«Η Μέση Ανατολή έχει πετρέλαιο, η Κίνα σπάνιες γαίες», δήλωσε το 1987 ο τότε Κινέζος ηγέτης Ντενγκ Σιαοπίνγκ, ενώ περιόδευε στο Μπαοτού,
στην Εσωτερική Μογγολία, εκεί όπου υπάρχει ένα από τα μεγαλύτερα κοιτάσματα σπάνιων γαιών της Κίνας.
Αν και υπάρχουν σπάνιες γαίες σε ολόκληρο τον κόσμο, καμία χώρα δεν τις έχει εκμεταλλευτεί όπως η Κίνα. Το Πεκίνο αναγνώρισε τη στρατηγική σημασία αυτών των πρώτων υλών πριν από περισσότερο από τρεις δεκαετίες αποκτώντας δεσπόζουσα θέση στην παραγωγή οξειδίων σπάνιων γαιών παγκοσμίως – του ακατέργαστου, εξορυσσόμενου προϊόντος από το οποίο μπορούν να διαχωριστούν τα στοιχεία σπάνιων γαιών.
Άλλοι προσπαθούν να καλύψουν τη διαφορά. Η μη κινεζική παραγωγή οξειδίων σπάνιων γαιών σχεδόν τετραπλασιάστηκε σε 90.000 τόνους από το 2015 έως το 2022, σύμφωνα με στοιχεία των ΗΠΑ. Συγκριτικά, η παραγωγή σπάνιων γαιών στην Κίνα έχει διπλασιαστεί από 105.000 τόνους σε 210.000 τόνους το 2022, ξεπερνώντας κατά πολύ την αύξηση εκτός των συνόρων της σε απόλυτες τιμές.
Πολύπλοκη διαδικασία
Η αξιοποίηση ωστόσο των σπάνιων γαιών είναι μία πολύπλοκη διαδικασία. Η εξόρυξη είναι μόνο το πρώτο βήμα. Τα στοιχεία σπάνιων γαιών πρέπει να διαχωριστούν από τα οξείδια, να εξευγενιστούν και να σφυρηλατηθούν σε κράματα σε μια πολύπλοκη, εξαιρετικά εξειδικευμένη διαδικασία πολλαπλών σταδίων, προτού μπορέσουν να μετατραπούν σε μαγνήτες.
Και εδώ υπάρχει πολύ έδαφος για να καλύψουν άλλες οικονομίες, όπως η Ευρώπη, παρότι η Κίνα έχει αυτή τη στιγμή τον έλεγχο κάθε σταδίου αυτής της διαδικασίας, μέσω μιας συντονισμένης, μακροπρόθεσμης βιομηχανικής στρατηγικής, που υποστηρίζεται από κρατικές επιδοτήσεις. «Βραχυπρόθεσμα, η Κίνα θα εξακολουθεί να είναι ο σημαντικότερος παίκτης, δεν μπορείς να σπάσεις το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα που δημιούργησαν τα τελευταία 30 χρόνια σε διάστημα πέντε ετών», αναφέρει στους Financial Times ο Εντοάρντο Ριγκέτι, ερευνητής στο think tank CEPS με έδρα τις Βρυξέλλες. Ήδη, η Κίνα επιχειρεί να εδραιώσει τη θέση της με προστατευτικούς ελέγχους στις εισαγωγές και τις εξαγωγές σπάνιων γαιών.
Η ζήτηση για σπάνιες γαίες αυξάνεται λόγω της σημασίας τους για την παραγωγή μόνιμων μαγνητών, ένα κρίσιμο στοιχείο για τις προηγμένες βασικές τεχνολογίες για τη βιώσιμη ανάπτυξη, από ανεμογεννήτριες έως ηλεκτρικά αυτοκίνητα, σκούτερ και οπλικά συστήματα. Η αξία της παγκόσμιας αγοράς σπάνιων γαιών αναμένεται να φθάσει μόλις τα 9 δισεκατομμύρια δολάρια το 2023, όμως προβλέπεται να υπερδιπλασιαστεί σε 10 χρόνια στα 21 δισεκατομμύρια δολάρια, σύμφωνα με την εταιρεία συμβούλων στην αγορά κρίσιμων μετάλλων Project Blue.
Η Ευρωπαϊκή Συμμαχία Πρώτων Υλών (ERMA) αναμένει ότι οι βιομηχανίες κινητικότητας και οι αυτοκινητοβιομηχανίες της Ε.Ε. -στις οποίες οι μόνιμοι μαγνήτες θα διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο- θα αυξηθούν στα 400 δισεκατομμύρια ευρώ έως το 2030.
Τα μεγάλα κοιτάσματα
Υπάρχουν γνωστά κοιτάσματα σπάνιων γαιών σε ολόκληρο τον κόσμο, όμως λίγες χώρες έχουν εκμεταλλευτεί τους πόρους τους, επειδή δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα για την εξόρυξή τους. Αξιωματούχοι της Ε.Ε. έχουν μιλήσει για την ανάγκη να εμπλακούν σε «διπλωματία κρίσιμων πρώτων υλών» για να καλύψουν τυχόν έλλειμμα σε ορυκτά από την Κίνα.
Πέρυσι, η Κίνα αντιπροσώπευε το 70% της παραγωγής εξόρυξης σπάνιων γαιών από 58% το 2021. Το ορυχείο Μπαγιάν Όμπο στη ΒΑ Κίνα περιέχει το 70% των γνωστών αποθεμάτων σπάνιων γαιών στον κόσμο και είναι το μεγαλύτερο στον πλανήτη. Μέχρι το 2005 εκπροσωπούσε το 45% της παγκόσμιας παραγωγής και τώρα το 50%. Η Αυστραλία, με την οποία η Ε.Ε. διαπραγματεύεται αυτή τη στιγμή εμπορική συμφωνία, αποτελεί εναλλακτική πηγή. Η χώρα προμηθεύει προς το παρόν το 6% της παγκόσμιας παραγωγής εξόρυξης σπάνιων γαιών. Το ορυχείο Μάουντ Γουέλντ ανήκει στην αυστραλιανή εταιρεία Lynas, η οποία υποστηρίζεται από την ιαπωνική κυβέρνηση.
Οι ΗΠΑ, με φιλόδοξα σχέδια να αναπτύξουν μια εγχώρια αλυσίδα εφοδιασμού σπάνιων γαιών, αποτελούν μία ακόμη επιλογή. Οι ιδιοκτήτες του ορυχείου Μάουντεν Πας της Καλιφόρνια -αυτή τη στιγμή της μοναδικής εγκατάστασης εξόρυξης και επεξεργασίας σπάνιων γαιών στη χώρα- μόλις έθεσαν εκ νέου σε λειτουργία μια μονάδα διαχωρισμού, η οποία δίνει στις ΗΠΑ τη δυνατότητα να επεξεργάζονται σπάνιες γαίες εντός των συνόρων τους.
Μεταξύ 1965 και 1995, το Mάουντεν Πας προμήθευε τα περισσότερα από τα υλικά σπάνιων γαιών στον κόσμο. Έκλεισε στις αρχές της δεκαετίας του 2000 λόγω του ανταγωνισμού από Κινέζους προμηθευτές, αλλά άνοιξε ξανά το 2018. Πέρυσι προσέφερε το 14% της παγκόσμιας παραγωγής εξόρυξης σπάνιων γαιών.
Η Ευρώπη διαθέτει μία εγκατάσταση για τον διαχωρισμό σπάνιων γαιών για παραγωγή μαγνητών στην Εσθονία, η οποία λειτουργεί από τη Neo Performance Materials του Καναδά. Ο βελγικός όμιλος χημικών Solvay σχεδιάζει να επεκτείνει τη λειτουργία του στη Λα Ροσέλ της Γαλλίας. Επίσης, τον Ιανουάριο του 2023, η κρατική εταιρεία εξόρυξης της Σουηδίας LKAB ανακοίνωσε ότι ανακάλυψε το μεγαλύτερο κοίτασμα μετάλλων σπάνιων γαιών στην Ευρώπη στην Κιρούνα της Λαπωνίας.
Ωστόσο, οποιαδήποτε εταιρεία επιδιώκει να εκμεταλλευτεί τα αποθέματα στην Ευρώπη θα χρειαστεί να ξεπεράσει κάποια επιπλέον εμπόδια, όπως περιβαλλοντικές ανησυχίες, την αντίθεση των τοπικών κοινοτήτων στις τοποθεσίες όπου υπάρχουν κοιτάσματα και χρονοβόρες διαδικασίες για τη χορήγηση αδειών.
Μπορεί η Ευρώπη να απεξαρτηθεί από την Κίνα;
Η Ε.Ε. πρότεινε τον νόμο περί κρίσιμων πρώτων υλών (CRMA) τον Μάρτιο, προκειμένου να ενισχύσει τις δικές της προμήθειες πρώτων υλών, με
μέτρα όπως ο εξορθολογισμός των αδειών, ο καθορισμός στρατηγικών έργων ως επιλέξιμων για χρηματοδότηση και ο καθορισμός στόχων για
εγχώρια προμήθεια, παραγωγή και ανακύκλωση. Περιλαμβάνει επίσης μέτρα για τη δημιουργία κέντρων παραγωγής μόνιμου μαγνήτη, το 94% του οποίου προέρχεται από την Κίνα, σύμφωνα με στοιχεία της CEPS.
Η Neo Performance Materials έλαβε σχεδόν 19 εκατομμύρια ευρώ από κονδύλια της Ε.Ε. για την κατασκευή εργοστασίου στην Εσθονία κοντά στα ρωσικά σύνορα. Ωστόσο, τα στοιχεία του κλάδου λένε ότι οι Βρυξέλλες πρέπει να προχωρήσουν περαιτέρω. Και αυτό, επειδή το Πεκίνο επιδοτεί τη βιομηχανία του, διατηρεί τις τιμές αδιαφανείς και ελέγχει την αγορά μέσω ποσοστώσεων εξαγωγών – εκτός από το ότι κατέχει τεχνολογικό πλεονέκτημα.
Ο CRMA είναι πιθανό να εγκριθεί έως τα τέλη του 2023, σε μία εξαιρετικά γρήγορη διαδικασία με όρους Βρυξελλών. Ωστόσο, οι ειδικοί λένε ότι δεν πρόκειται να βοηθήσει ιδιαίτερα την Ε.Ε. να μειώσει την εξάρτησή της. Λίγοι πιστεύουν ότι η Ευρώπη μπορεί να αντικαταστήσει πλήρως την Κίνα. Διπλωμάτες, ειδικοί και στελέχη του κλάδου λένε ότι η αλήθεια είναι ότι ενώ η Ευρώπη μπορεί να διαφοροποιήσει ελαφρώς την αλυσίδα εφοδιασμού της, δεν μπορεί να επιτύχει τους κλιματικούς της στόχους χωρίς την Κίνα.
Ανώτερος διπλωμάτης της Ε.Ε. αναγνωρίζει ότι είναι πολύ αργά πλέον για την Ευρώπη να αποσιωπήσει εντελώς την εξάρτησή της από την Κίνα για
σπάνιες γαίες και άλλα κρίσιμα ορυκτά και προειδοποιεί ότι αυτό που προσπαθεί να πετύχει η Ευρώπη.
