Από έλλειψη… καφέ και αύξηση τιμής κινδυνεύει η Ευρώπη, στην προσπάθειά της να καταπολεμήσει την παγκόσμια καταστροφή των δασών.
Με τον κανονισμό που ενέκρινε τον περασμένο Ιούνιο το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο απαιτεί από όσους εμπορεύονται καφέ στην Ένωση να αποδεικνύουν ότι το προϊόν που πωλούν δεν προέρχεται από αποψιλωμένα δάση και εδάφη.
Ο κανονισμός EUDR θα τεθεί σε ισχύ από την 1η Ιανουαρίου 2025 και οι εταιρείες θα πρέπει να συμμορφωθούν με αυτές τις απαιτήσεις.
Οι ευρωπαϊκοί κανονισμοί περιλαμβάνουν επίσης και άλλα είδη καλλιεργειών, όπως κακάο, σόγια, καουτσούκ και φοινικέλαιο.
Οπως εξηγεί το Coffee Barometer -μια εξαμηνιαία έκθεση που εκπονείται από τις ΜΚΟ, Solidaridad, Ethos Agriculture και τη Conservation International, ο καφές που πωλείται στην Ευρώπη θα πρέπει μετά το τέλος του 2024, να παράγεται «χωρίς αποψίλωση».Πράγμα που σημαίνει ότι «η γη που χρησιμοποιείται για η παραγωγή καφέ δεν πρέπει να έχει υποστεί αποψίλωση ή καταστροφή των δασών από τις 31 Δεκεμβρίου 2020».
Περίπου 130.000 εκτάρια δάσους χάνονται ετησίως τα τελευταία 20 χρόνια λόγω της αποψίλωσης της γης για την καλλιέργεια καφέ καθώς οι αγρότες προσπαθούν να τα βγάλουν πέρα. Για την ιστορία, το εισόδημα από τον καφέ παραμένει στο όριο της φτώχειας σε οκτώ από τις 19 μεγαλύτερες χώρες παραγωγής καφέ. Αυτή η πραγματικότητα απειλεί ολόκληρο τον κλάδο και έχει επικίνδυνες περιβαλλοντικές επιπτώσεις.
Παρά την ψήφιση του νέου κανονισμού EUDR κατά της αποψίλωσης από την ΕΕ, η εκκαθάριση των δασών πρόκειται δυστυχώς να συνεχιστεί με γοργούς ρυθμούς καθώς οι οικογένειες που καλλιεργούν καφέ αγωνίζονται να εξασφαλίσουν τα μέσα διαβίωσης.
Το Coffee Barometer υποστηρίζει την πρόβλεψη ότι η αύξηση της θερμοκρασίας λόγω της κλιματικής αλλαγής θα μπορούσε να μειώσει δραστικά την έκταση της γης που είναι κατάλληλη για την καλλιέργεια καφέ έως το 2050.
Αποτυχία συναίνεσης
Στις 29 Ιουνίου, την ημέρα που εγκρίθηκαν οι νέοι κανονισμοί, πραγματοποιήθηκε στο Ανόι μια διεθνής διάσκεψη για τον καφέ, στην οποία συμμετείχε, μεταξύ άλλων, η Φλόρικα Φινκ-Χόικερ, διευθύντρια περιβάλλοντος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Η συνάντηση είχε στόχο «να συζητηθούν οι απαιτήσεις του νέου κανονισμού» και «να προταθούν λύσεις για τη στήριξη του κλάδου του καφέ ώστε να συμμορφωθεί με τους νέους κανόνες στην περίοδο προετοιμασίας των 18 έως 24 μηνών».
Η διάσκεψη απέτυχε, καθώς έξι μήνες αργότερα, ο κλάδος του καφέ συνεχίζει να ισχυρίζεται ότι υπάρχει έλλειψη σαφήνειας στους κανονισμούς.
Ο νέος κανονισμός της ΕΕ μπορεί όντως να εξυπηρετεί την παγκόσμια προστασία των δασών, αλλά εκατομμύρια μικροκαλλιεργητές αντιμετωπίζουν δύσκολες αποφάσεις. Αποτέλεσμα; Το κόστος θα γίνει αισθητό και στην Ευρώπη.
Ο νέος ευρωπαϊκός κανονισμός για τη βιομηχανία καφέ προκαλεί πονοκεφάλους στις εταιρείες του κλάδου, που βλέπουν ότι ο κύριος πελάτης τους (η Ευρώπη είναι ο μεγαλύτερος καταναλωτής του ροφήματος στον κόσμο) έχει εγείρει απαιτήσεις που δεν είναι καθόλου ξεκάθαρες.
Η Βραζιλιάνα Βανούσια Νοτζέιρα, διευθύντρια του Διεθνούς Οργανισμού Καφέ, προσπάθησε να εξηγήσει τη μεγάλη πρόκληση που θέτουν οι νέοι ευρωπαϊκοί κανονισμοί για τις εταιρείες του κλάδου. «Υπάρχουν πολλές αμφιβολίες και ερωτήματα που δεν έχουν ακόμα απαντήσεις», δήλωσε πριν λίγες ημέρες σε ένα συνέδριο στο Ανόι.
Οι επιπτώσεις στους αγρότες στην Αφρική
Ένα παράδειγμα, που αναφέρθηκε από τέσσερις εισαγωγείς καφέ, είναι η Αιθιοπία. Περίπου πέντε εκατομμύρια αγροτικές οικογένειες εκεί εξαρτώνται από την καλλιέργεια του καφέ.
Η μείωση των παραγγελιών θα μπορούσε τώρα να βυθίσει πολλούς από αυτούς στη φτώχεια, αλλά θα μπορούσε επίσης να αυξήσει τις τιμές στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
«Δεν βλέπω καμία πιθανότητα να αγοράσω σημαντικές ποσότητες αιθιοπικού καφέ στο μέλλον», δήλωσε ο Γιοχάνες Ντένγκλερ, στέλεχος της γερμανικής καφετέριας Dallmayr, η οποία αγοράζει περίπου το 1% του εξαγόμενου καφέ στον κόσμο.
Παρόμοιο πρόβλημα προκύπτει και για την Ακτή Ελεφαντοστού. Μεταξύ 20 και 30% του παραγόμενου κακάο καλλιεργείται σε προστατευμένα δάση και περίπου ένα εκατομμύριο άνθρωποι ζουν από αυτό. Εάν στερηθούν τα προς το ζην, μπορεί να προκληθούν κοινωνικές αναταραχές. Μια άλλη επιλογή θα ήταν η επανεγκατάσταση, αλλά αυτό δεν είναι δυνατό χωρίς σημαντικούς οικονομικούς πόρους και υποστήριξη.
Πάνω από 3 δισ. φλυτζάνια την ημέρα
Η παγκόσμια αγορά καβουρδισμένου καφέ το 2022 αποτιμάται στα 120 δισεκατομμύρια δολάρια: αντιπροσωπεύει κατανάλωση ίση με 170,8 εκατομμύρια σάκους των 60 κιλών, που ισοδυναμεί με 3,1 δισεκατομμύρια φλιτζάνια που πίνονται κάθε μέρα σε παγκόσμια κλίμακα.
Τα επόμενα χρόνια αναμένεται αύξηση των ποσοτήτων, με ρυθμούς ανάπτυξης μεταξύ 1% και 2% που θα οδηγούσε σε κατανάλωση έως το 2030 περίπου3,8 δισεκατομμυρίων φλιτζανιών την ημέρα.
Η παγκόσμια παραγωγή καβουρδισμένου καφέ είναι αρκετά κατακερματισμένη παρά την παρουσία πολυεθνικών. Οι δέκα κορυφαίοι παραγωγοί ικανοποιούν λίγο περισσότερο από το 35% της παγκόσμιας ζήτησης, εκ των οποίων το 16,1% πηγαίνει στους δύο παγκόσμιους ηγέτες: την ελβετική Nestlé και την ολλανδική JDE Peet’s.
Αν και εκατό ποικιλίες καφέ είναι διάσημες, μόνο δύο έχουν εμπορική σημασία, η Arabica και η Robusta. Το 2022, η Arabica αντιπροσώπευε το 56,2% της παγκόσμιας παραγωγής, αλλά με την πάροδο του χρόνου η ποιότητα της Robusta αύξησε το μερίδιό της από 39,2% της παραγωγής 2012-2013 σε 43,8% αυτής που αφορούσε την περίοδο 2021-2022, χάρη επίσης στη μεγαλύτερη αντοχή στο κλίμα και τα παράσιτα.
Διαφάνεια στην εφοδιαστική αλυσίδα
Κεντρική πτυχή του νέου ευρωπαϊκού κανονισμού για τον καφέ είναι η απαίτηση για πλήρη ιχνηλασιμότητα των αλυσίδων εφοδιασμού. Οι εισαγωγείς πρέπει να μπορούν να αποδείξουν ότι τα προϊόντα τους δεν προέρχονται από αποψιλωμένες περιοχές. Εάν δεν μπορεί να προσκομιστεί απόδειξη, υπάρχει κίνδυνος σημαντικών προστίμων.
Ο κανονισμός απαιτεί από τις εταιρείες να χαρτογραφούν ψηφιακά τις αλυσίδες εφοδιασμού τους μέχρι το …οικόπεδο στο οποίο καλλιεργήθηκαν οι πρώτες ύλες. Θα πρέπει να καταγραφούν εκατομμύρια μικροκαλλιεργητές στις πιο απομακρυσμένες περιοχές.
Αυτό παρουσιάζει στους εισαγωγείς καφέ μεγάλες δυσκολίες που δύσκολα μπορούν να ξεπεράσουν. Συχνά δεν διαπραγματεύονται απευθείας με τους αγρότες, αλλά θα πρέπει να βασίζονται σε δεδομένα που τους παρέχονται από μεσάζοντες.
Ο ρόλος της ΕΕ
Δεν είναι σαφές εάν και πώς σκοπεύει η Ευρωπαϊκή Ένωση να αντιμετωπίσει αυτό το πρόβλημα. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δήλωσε ότι έχει αναλάβει πολλές πρωτοβουλίες για να στηρίξει τις χώρες παραγωγής καφέ και τους μικροκαλλιεργητές στη συμμόρφωση με την EUDR. Ένα από αυτά τα σχέδια παρουσιάστηκε στην παγκόσμια διάσκεψη κορυφής για το κλίμα COP28. Η ΕΕ και τα κράτη μέλη της έχουν δεσμευτεί να παράσχουν 70 εκατομμύρια ευρώ.
Η Ακτή Ελεφαντοστού και η Γκάνα παράγουν σχεδόν το 70% του παγκόσμιου κακάο, ενώ το 60% του καφέ προέρχεται από τη Βραζιλία και το Βιετνάμ.
Ηδη εκφράζονται φόβοι πώς η στρατηγική αυτή δεν θα αποδώσει στην προστασία των δασών, καθώς οι πρώτες ύλες θα συνεχίσουν να καλλιεργούνται σε αποψιλωμένα εδάφη, αλλά όχι για κατανάλωση στην ΕΕ.
Η επιτυχία του κανονισμού EUDR είναι αβέβαιη. Από την άλλη, οι ειδικοί είναι βέβαιοι ότι το αυξανόμενο κόστος θα γίνει αισθητό στις καφετέριες και στα καφενεία.
