Η Ευρώπη προσπαθεί να διασφαλίσει την απεξάρτησή της από τους ρωσικούς υδρογονάνθρακες και να προωθήσει την ενεργειακή της μετάβαση, αλλά σήμερα εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τις εισαγωγές στρατηγικών μετάλλων.
Η ΕΕ εξαρτάται σε ποσοστό έως και 98% για ορισμένα στρατηγικά μέταλλα, όπως λίθιο, κοβάλτιο, νικέλιο, χαλκός και διάφορες σπάνιες γαίες. Τα μέταλλα αυτά είναι ζωτικής σημασίας για την ανάπτυξη δικτύων ηλεκτρικής ενέργειας, την παραγωγή μπαταριών για ηλεκτρικά οχήματα, αλλά και για τα φωτοβολταϊκά πάνελ. Μια μελέτη που πραγματοποιήθηκε από την εταιρεία οικονομικών συμβούλων Ernst & Young καταλήγει στο συμπέρασμα ότι 39 από τις 46 πρώτες ύλες που οι αναλυτές έχουν χαρακτηρίσει ως στρατηγικά σημαντικές για την ευρωπαϊκή οικονομία πρέπει να εισαχθούν. Κυρίως από την Κίνα, από την οποία η ΕΕ εξαρτάται σχεδόν σε ποσοστό 80% σε σπάνιες γαίες.
«Η εξάρτηση δεν αναφέρεται μόνο στις ίδιες τις πρώτες ύλες, αλλά και στην επεξεργασία τους» εξηγεί ο γεωλόγος και ειδικός στις πρώτες ύλες Γιόχαν Κολμπ, από το Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Καρλσρούης: «Ειδικά με τις σπάνιες γαίες, αυτή η εξάρτηση είναι ήδη πάνω από 80%. Οι πρώτες ύλες προέρχονται από κάπου αλλού, μεταφέρονται στην Κίνα για να υποστούν επεξεργασία με τέτοιο τρόπο ώστε να μπορούν να χρησιμοποιηθούν στην παγκόσμια βιομηχανία».
Ωστόσο, η Ευρώπη θα μπορούσε σίγουρα να γίνει πιο ανεξάρτητη όσον αφορά την εξόρυξη. Οι σπάνιες γαίες δεν είναι τόσο σπάνιες όσο συχνά υποτίθεται. Αλλά θα πρέπει πρώτα να βρεθούν και μετά να εξορυχθούν: «Αν με ρωτάτε ως γεωλόγο: Βρείτε μου ένα κοίτασμα σπάνιων γαιών! Τότε θα χρειαστούν περίπου 15 με 20 χρόνια μέχρι να βρεθεί το μέταλλο μπροστά στην πόρτα σας».
Εκτός από τον μεγάλο χρόνο παράδοσης, υπάρχει και έλλειψη βούλησης για κάτι τέτοιο. «Επίσης, θεωρώ ηθικό πρόβλημα ότι στην Ευρώπη διψάμε πολύ για πρώτες ύλες, αλλά όλα τα προβλήματα που προκύπτουν μεταφέρονται στο εξωτερικό. Όπως κοινωνικά προβλήματα, κρίσιμες συνθήκες εργασίας ή περιβαλλοντική ρύπανση. Δεν τα θέλουμε αυτά, αλλά αγοράζουμε τις πρώτες ύλες φθηνά στην παγκόσμια αγορά».
Διαφοροποίηση των πηγών
Για να μειώσει την εξάρτησή της τα επόμενα χρόνια και να διασφαλίσει τη βιομηχανική της ανάπτυξη, η ΕΕ πρέπει να βρει λύσεις στη διαφοροποίηση των πηγών και της προσφοράς, την ενίσχυση της εθνικής παραγωγής και την προώθηση της ανακύκλωσης, όπως συνιστά έκθεση που δημοσιεύτηκε από το think tank Systemiq και χρηματοδοτήθηκε από το Ευρωπαϊκό Ίδρυμα για το Κλίμα. Ωστόσο, «η έμφαση που δίνεται προς το παρόν από την Ευρωπαϊκή Ένωση σε αυτούς τους τομείς δεν είναι επαρκής για να διασφαλιστεί η ανθεκτικότητα της παραγωγής» σημειώνουν οι συντάκτες της έκθεσης.
Οι διαταραχές στις αλυσίδες εφοδιασμού ,ακόμη και οι ελλείψεις στους ημιαγωγούς οι γεωπολιτικές εντάσεις, ιδίως μεταξύ Κίνας και Ηνωμένων Πολιτειών, αλλά και η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία έχουν αποδυναμώσει την Ευρώπη στον τομέα των στρατηγικών μετάλλων από το 2020 λόγω της στενής της εξάρτησης σε πρώτες ύλες από άλλες χώρες όπως η Κίνα και η Ρωσία.
Κοβάλτιο και λίθιο
Το κοβάλτιο είναι μια εμβληματική περίπτωση, καθώς οι μπαταρίες των ηλεκτρικών οχημάτων εξαρτώνται σε ποσοστό 57%, από αυτό το μέταλλο.
Οι ανάγκες της ενεργειακής μετάβασης θα αυξήσουν τη ζήτηση σε κοβάλτιο από 135.000 τόνους το 2020 σε 800.000 τόνους το 2050, αύξηση 490%, αναφέρει η έκθεση Systemiq! Ωστόσο, η παγκόσμια προσφορά κοβάλτιου εξαρτάται σήμερα από τη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό (ΛΔΚ), που καλύπτει το 74% της παγκόσμιας παραγωγής. Μια αφρικανική χώρα που συγκαταλέγεται στις φτωχότερες και πιο ασταθείς χώρες του πλανήτη.
Για να μειωθεί η εξάρτηση, η ΕΕ σχεδιάζει να ενισχύσει προσπάθειες για την ανάπτυξη της εξόρυξης σπάνιων μετάλλων στο ευρωπαϊκό έδαφος. Αλλά η διαδικασία αυτή απαιτεί χρόνο, σημαντικές επενδύσεις και κατευνασμό των αντιδράσεων των τοπικών κοινοτήτων, που αντιμετωπίζουν με εχθρότητα τέτοιου είδους έργα, καθώς εκφράζονται φόβοι για ρύπανση και την περιβαλλοντική καταστροφή. Για τον λόγο αυτό ανεστάλη μάλιστα η λειτουργίας ενός ορυχείου εξόρυξης λιθίου στη Σερβία από τον κολοσσό Rio Tinto.
«Βιώσιμα ορυχεία»
Για να κατευνάσει τις ανησυχίες, η Ευρωπαϊκή Ένωση, ιδίως η Γαλλία, επιθυμεί να καθορίσει προδιαγραφές που επιτρέπουν την έκδοση μιας ετικέτας για «βιώσιμα ορυχεία» που μειώνει τους κινδύνους ρύπανσης.
Η ΕΕ ενισχύει επίσης την ανάπτυξη της λεγόμενης «κυκλικής οικονομίας», που προσφέρει επίσης δυνατότητες λιγότερης εξάρτησης. Η Systemiq «καλεί τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής και τη βιομηχανία να εξετάσουν το ενδεχόμενο εισαγωγής και πιο αυστηρής υποστήριξης αρχών της κυκλικής οικονομίας στο πλαίσιο της 4-R Circular Economy-από τους αγγλικούς όρους της διαδικασίας επανεξέτασης, περιορισμού, επαναχρησιμοποίησης και ανακύκλωσης – η οποία είναι ευθυγραμμισμένη με τις Αρχές της Διεθνούς Ομάδας Πόρων των Ηνωμένων Εθνών».
Οι τρεις πρώτες ενέργειες περιλαμβάνουν όχι μόνο την ανάπτυξη τεχνολογιών, αλλά και την ενθάρρυνση αλλαγών στη συμπεριφορά των καταναλωτών, όπως η αύξηση της χρήσης στα μέσα μαζικής μεταφοράς.
Η έκθεση συνηγορεί επίσης στην αντικατάσταση ορισμένων μετάλλων στα νέα μοντέλα μπαταριών. Σήμερα, η μπαταρία LFP (Lithium-Iron-Phosphate) δεν χρησιμοποιεί ούτε κοβάλτιο, ούτε νικέλιο. Αναπτύσσεται από Tesla, Toyota, BYD, BMW. Αύριο, θα μπορούσε να κατασκευάζεται και χωρίς λίθιο, σύμφωνα με ορισμένους ειδικούς. Ένα άλλο παράδειγμα, ήδη σε παραγωγή, είναι η υποκατάσταση στα φωτοβολταϊκά στοιχεία του πυριτίου από περοβσκίτη, ένα οξείδιο του ασβεστίου και του τιτανίου, που έλαβε το όνομά του από τον ρώσο γεωλόγο Λεβ Αλεξέγιεβιτς Περόβσκι. Πρόκειται για ένα ορυκτό που είναι πιο άφθονο, λιγότερο ακριβό και έχει μεγαλύτερη απόδοση.
Αναγκαία η ανακύκλωση
Προτεραιότητα είναι επίσης η επένδυση για να βελτιωθούν και να γίνουν πιο οικονομικά ανταγωνιστικές οι διαδικασίες ανακύκλωσης στρατηγικών μετάλλων. Έτσι, η αμερικανική εταιρεία Redwood Materials ισχυρίζεται ότι μπορεί να ανακυκλώσει το 95% των μετάλλων που χρησιμοποιούνται στις μπαταρίες ιόντων λιθίου, με κόστος παραγωγής χαμηλότερο από την πρωτογενή εξόρυξη.
Τα μέτρα που προτείνονται στην έκθεση λαμβάνουν υπόψη την εξέλιξη της ζήτησης για μέταλλα, η οποία θα είναι περιορισμένη στην Ευρώπη έως το 2030 λόγω της έκρηξης της ζήτησης που συνδέεται με την επιτάχυνση της μετάβασης από τον στόλο των κινητήρων εσωτερικής καύσης σε έναν ηλεκτροκινητήρα και την ανάπτυξη ανανεώσιμων πηγών ενέργειας όπως η ηλιακή και η αιολική ενέργεια. Πράγματι, από το 2030, θα δούμε να εμφανίζονται οι πρώτες επιπτώσεις της κυκλικής οικονομίας, οι οποίες σταδιακά θα αυξηθούν, λόγω της μαζικής ανακύκλωσης μπαταριών από ηλεκτρικά οχήματα που εγκαθίστανται το 2030. Η ευρωπαϊκή ζήτηση για πρωτογενής μέταλλα αναμένεται να μειωθεί από 90% το 2030 σε περίπου 20% το 2050.
Η έκθεση τονίζει ότι οι αποφάσεις που λαμβάνονται σήμερα θα επηρεάσουν τη μακροπρόθεσμη προσφορά μας σε κρίσιμα υλικά. «Χωρίς μια βαθιά αλλαγή στο σημερινό οικονομικό σύστημα με σημαντική μείωση της συνολικής κατανάλωσης πόρων, ειδικά σε χώρες υψηλού εισοδήματος, οι στόχοι του Παρισιού για το κλίμα δεν πρόκειται να εφαρμοστούν» προειδοποιεί ο Γιάνες Ποτότζνικ, ηγετικό στέλεχος της Systemiq.
