Πέντε παρεμβάσεις σε ισάριθμους τομείς της οικονομίας που επηρεάζουν άμεσα την «τσέπη» του καταναλωτή, καθώς και τα δημόσια οικονομικά προαναγγέλλει για το πρώτο εξάμηνο του 2025 μιλώντας στη «Ν» η πρόεδρος της Επιτροπής Ανταγωνισμού, Ειρήνη Σαρπ.
Παρά το γεγονός ότι η Επιτροπή λειτουργεί με το ένα τρίτο του απαιτούμενου προσωπικού, όπως επισημαίνει η κ. Σαρπ στους υπογράφοντες, η ατζέντα του επόμενου διαστήματος περιλαμβάνει κομβικές αποφάσεις που προσδοκάται να βελτιώσουν τη λειτουργία επιμέρους, αλλά ωστόσο μεγάλων αγορών.
Τα καύσιμα
Στην πρώτη σειρά των παρεμβάσεων τίθεται η κανονιστική παρέμβαση για τον κλάδο των πετρελαιοειδών, όπου μετά το πέρας της δημόσιας διαβούλευσης (15/11/2024) η Επιτροπή θα προχωρήσει στη δημοσίευση των προτάσεών της για τη διαμόρφωση των τιμών. Παρότι η πρόεδρος της ανεξάρτητης αρχής απέφυγε να προσδιορίσει τις προτάσεις για τη διόρθωση των στρεβλώσεων, φαίνεται να είναι βέβαιο ότι θα ζητηθεί η λήψη μέτρων για αύξηση του ανταγωνισμού μεταξύ των διυλιστηρίων και διεύρυνση των εισαγωγών από τις εταιρείες εμπορίας.
Άλλωστε, στα προκαταρκτικά συμπεράσματα της έρευνάς της σημειώνεται ότι στο στάδιο της διύλισης επικρατούν συνθήκες δυοπωλίου, με υψηλό βαθμό συγκέντρωσης, ενώ από την ανάλυση των τιμών διύλισης προέκυψε ταύτιση (με οριακές διαφορές στις τιμές μεταξύ των δύο εταιρειών στο τέταρτο με πέμπτο δεκαδικό ψηφίο) και παράλληλη εξέλιξη των τιμών.
Η Επιτροπή Ανταγωνισμού σημειώνει ότι και για τις δύο εταιρείες διύλισης, παρότι πραγματοποιούν σημαντικό μέρος των πωλήσεών τους σε χώρες του εξωτερικού, προκύπτει, εν γένει, για τα προϊόντα τους υγρών καυσίμων μεγαλύτερο ανά μονάδα έσοδο από εγχώριες πωλήσεις σε σχέση με το αντίστοιχο μέσο έσοδο των εξαγωγών τους. Δηλαδή πωλούν ακριβότερα τα καύσιμα στην Ελλάδα από ό,τι στις χώρες στις οποίες εξάγουν.
Επιτόκια καταθέσεων
Εντός του πρώτου εξαμήνου του επόμενου έτους εκτιμάται ότι θα έχει ολοκληρωθεί και η κλαδική έρευνα για τη διαμόρφωση των επιτοκίων των τραπεζών. Με δεδομένο ότι πέρυσι επιβλήθηκε πρόστιμο συνολικού ύψους σχεδόν 42 εκατ. ευρώ σε πέντε τράπεζες και την Ελληνική Ένωση Τραπεζών για εναρμονισμένη πρακτική στις χρεώσεις αναλήψεων με κάρτα άλλου εκδότη, ο κλάδος συνεχίζει να βρίσκεται σε «καθεστώς παρακολούθησης».
Σύμφωνα με την κ. Σαρπ, η Επιτροπή έχει εκκινήσει από τον περασμένο Ιούλιο τη διενέργεια κλαδικής έρευνας για τα επιτόκια καταθέσεων, καθώς η κατακόρυφη αύξηση των επιτοκίων στην οποία προχώρησε η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα για τη συγκράτηση του πληθωρισμού, στη χώρα μας επηρέασε τα επιτόκια χορηγήσεων και όχι των καταθέσεων που έμειναν σχεδόν αμετάβλητα. Ωστόσο, η έρευνα της Επιτροπής θα επικεντρωθεί μόνο στο σκέλος των επιτοκίων καταθέσεων, καθώς από την προκαταρκτική έρευνα προκύπτουν δύο παρατηρήσεις: πρώτον, η αυξημένη διαφορά μεταξύ του μέσου επιτοκίου καταθέσεων και δανεισμού (επιτοκιακό περιθώριο), δεύτερον, ο χαμηλός βαθμός μετακύλισης των μεταβολών των επιτοκίων της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας στην εγχώρια αγορά καταθέσεων συγκριτικά με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο.
Σημειώνεται ότι από τον Ιούλιο του 2022 έως τον Σεπτέμβριο του 2023 η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) προχώρησε σε διαδοχικές αυξήσεις του επιτοκίου διευκόλυνσης αποδοχής καταθέσεων (deposit facility rate) μετά από αρκετά μεγάλο διάστημα μηδενικών και αρνητικών επιτοκίων. Στο διάστημα που ακολούθησε, οι αυξήσεις αυτές πέρασαν, σε κάποιον βαθμό, στα επιτόκια που προσφέρουν οι ελληνικές τράπεζες στους καταθέτες, όμως η μετακύλιση αυτή στην εγχώρια αγορά φαίνεται ότι εκδηλώθηκε σε περιορισμένη κλίμακα και με καθυστέρηση, τόσο σε σχέση με άλλα κράτη-μέλη όσο και με την ανταπόκριση του εγχώριου τραπεζικού συστήματος σε αντίστοιχη φάση αύξησης κατά το παρελθόν.
Μέσω της κλαδικής έρευνας, η Επιτροπή θα διερευνήσει τις συνθήκες ανταγωνισμού στην αγορά των τραπεζικών καταθέσεων, προκειμένου να διαπιστώσει τυχόν στρεβλώσεις και να υποβάλει προτάσεις για την ενίσχυση του ανταγωνισμού στην αγορά, προς όφελος των καταθετών (νοικοκυριών και επιχειρήσεων).
Ζωοτροφές
Παρότι ο πληθωρισμός στα τρόφιμα έχει περιοριστεί, εντούτοις οι τιμές παραμένουν στα ύψη, χωρίς να υπάρχουν ενδείξεις για άμεση αποκλιμάκωσή τους. Στο πλαίσιο αυτό, η Επιτροπή Ανταγωνισμού προχωρά στη διεξαγωγή χαρτογράφησης στον κλάδο των ζωοτροφών, με σκοπό τη διερεύνηση και την εμβάθυνση στις συνθήκες ανταγωνισμού που επικρατούν στον συγκεκριμένο κλάδο. Η έρευνα συμπληρώνει τη χαρτογράφηση στον κλάδο των κτηνιατρικών φαρμακευτικών προϊόντων (ΚΦΠ).
Αμφότερες οι έρευνες εντάσσονται στο πλαίσιο της στρατηγικής στόχευσης της Αρχής να μελετήσει τις συνθήκες ανταγωνισμού στον αγροδιατροφικό τομέα στην Ελλάδα και ειδικότερα στην εφοδιαστική αλυσίδα βασικών τροφίμων. Οι χαρτογραφήσεις που εκκίνησαν εντός του 2024 επικεντρώνονται στα προηγούμενα στάδια της εφοδιαστικής αλυσίδας, και συγκεκριμένα εισροές που συνδυαστικά εκπροσωπούν υψηλό ποσοστό του κόστους των παραγωγών. Ειδικότερα, οι ζωοτροφές (από κοινού με τα ΚΦΠ) εκπροσωπούν το 75% του κόστους στην κτηνοτροφία, ενώ ο δείκτης τιμών σύνθετων ζωοτροφών αυξήθηκε κατά 33% από το 2020 έως το τρίτο τρίμηνο του 2023.
Σύμφωνα με την κ. Σαρπ, στόχος των ερευνών είναι να διαπιστωθεί ποιος κρίκος στην αλυσίδα παραγωγής κρεάτων επιβαρύνει τις τιμές λιανικής.
Διαγωνισμοί του Δημοσίου
Υπό την έρευνα της Επιτροπής είναι και τμήματα του ευρύτερου κλάδου της πληροφορικής και των επικοινωνιών, με την ανεξάρτητη αρχή να αναζητεί στοιχεία για το στήσιμο διαγωνισμών του Δημοσίου. Υπενθυμίζουμε ότι στα τέλη του περασμένου Μαρτίου η Επιτροπή διενέργησε αιφνιδιαστικούς επιτόπιους ελέγχους σε μεγάλο αριθμό επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στον κλάδο πληροφορικής, τεχνολογίας και συναφών υπηρεσιών στο πλαίσιο αυτεπάγγελτης έρευνας για πιθανή οριζόντια σύμπραξη νόθευσης δημόσιων διαγωνισμών (bidrigging). Οι επιχειρήσεις που ελέγχθηκαν είναι περισσότερες από 10 και σε αυτές περιλαμβάνονται «ηγέτιδες» του κλάδου.
Γενικότερα, πάντως, το θέμα των διαγωνισμών αποτελεί ένα κρίσιμο πεδίο, το οποίο η Επιτροπή έχει υπό παρακολούθηση. Πολύ δε περισσότερο από τη στιγμή που μόνο μέσω του Ταμείου Ανάκαμψης διατίθενται σχεδόν 5 δισ. ευρώ για την ψηφιακή οικονομία. Στο ίδιο περίπου πλαίσιο, δηλαδή με τους δημόσιους διαγωνισμούς, εμπίπτει και η απόφαση της Επιτροπής και η κατά προτεραιότητα εξέταση και ανάθεση σε αρμόδιο εισηγητή υπόθεσης πιθανών αντι-ανταγωνιστικών πρακτικών νόθευσης διαγωνισμών στην αγορά μελετητικών υπηρεσιών κτηματογράφησης και υποστηρικτικών υπηρεσιών για τη δημιουργία του εθνικού κτηματολογίου.
Μόνιμη η έλλειψη προσωπικού και η καταπόνηση στελεχών
Στη συζήτηση η κ. Σαρπ επαναλαμβάνει και αυτή, όπως διαχρονικά όλοι οι επικεφαλής της ανεξάρτητης αρχής, την «πικρία» της για την υποστελέχωση της Επιτροπής Ανταγωνισμού. Με τις οργανικές θέσεις να ανέρχονται στις 230, αυτή τη στιγμή το προσωπικό της Επιτροπής είναι λιγότερο από 100 άτομα, αναφέρει η κ. Σαρπ. Για την αντιμετώπιση αυτού του σημαντικού προβλήματος, η Επιτροπή θα προβεί εντός του Ιανουαρίου σε προκήρυξη για την πρόσληψη 50 στελεχών.
Ωστόσο, έως την επιλογή τους και την ανάληψη των καθηκόντων τους, θα χρειαστεί να περάσουν κάποιοι μήνες, οπότε και για το επόμενο διάστημα η Επιτροπή εκ των πραγμάτων θα λειτουργεί με τα σημερινά δεδομένα. Σύμφωνα με την κ. Σαρπ, για την προσέλκυση προσωπικού στην Επιτροπή θα πρέπει να υπάρξουν ειδικά κίνητρα, ενώ θα πρέπει να τεθούν και περιορισμοί στην κινητικότητα από την ανεξάρτητη αρχή προς άλλες υπηρεσίες του Δημοσίου.
Η ίδια εξηγεί ότι οι υπάλληλοι της Επιτροπής είναι πολύ εξειδικευμένοι, αλλά με χαμηλές αμοιβές. Κατά συνέπεια, είναι περιζήτητοι στον ιδιωτικό τομέα, πολλοί εκ των οποίων, μετά από ένα διάστημα θητείας στην ανεξάρτητη αρχή, τον επιλέγουν, κυρίως, λόγω των υψηλότερων αποδοχών. Η έλλειψη προσωπικού έχει εκ των πραγμάτων ως αποτέλεσμα την επιβάρυνση των στελεχών της Επιτροπής, αλλά και δυσκολίες στις έρευνες. Σύμφωνα με την κ. Σαρπ, ιδιαίτερα επιβαρυντικός παράγοντας για τις εργασίες της Επιτροπής είναι τα στενά χρονικά περιθώρια που ορίζει ο νόμος σχετικά με τις αποφάσεις για τη γνωστοποίηση συγκεντρώσεων. Η ίδια επισημαίνει ότι η ομάδα εργασίας που έχει συσταθεί και η οποία θα καταθέσει σειρά προτάσεων για τη βελτίωση του θεσμικού πλαισίου (κυρίως σε τεχνικό επίπεδο) θα προτείνει και την αύξηση του χρόνου για την έγκριση των συγκεντρώσεων.
Πάντως, η κ. Σαρπ εμφανίζεται αισιόδοξη ότι με την προκήρυξη για την πρόσληψη εξειδικευμένου προσωπικού θα ενισχυθεί η δραστηριότητα της Επιτροπής, ενώ τάσσεται υπέρ και της χρήσης τεχνητής νοημοσύνης, για την οποία εκτιμά ότι θα βοηθήσει πολύ στις έρευνες.
Δύσκολη η απόδειξη καρτέλ
Σύμφωνα με την κ. Σαρπ, η απόδειξη αντιανταγωνιστικών πρακτικών, γίνεται ολοένα και δυσκολότερη. Η ίδια επισημαίνει ότι δεν μπορεί να στοιχειοθετηθεί η ύπαρξη καρτέλ από το γεγονός και μόνο ότι τα σούπερ μάρκετ έχουν ακριβώς τις ίδιες τιμές σε πολλά προϊόντα. Πρέπει να υπάρξουν και αποδείξεις συνεννόησης, αναφέρει η πρόεδρος της Επιτροπής, σημειώνοντας ότι αυτό προβλέπει η νομολογία.
Πάντως, η ίδια τάσσεται υπέρ των τροποποιήσεων της νομολογίας, ώστε η απόδειξη των καρτέλ να είναι ευκολότερη. Η ίδια άφησε σαφώς να εννοηθεί ότι ανάλογοι έλεγχοι και έρευνες θα πραγματοποιηθούν και σε άλλους κλάδους που σχετίζονται με το καλάθι του νοικοκυριού, χωρίς ωστόσο να προβεί σε περαιτέρω πληροφόρηση, καθώς επεσήμανε ότι αν αναφερθούν ή φωτογραφηθούν κλάδοι που θα ελεγχθούν, τότε χάνεται το πλεονέκτημα του αιφνιδιασμού. Πολύ δε περισσότερο όταν, με την πάροδο του χρόνου και δεδομένων και συνθηκών, οι επιχειρήσεις είναι εξαιρετικά προσεκτικές ώστε να αφήνουν στοιχεία ή και ακόμη και ίχνη για αντιανταγωνιστικές πρακτικές.
