Έχουν περάσει 50 χρόνια από το 1973 που ξεκίνησε η μεγάλη αύξηση του πληθωρισμού όπου για να τιθασευτεί ο τότε πληθωρισμός τα επιτόκια ανέβηκαν περίπου στο 14% μέχρι το 1980. Η τότε πετρελαϊκή κρίση παράτεινε τη διαδικασία τιθάσευσης του πληθωρισμού εξαιτίας του πολέμου των 6 ημερών στην περιοχή του Ισραήλ. Σήμερα 50 χρόνια μετά, μια ανάφλεξη στην ίδια περιοχή μπορεί να αποβεί επικίνδυνη για την τιθασεύσει του πληθωρισμού και για την κατάσταση τόσο της παγκόσμιας οικονομίας όσο και των τοπικών οικονομιών της Μέσης Ανατολής, αλλά και για τη χώρα μας.
Προς το παρόν υπάρχει ελάχιστος επηρεασμός της τιμής του πετρελαίου, καθόσον η Παλαιστίνη δεν παράγει πετρέλαιο και το Ισραήλ κυρίως διυλίζει πετρέλαιο περίπου 3 εκατομμύρια bpd. Το Ισραήλ όμως έδωσε εντολή στην Chevron να αναστείλει τις εξορύξεις από το κοίτασμα Tαμάρ, προφανώς για λόγους ασφαλείας.
Η Ρωσία επέτρεψε τις εξαγωγές πετρελαίου που είχε πρόσφατα αναστείλει και η Σαουδική Αραβία ενδέχεται να αναστείλει τα σχέδιά της για μείωση της παραγωγής πετρελαίου. Οι Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής έχουν τα υψηλότερα αποθέματα πετρελαίου από το 2022 και επίσης η ζήτηση πετρελαίου από τις ΗΠΑ είναι η μικρότερη από το 1998. Οπότε αυτοί οι παράγοντες ίσως να κρατήσουν προς το παρόν τις τιμές του πετρελαίου και γενικά της ενέργειας υπό έλεγχο.
Στις αρχές Ιανουαρίου η τιμή ήταν στα $82 ανά βαρέλι πετρελαίου. Τον Σεπτέμβριο είχε φτάσει στα $96 και σήμερα βρίσκεται στα $88, αρκετά κάτω από τα $100 που είχε θέσει ως στόχο το καρτέλ του ΟΠΕΚ.
Η ανησυχία των αγορών και των οικονομιών για τις τιμές του πετρελαίου θα μπορούσε να υπάρξει εάν κλιμακωθεί η κατάσταση στη Μέση Ανατολή και εμπλακούν και άλλα κράτη όπως το Ιράν, η Συρία, το Κατάρ κλπ, πράγμα το οποίο θα οδηγήσει στην εμπλοκή και άλλων κρατών από την πλευρά της Δύσης για να υπερασπιστεί το Ισραήλ.
Τυχόν κλιμάκωση των συγκρούσεων θα εξασθενήσει την παγκόσμια ανάπτυξη και θα αυξήσει τις πληθωριστικές πιέσεις. Η εμπλοκή του Ιράν, το οποίο απειλεί με κλείσιμο των στενών του Ορμούζ από όπου διακινείται πάνω από το 25% του πετρελαίου, θα έχει ως συνέπεια τη μείωση της προσφοράς πετρελαίου και θα οδηγήσει στην αύξηση των τιμών το πετρελαίου.
Μια τέτοια εξέλιξη θα επηρεάσει τις συγκρούσεις στην Ουκρανία, την κατάσταση στη Ρωσία, την κατάσταση μεταξύ Κίνας-Ταϊβάν και φυσικά την παγκόσμια αποσύνδεση από τις μακρινές και ανασφαλείς αλυσίδες εφοδιασμού προϊόντων κυρίως στην Άπω Ανατολή. Η ενεργειακή ασφάλεια και η επισιτιστική ασφάλεια θα είναι οι άμεσες προτεραιότητες των χωρών.
Η πτωτική αντίδραση των χρηματαγορών δείχνει ότι οι οικονομίες ανησυχούν ότι καθώς αυξάνεται η επικείμενη κλιμάκωση, η αβεβαιότητα για το τι πρόκειται να συμβεί στο άμεσο και εγγύς μέλλον θα αυξάνεται προκαταβολικά.
Η αβεβαιότητα αυτή έρχεται να προστεθεί σε μια ταυτόχρονη συνύπαρξη 3 παραγόντων που αποτελούν ένα εκρηκτικό μείγμα για τις παγκόσμιες χρηματαγορές:
Ο πρώτος παράγοντας είναι η σημαντική άνοδος στις αποδόσεις των ομολόγων που βλέπουμε το τελευταίο τρίμηνο στην Αμερική και οι οποίες έχουν ξεπεράσει το 4,5%.
Ο δεύτερος είναι η σημαντική άνοδο στις τιμές του πετρελαίου που είδαμε πρόσφατα, σε συνδυασμό με τη μείωση της παραγωγής από το καρτέλ του ΟΠΕΚ συν τη Ρωσία, για να ωθήσουν τις τιμές του πετρελαίου πάνω από τα $100 το βαρέλι.
Ο τρίτος παράγοντας είναι η άνοδος της ισοτιμίας του δολαρίου, το οποίο ολοένα ενισχύεται και περισσότερο.
Και οι 3 αυτοί παράγοντας ενισχύουν την αβεβαιότητα και το σημαντικό είναι ότι όταν συμβαίνουν ταυτόχρονα, συνήθως ακολουθούν επιπτώσεις στις χρηματαγορές και επηρεάζονται σημαντικά οι οικονομίες.
Το χειρότερο είναι ότι οι 3 αυτοί παράγοντες φαίνεται να αυξάνονται ενώ ακόμα δεν έχουμε καταφέρει να τιθασεύσουμε τον πληθωρισμό και κυρίως τον πληθωρισμό των τροφίμων. Η άνοδος των επιτοκίων οδηγεί σε πιστωτικό κίνδυνο, καθόσον ολοένα και περισσότεροι δανειολήπτες αντιμετωπίζουν δυσκολίες στην πληρωμή των υψηλών δόσεων λόγω της αύξησης των επιτοκίων.
Εφοδιασμός των αγορών με πετρέλαιο γίνεται από συγκεκριμένους αγωγούς και συγκεκριμένες διαδρομές και οι οικονομίες είναι δεσμευμένες να ακολουθήσουν αυτές τις εφοδιαστικές αλυσίδες πετρελαίου χωρίς να έχουν εναλλακτικές επιλογές. Έτσι θα υπάρχει πλήρης εξάρτηση από τους προμηθευτές πετρελαίου και η παραμικρή κλιμάκωση της κατάστασης θα οδηγήσει σε μακροχρόνια απομάκρυνση από τον στόχο του πληθωρισμού από το στόχο του 2%.
Μια αναζωπύρωση του πληθωρισμού φαίνεται περισσότερο πιθανή, με αποτέλεσμα οι πρόσφατες θυσίες των οικονομιών να μην έχουν αποτέλεσμα. Μια μακρόχρονη παρατεταμένη διατήρηση των επιτοκίων σε υψηλά επίπεδα θα αφαιρέσει σημαντική ρευστότητα από τις οικονομίες, θα μειώσει τη ζήτηση και κατά συνέπεια τα κέρδη, θα δυσκολέψει την αναχρηματοδότηση και τις νέες επενδύσεις των επιχειρήσεων και θα οδηγήσει πολλές οικονομίες στον κόσμο σε συνθήκες πολύχρονου στασιμοπληθωρισμού.
Φυσικά η κατάσταση στο Ισραήλ δεν είναι όπως το 1973. Σήμερα το Ισραήλ έχει αρκετές ειρηνευτικές συμφωνίες με αραβικές χώρες όπως η Σαουδική Αραβία. Παρόλα αυτά, μια κλιμάκωση της έντασης στην περιοχή θα οδηγήσει σε υψηλή μεταβλητότητα τις αγορές του πετρελαίου, των μετόχων, των μετάλλων και των εμπορευμάτων, καθώς ο γεωπολιτικός κίνδυνος θα αυξάνεται. Είναι αναμενόμενο να δούμε πτώση του νομίσματος του Ισραήλ, καθώς και των ισραηλινών ομολόγων, παρόλες τις επεμβάσεις της κεντρικής τράπεζας του Ισραήλ να συγκρατήσει την πτωτική πορεία.
Κίνδυνοι ελλοχεύουν για την εξέλιξη των ενεργειακών έργων στην περιοχή. Το Ισραήλ δεν μπορεί αυτή τη στιγμή να συμβάλλει στην εξέλιξη οποιουδήποτε ενεργειακού έργου. Συμφωνίες με σημαντικές εταιρείες που είχαν προγραμματίσει επενδύσεις στο Ισραήλ, όπως η TSM, Samsung, Nvidia κλπ, θα αναβληθούν. Σίγουρα ο αγωγός για τη διοχέτευση της ενέργειας από το Ισραήλ μέσω Τουρκίας στην Ευρώπη απομακρύνεται, αντίθετα αυξάνεται η πιθανότητα ενίσχυσης του East Med μέσω Ελλάδας, καθώς η χώρα μας αποτελεί περιοχή σταθερότητας. Δυσκολίες παρουσιάζονται στην διασύνδεση Ισραήλ, Κύπρου, Ελλάδας για τη μεταφορά της ενέργειας. Παρ’ όλα αυτά η διασύνδεση Ελλάδας-Κύπρου έχει χρηματοδοτηθεί με 658 εκατομμύρια από την Ευρωπαϊκή Ένωση και ο ΑΔΜΗΕ ανέλαβε πρόσφατα το έργο της υλοποίησης. Η συμμετοχή των ισραηλινών θα καθυστερήσει σε αυτή τη διασύνδεση.
Επιπλέον καθυστερήσεις θα υπάρξουν στον πρόσφατα ανακοινωθέντα διάδρομο Ινδίας-Μέσης Ανατολής-Ευρώπης για τη μεταφορά των εμπορευμάτων της Ινδίας στην ευρωπαϊκή αγορά («Ινδικός Δρόμος του Μεταξιού»). Αυτό θα επηρεάσει και τη χώρα μας.
Οι παραπάνω βεβαιότητες ήδη άρχισαν να αυξάνουν την τιμή του χρυσού, ο οποίος αποτελεί το καταφύγιο όλων των οικονομικών αναταράξεων.
* Οικονομολόγος, αναπλ. καθηγητής Πολυτεχνείου Κρήτης, Εργαστήριο ανάλυσης δεδομένων και πρόβλεψης
