο βιβλία όμως εξετάζουν την άσκηση εξουσίας και διακυβέρνησης στην ψηφιακή σφαίρα. Η πραγματική δύναμη και για τα δύο βιβλία βρίσκεται όντως στα χέρια των τεχνολογικών κολοσσών. Οι αντικρουόμενες αξιολογήσεις τους ως προς το ποια χώρα αντιμετωπίζει καλύτερα τους τεχνολογικούς κολοσσούς, βοηθούν να εξηγηθεί γιατί είναι τόσο δύσκολο ακόμη και για τους πιο οξυδερκείς παρατηρητές των παγκόσμιων υποθέσεων να συμφωνήσουν σχετικά με την τρέχουσα κατάσταση του κόσμου.
Η ισχύς των ΗΠΑ
Το Underground Empire των Farrell and Newman βασίζεται στο πρωτοποριακό άρθρο του ζεύγους του 2019 στο International Security, «Εργαλειοποιημένη αλληλεξάρτηση: Πώς τα παγκόσμια οικονομικά δίκτυα διαμορφώνουν τον κρατικό εξαναγκασμό». Σε αυτό το άρθρο, ο Farrell, καθηγητής στο Johns Hopkins School of Advanced International Studies, και ο Newman, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Georgetown, υπέθεσαν ότι, σε πολλούς οικονομικούς τομείς, η παγκοσμιοποίηση δημιούργησε μια δομή δικτύου που συγκεντρώνει την εξουσία σε λίγους κεντρικούς κόμβους.
Οι ΗΠΑ ελέγχουν σε μεγάλο βαθμό αυτούς τους κόμβους και έτσι μπορούν να ασκήσουν παγκόσμια επιρροή. Το Underground Empire υπενθυμίζει στους αναγνώστες το βασικό επιχείρημα του άρθρου. Στην εισαγωγή τους, οι συγγραφείς γράφουν: «Η παγκόσμια οικονομία βασιζόταν σε ένα προκατασκευασμένο σύστημα σηράγγων και αγωγών στους οποίους οι Ηνωμένες Πολιτείες μπορούσαν να κινηθούν και να προσαρμοστούν, σχεδόν τόσο εύκολα σαν να είχαν σχεδιαστεί ειδικά από στρατιωτικό μηχανικό για αυτόν τον σκοπό. Αναλαμβάνοντας τον έλεγχο βασικών κόμβων, η κυβέρνηση των ΗΠΑ μπορούσε να ακούσει κρυφά τι έλεγαν οι αντίπαλοι μεταξύ τους ή να τους ξεκόψει από το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα».
Ωστόσο, το Underground Empire επεκτείνεται πολύ πέρα από αυτό το σημείο. Υπάρχει μια ενδιαφέρουσα συζήτηση για το πώς ο ιδιωτικός τομέας βοήθησε στη δημιουργία αυτού του συγκεντρωτικού κόσμου και των συνθηκών υπό τις οποίες οι πολυεθνικές εταιρείες ήταν πρόθυμες επεκτάσεις της ομοσπονδιακής εξουσίας:
«Ο ένας επιχειρηματίας μετά τον άλλο ανακάλυπτε ότι ο καλύτερος τρόπος για να αποκομίσει ένα κέρδος σε μια αποκεντρωμένη οικονομία ήταν να βρει τρόπους να συγκεντρώσει ξανά μέρη της».
Το μοντέλο της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Το βιβλίο της Μπράντφορντ βασίζεται επίσης σε παλαιότερες εργασίες της. Η Μπράντφορντ αντλεί από την ανάλυση του 2020, The Brussels Effect, όπου υποστηρίζει ότι ο συνδυασμός της ισχύος στην αγορά και της τεχνοκρατικής ικανότητας της ΕΕ την έκανε υπερδύναμη σε τομείς όπου οι Ευρωπαίοι προτιμούσαν αυστηρά ρυθμιστικά πρότυπα.
Στο Digital Empires, η Μπράντφορντ, καθηγήτρια στη Νομική Σχολή της Κολούμπια, υποστηρίζει ότι υπάρχουν τρεις μεγάλες δυνάμεις όσον αφορά την διαδικτυακή τεχνολογία—και καθεμία από αυτές προσφέρει μια διαφορετική μορφή ψηφιακού καπιταλισμού.
Όπως το περιγράφει, «οι ΗΠΑ πρωτοστάτησαν σε ένα μοντέλο που βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στην αγορά, η Κίνα σε ένα μοντέλο που καθοδηγείται από το κράτος και η ΕΕ ένα μοντέλο που βασίζεται στα δικαιώματα».
Αυτές οι διαφορετικές προσεγγίσεις οδηγούν σε οριζόντιες συγκρούσεις μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών, της Κίνας και της ΕΕ σχετικά με ρυθμιστικά και τεχνολογικά ζητήματα όπως το απόρρητο των δεδομένων και ο έλεγχος περιεχομένου. Οι αποκλίνουσες ψηφιακές προτιμήσεις δημιουργούν επίσης κάθετες συγκρούσεις μεταξύ αυτών των κυβερνήσεων και των εταιρειών τεχνολογίας που παρέχουν ψηφιακές υποδομές και υπηρεσίες.
Για την Μπράντφορντ, ωστόσο, αυτό που έχει σημασία είναι ο συνδυασμός της ισχύος στην αγορά, της κρατικής ικανότητας και της ελκυστικότητας των ρυθμιστικών προτιμήσεων μιας κυβέρνησης. Αυτή η φόρμουλα της δίνει τη δυνατότητα να προβλέψει ότι, στο μέλλον, η ΕΕ θα είναι ο σημαντικότερος δημοκρατικός παράγοντας στην παγκόσμια ψηφιακή διακυβέρνηση. Η έλλειψη μεγάλων εταιρειών τεχνολογίας στην ΕΕ είναι ένα πλεονέκτημα και όχι μειονέκτημα στο μοντέλο της Μπράντφορντ. Και αυτό γιατί μειώνει το κίνητρο στις αρχές της ΕΕ να εξυπηρετούν ομάδες εγχώριων συμφερόντων.
Σύμφωνα με το Digital Empires, το μοντέλο διακυβέρνησης τεχνολογίας των ΗΠΑ που βασίζεται στην αγορά laissez-faire χάνει την ελκυστικότητά του τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό. Εσωτερικά, και τα δύο μεγάλα πολιτικά κόμματα βάζουν στο στόχαστρο τις Big Tech για διαφορετικούς λόγους. Οι Δημοκρατικοί δεν εμπιστεύονται την εταιρική συγκέντρωση της Big Tech, ενώ οι Ρεπουμπλικάνοι είναι πεπεισμένοι ότι η συγκράτηση περιεχομένου έχει μια αντι-δεξιά προκατάληψη. Σε παγκόσμιο επίπεδο, οι ανησυχίες σχετικά με το απόρρητο των δεδομένων έχουν κάνει τη ζωή πιο δύσκολη για τις μεγάλες πέντε εταιρείες τεχνολογίας—Amazon, Apple, Google, Meta και Microsoft.
Ποιος θα επικρατήσει;
Καθώς το μοντέλο των ΗΠΑ χάνει τη λάμψη του, η Μπράντφορντ υποστηρίζει ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες θα ευθυγραμμιστούν πιο στενά με την ΕΕ ενάντια στο πιο αυταρχικό μοντέλο ψηφιακής διακυβέρνησης της Κίνας. Για την Μπράντφορντ, επομένως, αυτό που έχει σημασία δεν είναι ο έλεγχος των κρίσιμων κόμβων αλλά ο έλεγχος των κρίσιμων αγορών.
Οι ορισμοί της ψηφιακής ισχύος που παρέχονται στο Underground Empire και Digital Empires δεν αλληλοαποκλείονται. Μπορεί ταυτόχρονα να είναι αλήθεια ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες διατηρούν σημαντική ισχύ ελέγχου και η ΕΕ ασκεί επιδέξια την δική της ισχύ στην αγορά – την ίδια στιγμή που η Κίνα προσπαθεί να συγκεντρώσει και τις δύο μορφές εξουσίας. Ωστόσο, εάν υπάρχουν χώροι αμφισβήτησης όπου διαφωνούν Αμερικανοί, Ευρωπαίοι και Κινέζοι αξιωματούχοι, ποιας μορφής εξουσίας θα μπορούσε να επικρατήσει;
Αυτό μόνο το μέλλον θα μας το απαντήσει.
