Για δεκαετίες, ουδείς στην πολιτική και τη βιομηχανία ασχολήθηκε σοβαρά και συστηματικά με το ερώτημα: «Κι αν διακοπεί το φυσικό αέριο, τι;»
Δεν υπήρχαν σχέδια έκτακτης ανάγκης και έτσι η Ευρώπη, μετά τον πόλεμο της Ρωσίας εναντίον της Ουκρανίας, βρέθηκε στην κρίση απροετοίμαστη. Όμως το φυσικό αέριο δεν είναι η μόνη πρώτη ύλη για την οποία η εξάρτηση και συνεπώς η πιθανότητα πολιτικού εκβιασμού είναι υψηλή. Αυτό ισχύει επίσης για πολλά στρατηγικά μέταλλα ή βιομηχανικά ορυκτά. «Εδώ έχουμε τομείς όπου εξαρτόμαστε 100% από τις εισαγωγές. Για να δώσουμε ένα παράδειγμα: Έχουμε σχεδόν 100% εξάρτηση από τις εισαγωγές από την Κίνα για σπάνιες γαίες», λέει ο Ματίας Βάλτερ, επικεφαλής του Τμήματος Διεθνούς Συνεργασίας, Ασφάλειας, Πρώτων Υλών στην Ομοσπονδία Γερμανικών Βιομηχανιών.
Ενεργειακή μετάβαση, ψηφιοποίηση – όλα αυτά προκαλούν την έκρηξη της ζήτησης για μέταλλα γενικά και για σπάνιες γαίες ειδικότερα. Ανάλογα με το μέγεθός της, μια ανεμογεννήτρια από μόνη της περιέχει από 300 ως 500 κιλά των λεγόμενων μετάλλων από σπάνιες γαίες. Για την κατασκευή επίσης κάθε νέου μαχητικού αεροσκάφους F35,απαιτούνται περίπου 700 κιλά στρατηγικών μετάλλων.
Το νικέλιο και το λίθιο είναι επίσης πολύ σημαντικές πρώτες ύλες. Από τις αρχές του 2021, η τιμή του έχει σχεδόν οκταπλασιαστεί. Και το ράλι θα συνεχιστεί, γιατί: χωρίς μεγάλες ποσότητες λιθίου, δεν υπάρχει ηλεκτροκίνηση. Το λίθιο είναι βασική πρώτη ύλη για τις σύγχρονες τεχνολογίες. Οι μπαταρίες ιόντων λιθίου δεν τοποθετούνται μόνο σε smartphone και tablet, αλλά και σε ηλεκτρικά αυτοκίνητα. Σύμφωνα με τους υπολογισμούς της Dera, η ζήτηση θα μπορούσε να είναι τέσσερις ή έξι φορές υψηλότερη τα επόμενα 20 χρόνια από ό,τι είναι σήμερα.
Οι χώρες παραγωγής
Η Ινδονησία παράγει νικέλιο, η Βολιβία, η Αργεντινή και η Χιλή λίθιο. Τρεις χώρες που αρχίζουν να εξετάζουν τη δυνατότητα σχηματισμού ενός καρτέλ χωρών παραγωγής στρατηγικών μετάλλων, για τη ρύθμιση της προσφοράς και τον έλεγχο των τιμών, όπως ο ΟΠΕΚ.
Η επιτάχυνση της υποκατάστασης των υδρογονανθράκων από μέταλλα, που απαιτείται από την ενεργειακή μετάβαση, τροποποιεί τον γεωπολιτικό χάρτη των χωρών παραγωγής. Ο υπουργός Επενδύσεων της Ινδονησίας, Μπαλίλ Λαχαντάλια, σε συνέντευξή του στους Financial Times, έθεσε την ιδέα της δημιουργίας ενός μηχανισμού παρακολούθησης της εξέλιξης της παγκόσμιας προσφοράς και των τιμών μετάλλων όπως το νικέλιο, το κοβάλτιο και το μαγγάνιο: Πρόκειται για τα στρατηγικά μέταλλα που χρησιμοποιούνται ιδίως όσον αφορά την κατασκευή μπαταριών για ηλεκτρικά οχήματα.
Στη Νότια Αμερική, τον περασμένο μήνα, οι υπουργοί Εξωτερικών της Αργεντινής, της Βολιβίας και της Χιλής συζήτησαν τη δημιουργία ενός τέτοιου μηχανισμού, αλλά περισσότερο εστίασαν στο λίθιο. Ελπίζουν μάλιστα να πείσουν την Αυστραλία, τον σημερινό κορυφαίο παραγωγό λιθίου , να συμμετάσχει.
Η επίκληση του παραδείγματος του ΟΠΕΚ από την Ινδονησία δεν είναι τυχαία. Η Ινδονησία είναι εξοικειωμένη με τη λειτουργία του οργανισμού επειδή ήταν μέλος μεταξύ 1962 και 2008, στη συνέχεια για λίγο το 2016, πριν τον εγκαταλείψει οριστικά, επειδή έγινε καθαρός εισαγωγέας πετρελαίου, λόγω της μείωσης της παραγωγής της.
Δυσκολίες και προβλήματα
Ωστόσο, η δημιουργία ενός «ΟΠΕΚ» μετάλλων δεν είναι κάτι αυτονόητο. Σε αντίθεση με τον ΟΠΕΚ, όπου τα κράτη μέλη ελέγχουν την παραγωγή πετρελαίου τους, ο τομέας εξόρυξης μετάλλων χωρίζεται μεταξύ δημόσιων και ιδιωτικών εταιρειών. Έτσι, στην Ινδονησία, τον κορυφαίο παραγωγό νικελίου στον κόσμο, τέσσερα από τα πέντε μεγαλύτερα ορυχεία εξόρυξης στο νησί Σουλαουέζι, λειτουργούν μέσω παραχωρήσεων για δεκαετίες σε ξένες ιδιωτικές εταιρείες. Το μεγαλύτερο ορυχείο ανήκει στη βραζιλιάνικη Vale, το δεύτερο στην κινεζική Tsingshan, το τρίτο και το πέμπτο στην ελβετική Solway. Μόνο το τέταρτο ορυχείο ανήκει σε μια ινδονησιακή δημόσια εταιρεία, την PT Indonesia Asahan Aluminium (Inalum). Ιδιωτικές εταιρείες είναι επίσης παρούσες στις άλλες χώρες παραγωγής, όπως στις Φιλιππίνες, τη Ρωσία και την Αυστραλία. Υπό αυτές τις συνθήκες, είναι δύσκολο να δημιουργηθεί ένας μηχανισμός διαχείρισης τιμών από τις χώρες παραγωγής στρατηγικών μετάλλων ,καθώς οι ιδιωτικές εταιρείες παράγουν όπως οι «μεγάλες» πετρελαίου σύμφωνα με το δικό τους συμφέρον.
Το λίθιο
Η κατάσταση στον τομέα του λιθίου είναι κάπως διαφορετική από το νικέλιο. Πρώτα απ ‘όλα, η παραγωγή λιθίου είναι πιο μικρή-100.000 τόνοι λιθίου παρήχθησαν το 2021, έναντι 2,7 εκατομμυρίων τόνων νικέλιου. Το λίθιο είναι όμως το μέταλλο του οποίου η αγορά θα έχει τη μεγαλύτερη ζήτηση λόγω των αναγκών για παραγωγή μπαταριών για ηλεκτρικά οχήματα. Η ζήτησή του αναμένεται να εκτιναχθεί κατά 42% έως το 2040, σύμφωνα με τον Διεθνή Οργανισμό Ενέργειας (IEA). Εάν η Βολιβία, η Αργεντινή και η Χιλή θέλουν να κάνουν καρτέλ, είναι επειδή έχουν τους μεγαλύτερους αναγνωρισμένους πόρους λιθίου στον πλανήτη- 21 εκατομμύρια τόνους η Βολιβία, 19 εκατομμύρια τόνους η Αργεντινή και 9,8 εκατομμύρια τόνους η Χιλή, σύμφωνα με το Γεωλογικό Ινστιτούτο των Ηνωμένων Πολιτειών (USGS). Ωστόσο, σήμερα, ο κορυφαίος παραγωγός είναι η Αυστραλία (55.000 τόνοι το 2021), η Χιλή (26.000 τόνοι) και η Κίνα (14.000 τόνοι). Η Βολιβία, η οποία ξεκινά την παραγωγή της, εξόρυξε λίγο περισσότερους από 500 τόνους.
Ακόμα κι αν οι τρεις χώρες θέλουν να πείσουν την Αυστραλία να ενταχθεί, ένα τέτοιο σχέδιο ενός καρτέλ λιθίου φαίνεται δύσκολο να προβλεφθεί, ειδικά επειδή, όπως επισημαίνει το USGS, έργα για άνοιγμα ορυχείων βρίσκονται σε εξέλιξη σε πολλές άλλες χώρες για να καλύψουν τη μελλοντική ζήτηση: Αυστρία, Βραζιλία, Καναδάς, Ηνωμένες Πολιτείες, Κίνα, Κονγκό, Τσεχία, Φινλανδία, Γερμανία και Γαλλία.
Ο ρόλος της Κίνας
Ένας «ΟΠΕΚ μετάλλων», όποια κι αν είναι η μορφή του, θα έχει να αντιμετωπίσει επίσης μια μεγάλη χώρα παραγωγής, αλλά και κυρίως έναν από τους πρώτους καταναλωτές μετάλλων: την Κίνα. Ο ασιατικός κολοσσός είναι ο κορυφαίος παραγωγός μπαταριών για ηλεκτρικά οχήματα, με μερίδιο περίπου 60%, και πρέπει να εξασφαλίσει την αλυσίδα εφοδιασμού με στρατηγικά μέταλλα. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο πολλές από τις εξορυκτικές κινεζικές εταιρείες είναι παρούσες μέσω επενδύσεων μετοχικού κεφαλαίου σε πολυάριθμα έργα εξόρυξης σε όλο τον κόσμο. Η κινεζική εταιρεία εξόρυξης Zijin έχει παρουσία σε 14 χώρες.
Τρεις κινεζικοί όμιλοι εξόρυξης συγκαταλέγονται στις 10 εταιρείες παραγωγής λιθίου στον κόσμο
Μπαταρίες για ηλεκτρικά οχήματα
Ένα πλεονέκτημα που είναι πιθανό να βαρύνει πολύ στον παγκόσμιο ανταγωνισμό, είναι η αύξηση της παραγωγής ηλεκτρικών οχημάτων. Οι Ηνωμένες Πολιτείες, και ειδικά η Ευρώπη, εργάζονται σκληρά για την έναρξη παραγωγής gigafactories μπαταριών και την ανάπτυξη ολοκληρωμένων τομέων.
Στον Καναδά, αυτός ο διαγωνισμός έχει πάρει πολιτική τροπή. Στο όνομα της «εθνικής ασφάλειας», οι αρχές θα αναγκάσουν τρεις κινεζικές εταιρείες να πουλήσουν τα μερίδιά τους σε τοπικές εταιρείες εξόρυξης, για να εξασφαλίσουν τον Καναδικό εφοδιασμό 31 μεταλλευμάτων που θεωρούνται στρατηγικά, όπως το κοβάλτιο, το μαγγάνιο και το λίθιο .Αυτό θέτει τέλος στις κινεζικές επενδύσεις στον Καναδά, οι οποίες, για περισσότερα από 20 χρόνια, ανέρχονται σε δισεκατομμύρια δολάρια. Μια απόφαση που θα μπορούσε να προϊδεάσει μια γενικευμένη άνοδο του προστατευτισμού καθώς το ζήτημα έχει γίνει ζωτικής σημασίας για τις δυτικές χώρες.
