Κάτω από την επιφάνεια του χρηματοπιστωτικού μας συστήματος βρίσκεται ένας αόρατος κόσμος αξίας τρισεκατομμυρίων δολαρίων, παρατηρεί το Foreign Policy και προειδοποιεί ότι μία από τις λιγότερο αναγνωρισμένες, αλλά πλέον σοβαρές απειλές για τη Δημοκρατία: Μια κουλτούρα διαρκούς φοροαποφυγής από τις εταιρείες και τους πλούσιους, που έχει αποδυναμώνει τους θεσμούς, τροφοδοτεί τις ανισότητες και ενισχύει τους εχθρούς της δημοκρατίας στο εσωτερικό και στο εξωτερικό.
Οι κυβερνήσεις καλούνται να λάβουν δραστικά μέτρα για να κλείσουν αυτό το παράλληλο χρηματοπιστωτικό σύστημα, να ποινικοποιήσουν τους παράγοντες που το επιτρέπουν και να επιβεβαιώσουν εκ νέου την κυριαρχία τους.
Το πώς λειτουργεί το σύστημα αυτό το μάθαμε καλά τα τελευταία χρόνια μέσα από μεγάλες αποκαλύψεις, όπως τα Panama Papers (2016), τα Paradise Papers (2017) και τα Pandora Papers (2021). Εκατομμύρια έγγραφα έγιναν διαθέσιμα με λεπτομέρειες για τις υπεράκτιες συναλλαγές εταιρειών όπως η Apple, το Facebook, η McDonald’s και η Walt Disney, καθώς και φυσικά πρόσωπα, όπως τα μέλη της βρετανικής βασιλικής οικογένειας, ο πρώην υπουργός Εμπορίου των ΗΠΑ, Γουίλμπουρ Ρος και ο πρώην επικεφαλής του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, Ντομινίκ Στρος Καν.
Το σύνολο αυτών των αποκαλύψεων δείχνει τη μαζική φοροαποφυγή και τη συστημική αποφυγή του κράτους δικαίου. Αυτές οι διαρροές μάς έδωσαν μόνο μια ματιά από την κλειδαρότρυπα σε έναν τεράστιο όγκο συναλλαγών, που ο οικονομολόγος James Henry εκτιμά σε περισσότερα από 50 τρισεκατομμύρια δολάρια.
Για να επιτύχουν τους στόχους τους, οι πλούσιες ελίτ και οι εταιρείες δημιουργούν πολυπλοκότητα μέσω περίπλοκων δικτύων εταιρειών – βιτρίνας και υποκινούν τον ανταγωνισμό μεταξύ φορολογικών δικαιοδοσιών για να εξασφαλίσουν τους χαμηλότερους δυνατούς συντελεστές. Στη συνέχεια πιέζουν τους πολιτικούς να προσφέρουν κίνητρα φοροαπαλλαγών ή να κάνουν τα στραβά μάτια με αντάλλαγμα επενδύσεις.
Όπως αναφέρεται στο ρεπορτάζ του Foreign Policy, όταν είναι απαραίτητο, οι πλούσιοι και οι ισχυροί χρησιμοποιούν εξαναγκασμό – απειλώντας οποιονδήποτε πολιτικό μπορεί να ενεργήσει ενάντια στη μυστικότητα. Αυτές οι μέθοδοι εμποδίζουν τις εθνικές κυβερνήσεις να περιορίσουν τη βιομηχανία.
Ο ιρανικός ουρανοξύστης του Μανχάταν και η κοινωνική κατοικία – έδρα για 530 εταιρείες
Ένα εντυπωσιακό παράδειγμα αυτής της επινοημένης πολυπλοκότητας βρίσκεται στον αριθμό 650 της Πέμπτης Λεωφόρου στη Νέα Υόρκη. Εκεί η Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν -μία από τις τέσσερις χώρες που χαρακτηρίζονται από το Στέιτ Ντιπάρμεντ ως κρατικοί χορηγοί της τρομοκρατίας – είχε, χωρίς να το μάθει κανείς, για 22 χρόνια την κυριότητα ενός ουρανοξύστη μέσω του οποίου παρέκαμπτε κυρώσεις. Απόφαση του 2019 από ομοσπονδιακό εφετείο επιτρέπει μάλιστα στο Ιράν να διατηρήσει το κτίριο.
Στο Ηνωμένο Βασίλειο την ίδια ώρα αποκαλύφθηκε ότι 530 σκωτσέζικες ετερόρρυθμες εταιρείες είχαν δηλώσει το ίδιο υποβαθμισμένο διαμέρισμα κοινωνικής κατοικίας ως διεύθυνση της έδρας τους. Η διεύθυνση αυτή συνδέθηκε επίσης με 1 δισεκατομμύριο δολάρια που είχαν κλαπεί από τη Μολδαβία, ποσό που αντιστοιχούσε στο 12% του ΑΕΠ της τότε.
Το χρηματοοικονομικό απόρρητο βασίζεται επίσης στις εγχώριες αρχές που επιτρέπουν νομικά και ακόμη και διαπιστεύουν ενεργούς – δικηγόρους, λογιστές, τραπεζίτες, πράκτορες εταιρειών, πωλητές κρυπτονομισμάτων- οι οποίοι αποκρύπτουν περιουσιακά στοιχεία.
Η επίδραση στην πολιτική και τη Δημοκρατία
Δεν είναι περίεργο που η δυσπιστία προς τις ελίτ τροφοδοτεί μια αυξανόμενη δυσπιστία του κοινού προς τη δημοκρατία και τους θεσμούς της. Το 58% λένε στους δημοσκόπους ότι είναι δυσαρεστημένοι με τον τρόπο που εξελίσσεται η δημοκρατία, ενώ ένα τρομαχτικό 85% πιστεύει ότι το πολιτικό σύστημα των ΗΠΑ χρειάζεται είτε μεγάλη είτε πλήρη αναμόρφωση. Η βάση του κοινωνικού συμβολαίου, η αρχή ότι όλοι είναι ίσοι στο νόμο, έχει σπάσει.
Τα λαϊκιστικά κινήματα —από το Occupy Wall Street μέχρι την εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ και το Brexit— γεννήθηκαν από αυτήν την απόρριψη των θεμελιωδών δημοκρατικών αρχών. Σε όλη την ευρωπαϊκή ήπειρο, τα λαϊκιστικά κόμματα κερδίζουν μερίδιο ψήφων. Το σύστημα χρηματοοικονομικής μυστικότητας κάνει τις δημοκρατικές κοινωνίες στη Δύση λιγότερο σταθερές.
Υπονομεύει επίσης την ικανότητα της Δύσης να ανταγωνίζεται τις αυταρχικές δυνάμεις και να προστατεύει τους δυτικούς πολιτικούς θεσμούς. Πολλοί σύγχρονοι αυταρχικοί ηγέτες συντηρούν τα καθεστώτα τους με αυτό που για εκείνους είναι το επιχειρηματικό μοντέλο του «καλύτερου και των δύο κόσμων»: Μπορούν να επιβάλλουν αυταρχισμό στο εσωτερικό τους ενώ παρκάρουν τα λεηλατημένα περιουσιακά τους στοιχεία στο εξωτερικό υπό την αιγίδα του δυτικού κράτους δικαίου.
