Στις αρχές του 20ου αιώνα, ένα πλοίο που ταξίδευε από το Σαν Φρανσίσκο στη Νέα Υόρκη ή στην Ευρώπη έπρεπε πρώτα να διανύσει πάνω από 13.000 μίλια σε ολόκληρη τη Νότια Αμερική. Όλα άλλαξαν τον Αύγουστο του 1914 με το άνοιγμα της Διώρυγας του Παναμά, που γεφυρώνει τον Ατλαντικό και τον Ειρηνικό Ωκεανό. Και καθώς το νέο κανάλι έκοψε την απόσταση που έπρεπε να διανυθεί σε κάτι περισσότερο από 5.000 μίλια, είχε τεράστιο αντίκτυπο στο διεθνές εμπόριο και την παγκόσμια οικονομία.
Οι Stephan Maurer και Ferdinand Rauch σε μελέτη τους παρουσίασαν το πώς η διώρυγα άλλαξε ακόμη και την οικονομική γεωγραφία των ΗΠΑ. Εξετάζοντας δεδομένα σε επίπεδο κομητείας από το 1900 έως το 2000, διεπίστωσαν ότι εκείνα τα μέρη που απολάμβαναν καλύτερη πρόσβαση στην αγορά λόγω του καναλιού παρουσίασαν επίσης μεγαλύτερη πληθυσμιακή αύξηση, υψηλότερους μισθούς μεταποίησης και αυξημένη μετανάστευση.
Σήμερα, η διώρυγα συνδέει σχεδόν 2.000 λιμάνια σε 170 χώρες, σύμφωνα με την Αρχή της Διώρυγας του Παναμά (ACP). Οι κορυφαίες χώρες καταγωγής και προορισμού είναι οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Κίνα και η Ιαπωνία. Το 2022, ολοκληρώθηκαν πάνω από 14.000 διελεύσεις μέσω του καναλιού από πλοία που μετέφεραν περισσότερους από 291 εκατομμύρια τόνους φορτίου μεγάλου μήκους.
Πρωτοφανείς προκλήσεις, χωρίς ιστορικό προηγούμενο
Τους τελευταίους μήνες, ωστόσο, η κυκλοφορία μέσω του καναλιού έχει επιβραδυνθεί αισθητά λόγω της παρατεταμένης ξηρασίας που έχει μειώσει την ποσότητα του διαθέσιμου νερού που χρησιμοποιείται που είναι αναγκαία. Το νερό αντλείται από τις κοντινές λίμνες.
H ACP σε πρόσφατη ανακοίνωσή της προειδοποίησε ότι η συνεχιζόμενη ξηρασία θέτει «πρωτοφανείς προκλήσεις» και «δεν έχει ιστορικό προηγούμενο».
Οι ουρές είναι τεράστιες με τουλάχιστον 200 πλοία να βρίσκονται σε αναμονή. Κανονικά, υπάρχουν έως και 90 πλοία που περιμένουν να μπουν στο κανάλι. Πολλές ιδιωτικές ναυτιλιακές εταιρείες φέρεται να έχουν εφαρμόσει πρόσθετες χρεώσεις για πελάτες που μεταφέρουν εμπορεύματα μέσω της διώρυγας.
Η ACP έχει περιορίσει τον αριθμό των πλοίων που διέρχονται, ενώ περιορισμοί τέθηκαν και στο βάθος των πλοίων, περιορίζοντας την ποσότητα του φορτίου που μπορούν να χωρέσουν. Έχει εφαρμόσει μέτρα εξοικονόμησης νερού από την αρχή του έτους και έχει απασχολήσει ειδικούς του Σώματος Μηχανικών του Στρατού των ΗΠΑ για την ανάπτυξη μακροπρόθεσμων λύσεων.
Η κρίση ξηρασίας στη Διώρυγα του Παναμά υπογραμμίζει τον ολοένα και πιο διασπαστικό αντίκτυπο που έχει η κλιματική κρίση στις παγκόσμιες αλυσίδες εφοδιασμού.
Η κλιματική κρίση
Καθώς η κλιματική κρίση επιδεινώνεται οι ειδικοί αναμένουν να ενταθούν τα ζητήματα της ξηρασίας και της λειψυδρίας. Ήδη, περίπου το ένα τέταρτο των ανθρώπων στη Λατινική Αμερική και την Καραϊβική ζει σε περιοχές με λειψυδρία, σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα.
Η κλιματική αλλαγή στεγνώνει τις λίμνες πιο γρήγορα από όσο νόμιζαν οι επιστήμονες
Ο Παναμάς θεωρείται συνήθως μια από τις πιο υγρές χώρες του κόσμου, με μια περίοδο βροχών που εκτείνεται από τον Μάιο μέχρι τα τέλη Δεκεμβρίου. Αυτό το καλοκαίρι, οι θόλοι θερμότητας υψηλής πίεσης έχουν επικεντρωθεί σε μεγάλο μέρος της Καραϊβικής και της Κεντρικής Αμερικής, μειώνοντας τις πιθανότητες βροχοπτώσεων και παρέχοντας έντονη ζέστη. Το Μεξικό και άλλες χώρες της περιοχής αντιμετωπίζουν επίσης εκτεταμένη ξηρασία.
Η λίμνη Alajuela του Παναμά, μια από τις κύριες πηγές νερού για το κανάλι του Παναμά, ήταν στο χαμηλότερο επίπεδο των τελευταίων ετών τον Απρίλιο. Εκτός από τη μικρότερη αναπλήρωση των λιμνών που τροφοδοτούν τη Διώρυγα του Παναμά από τα τροπικά δάση πηγής, οι ζεστές και ξηρές συνθήκες οδηγούν σε υψηλότερες θερμοκρασίες νερού και αυξημένη εξάτμιση. Αυτό σημαίνει ακόμη λιγότερο διαθέσιμο νερό στις λίμνες και χαμηλότερα νερά στο ίδιο το κανάλι.
Σε όλο τον κόσμο γίνονται προσπάθειες για να γίνουν οι αλυσίδες εφοδιασμού πιο ανθεκτικές στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής.
Για παράδειγμα, η Παγκόσμια Συμμαχία για τη Διευκόλυνση του Εμπορίου—ένας συνασπισμός που δημιουργήθηκε από το Κέντρο Διεθνών Ιδιωτικών Επιχειρήσεων, το Διεθνές Εμπορικό Επιμελητήριο και το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ—υποστηρίζει τις παγκόσμιες προσπάθειες για την εφαρμογή της Συμφωνίας Διευκόλυνσης του Εμπορίου (TFA) του ΠΟΕ.
Αν και η TFA δεν ασχολείται ρητά με την ανακούφιση από καταστροφές, οι ρήτρες της —ιδιαίτερα αυτές που αφορούν τη διαφάνεια, τη συντονισμένη διαχείριση των συνόρων, τις στρατηγικές βάσει κινδύνου, την επεξεργασία πριν από την άφιξη και τον ιεραρχημένο χειρισμό ευπαθών αγαθών— έχουν τη δυνατότητα να συμβάλουν ουσιαστικά.
Ο οικονομικός αντίκτυπος
«Η κλιματική αλλαγή αναδιαμορφώνει τις οικονομικές και εμπορικές προοπτικές των χωρών και αποτελεί σημαντική απειλή για τη μελλοντική ανάπτυξη και ευημερία», σημειώνει σε έκθεσή του ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου. «Οι υψηλότερες θερμοκρασίες, η άνοδος της στάθμης της θάλασσας και τα ολοένα και πιο συχνά ακραία καιρικά φαινόμενα φέρνουν την προοπτική απώλειας παραγωγικότητας, ελλείψεων παραγωγής, κατεστραμμένων υποδομών μεταφορών και διακοπής του εφοδιασμού».
Οι καθυστερήσεις στον Παναμά ενδεχομένως να μην προκαλούσαν τόση ανησυχία αν δεν έρχονταν σε μία εποχή, που η παγκόσμια εφοδιαστική αλυσίδα έχει ήδη δεχθεί σοβαρές πιέσεις από την πανδημία του Covid-19 και τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία και σε μία περίοδο που οι οικονομίες παγκοσμίως παλεύουν με τον υψηλό πληθωρισμό.
Δεν υπάρχει ακόμη εκτίμηση για το πόσο θα κοστίσει στις ναυτιλιακές εταιρείες η εμπλοκή της Διώρυγας του Παναμά, αλλά η κατάσταση είναι μια υπενθύμιση της κρίσης του 2021 στη Διώρυγα του Σουέζ στην Αίγυπτο. Σε εκείνη την περίπτωση, οι ναυτιλιακές εταιρείες υπέστησαν απώλειες πολλών δισεκατομμυρίων δολαρίων όταν το πλοίο μεταφοράς εμπορευματοκιβωτίων Ever Given κόλλησε και εμπόδισε την πρόσβαση στο κανάλι.
Πάνω από όλα όμως η σημερινή κρίση είναι ίσως μια προειδοποίηση για τα όσα πρέπει να περιμένουμε τα επόμενα χρόνια, όπως επισημαίνει στην El Pais ο οικονομολόγος Eduardo Zegarra, ο οποίος είχε μιλήσει για τις καθυστερήσεις στον Παναμά εδώ και χρόνια. Το 2017, ο ειδικός σε θέματα γεωργίας και νερού πραγματοποίησε μια μελέτη για την Inter-American Development Bank (IDB), στην οποία εκτίμησε ότι η στάθμη του νερού στο κανάλι θα έπεφτε τόσο χαμηλά που θα επηρεάσει την παγκόσμια αλυσίδα εφοδιασμού. «Πιθανότατα θα συμβεί δύο ή τρεις φορές», προέβλεψε τότε.
Σύμφωνα με τον Zegarra, η κλιματική αλλαγή είναι η κύρια αιτία των προβλημάτων στη Διώρυγα του Παναμά, αλλά δεν είναι η μοναδική. «Υπάρχει σοβαρό πρόβλημα με την πολύ αναποτελεσματική χρήση του νερού για κατανάλωση πόσιμου νερού στην Πόλη του Παναμά», εξήγησε.
Επιπλέον τον Ιούνιο του 2016, άνοιξε μια τρίτη λωρίδα διέλευσης στη Διώρυγα του Παναμά, η οποία αύξησε τη χωρητικότητά της. Ωστόσο, δεν έγινε καμία επένδυση για την επέκταση της πηγής νερού για το κανάλι, λέει ο Zegarra. Η λεκάνη που τροφοδοτεί με νερό το κανάλι είναι η ίδια που τροφοδοτεί τον πληθυσμό της Πόλης του Παναμά, εξηγεί. «Αν κοιτάξετε την αξία του νερού για χρήση του καναλιού σε σύγκριση με το πόσιμο νερό, υπάρχει σχεδόν πενταπλάσια διαφορά. Αυτό θα μπορούσε να μελετηθεί από τις αρχές, προκειμένου να βρουν φόρμουλες για τη δημιουργία μεγαλύτερης αποτελεσματικότητας στη χρήση του πόσιμου νερού πιο αποτελεσματική, η οποία θα παρείχε λίγο περισσότερη διαθεσιμότητα για χρήση νερού στο κανάλι», είπε ο Zegarra στην ισπανική εφημερίδα.
Άλλα περιστατικά
Πρόσφατα καταγράφηκαν ακόμη δύο περιστατικά σε κανάλια. Το πρώτο έλαβε χώρα στη Διώρυγα του Σουέζ, όπου υπήρξε «ελαφριά επαφή» μεταξύ ενός LNG carrier και ενός πετρελαιοφόρου προκαλώντας διακοπή της κυκλοφορίας για αρκετές ώρες.
Το δεύτερο περιστατικό σημειώθηκε στην επαρχία Τσανάκκαλε, στη δυτική Τουρκία, όταν ξέσπασε φωτιά για άγνωστους λόγους. Οι αρχές αναγκάστηκαν να αναστείλουν μέρος της θαλάσσιας κυκλοφορίας μέσω του στενού των Δαρδανελίων και να εκκενώσουν προληπτικά εννέα αστικά κέντρα, όπως μετέδωσε το τουρκικό κανάλι NTV.
