Στην Ελλάδα το ΔΝΤ το μάθαμε με την κρίση χρέους, τη χρεοκοπία της χώρας και τα μνημόνια στα οποία αυτή οδήγησε. Ήταν πάντα ο πιο σκληρός εκπρόσωπος της τρόικας, απαιτώντας λιτότητα σε τέτοιο βαθμό, που όπως το ίδιο αργότερα παραδέχθηκε βύθισε την οικονομία σε αχρείαστα επώδυνη ύφεση. Εδώ και χρόνια έχει φύγει μακριά από την Ευρώπη και εστιάζει στις «διασώσεις» χωρών της Αφρικής, της Ασίας και της Λατινικής Αμερικής. Τι έχει πετύχει;
Όπως επισημαίνει το Foreign Policy το Ταμείο όχι μόνο δεν έχει να επιδείξει sucess stories, αλλά φαίνεται να έχει χάσει τον δρόμο με αλλεπάλληλες ιστορίες αποτυχίας.
Στην Κένυα, οι άνθρωποι βγήκαν στους δρόμους για να διαμαρτυρηθούν για τις ραγδαίες αυξήσεις φόρων. Στη Σρι Λάνκα, η νεοεκλεγείσα κυβέρνηση προσπαθεί να επαναδιαπραγματευτεί τους δυσβάσταχτους όρους του δανείου της. Στην Αργεντινή, τα επίπεδα φτώχειας και πείνας κατέγραψαν αύξηση – ρεκόρ, καθώς η κυβέρνηση ακολουθεί μία συνταγή «σοκ και δέος» για να απελευθερώσει μετρητά και να αποπληρώσει το χρέος προς το ΔΝΤ.
Αυτές είναι τρεις από τις σχεδόν 80 χώρες που αντιμετωπίζουν προβλήματα χρέους και οι περισσότερες από αυτές είναι ιδιαίτερα ευάλωτες στο κλίμα. Στο πλαίσιο μιας ταυτόχρονης κλιματικής και αναπτυξιακής κρίσης, οι πληρωμές υψηλού χρέους αποτελούν άμεσο εμπόδιο στην ικανότητα των χωρών να χρηματοδοτήσουν βασικές δημόσιες υπηρεσίες, να αντιμετωπίσουν την κλιματική αλλαγή και να επενδύσουν στη βιώσιμη ανάπτυξη.
Εξωτερικοί κραδασμοί όπως οι αυξήσεις των επιτοκίων την περίοδο 2022-2023, σε συνδυασμό με την βραδεία ανάκαμψη από την κρίση του COVID-19, έχουν επιδεινώσει τα χρέη σε όλο τον κόσμο. Και ένας παγκόσμιος θεσμός είναι απολύτως κρίσιμος για να καταστεί βιώσιμη βραχυπρόθεσμα η ελάφρυνση του χρέους: το ΔΝΤ.
Κέρδη – ρεκόρ
Στην κορυφή της διεθνούς νομισματικής ιεραρχίας, το ΔΝΤ είναι ο επικεφαλής του «καρτέλ των πιστωτών», σημειώνει το FP. Δεν είναι μόνο ένας θεματοφύλακας για άλλους υπερεθνικούς δανειστές. Λειτουργεί επίσης ως «σφραγίδα έγκρισης» για τις χώρες, που θέλουν να αποκτήσουν πρόσβαση στις κεφαλαιαγορές. Μπορεί να εκδίδει τα Ειδικά Τραβηκτικά Δικαιώματα (SDR) και χωρίς να υπολογιστούν αυτά έχει πιστωτική ισχύ ύψους 1 τρισ. δολαρίων συν αποθέματα χρυσού αξίας ενός 250 δισ. δολαρίων.
Τα τελευταία χρόνια, ωστόσο, το ΔΝΤ «έχει αποκλίνει από την υποχρέωσή του να υποστηρίζει τις χώρες που έχουν ανάγκη», σχολιάζει το FP. Αν και στηρίζεται όλο και περισσότερο στις προμήθειες από τους πιο αναξιοπαθούντες δανειολήπτες του, τους τελευταίους 12 μήνες εμφάνισε κέρδη ρεκόρ 6,8 δισεκατομμυρίων δολαρίων».
Τι μπορεί να αλλάξει
Καθώς οι ετήσιες φθινοπωρινές συνεδριάσεις του ταμείου πρόκειται να ξεκινήσουν στις 21 Οκτωβρίου, προτείνουμε πέντε γρήγορες λύσεις για το ΔΝΤ, οι οποίες απαιτούν ελάχιστη γραφειοκρατία και θα βοηθήσουν στην παροχή αποτελεσματικών κονδυλίων για την ανακούφιση και το κλίμα στις αναπτυσσόμενες χώρες. Παρά τα σημαντικά βήματα τα τελευταία χρόνια, το ΔΝΤ παραμένει κολλημένο σε παλιούς τρόπους λιτότητας και όρων. Ο θεσμός δεν είναι συγχρονισμένος με την κλιματική έκτακτη ανάγκη και πρέπει να αλλάξει, τονίζει το FP και προτείνει τα ακόλουθα:
1. Άμεση ελάφρυνση χρέους μέσω της κατάργησης των προσαυξήσεων
Ακριβώς όπως συμβαίνει με τις κρυφές χρεώσεις στις πιστωτικές κάρτες, δεκάδες χώρες έχουν πληρώσει λόγω προσαυξήσεων στο ΔΝΤ πολύ υψηλότερα επιτόκια από αυτά που επισήμως ανακοινώνονται. Είναι δυνατή η κατάργηση των τελών αυτών. Μετά από παρατεταμένες πιέσεις από οικονομολόγους, φορείς χάραξης πολιτικής και ομάδες της κοινωνίας των πολιτών, το Ταμείο πρόσφατα μεταρρύθμισε την πολιτική για να μειώσει τα τέλη, αλλά δεν προχώρησε αρκετά. Αν το διοικητικό συμβούλιο του ΔΝΤ είχε καταργήσει τις προσαυξήσεις, ο αναπτυσσόμενος κόσμος θα είχε δει έως και 13 δισεκατομμύρια δολάρια επιπλέον ελάφρυνση κατά την επόμενη δεκαετία. Όσο δεν το κάνει οι υπερχρεωμένες χώρες θα συνεχίσουν να αντιμετωπίζουν ένα περιττό βάρος και εμπόδιο στην ανάπτυξη.
2. Νέα έκδοση ΕΤΔ
Στους κόλπους του ΔΝΤ λειτουργεί το Τμήμα Ειδικών Τραβηκτικών Δικαιωμάτων. Έχει τον δικό του ισολογισμό και με την εντολή των μελών του, μπορεί να εκδίδει και να εκχωρεί διεθνές νόμισμα. Η αμερικανική νομοθεσία επιτρέπει στο Υπουργείο Οικονομικών των ΗΠΑ να ψηφίσει στο ΔΝΤ για μια ταχεία έκδοση αξίας έως και 650 δισεκατομμυρίων δολαρίων. Αυτή η έκδοση δεν θα κόστιζε ούτε μια δεκάρα στις Ηνωμένες Πολιτείες—ή σε οποιαδήποτε κυβέρνηση. Είναι ένα εργαλείο με μηδενικούς φόρους, χωρίς έλλειμμα, χωρίς χρέη και χωρίς όρους για την υποστήριξη των χωρών που αντιμετωπίζουν προβλήματα.
Η κύρια χρήση του συναλλάγματος είναι η πληρωμή σε διεθνείς συναλλαγές, κυρίως εισαγωγές αγαθών και υπηρεσιών. Ενώ 41 πλούσιες χώρες και η Κίνα θα έπαιρναν τα δύο τρίτα των SDR και γενικά δεν θα τα χρησιμοποιούσαν, περισσότερες από 150 αναπτυσσόμενες χώρες θα λάμβαναν ΕΤΔ αξίας περίπου 200 δισεκατομμυρίων δολαρίων και οι περισσότερες από αυτές σίγουρα θα τα χρησιμοποιούσαν για να πληρώσουν για εισαγωγές.
3. Επενδύστε τα χαρτοφυλάκια του ΔΝΤ σε πράσινα ομόλογα Αφρικής και Λατινικής Αμερικής
Το ΔΝΤ έχει αχρησιμοποίητα μετρητά ύψους 405 δισ. δολαρίων. Έχει επενδύσει επιπλέον 42 δισεκατομμύρια δολάρια στο χρηματιστήριο, κυρίως σε μετοχές blue chip πλούσιων χωρών, εταιρικά ομόλογα και κρατικά ομόλογα. Γιατί να μην αυξήσει το χαρτοφυλάκιό του το ΔΝΤ και να το επενδύσει σε πράσινα ομόλογα κορυφαίας αξιολόγησης που εκδίδονται από περιφερειακές αναπτυξιακές τράπεζες όπως η Αφρικανική Τράπεζα Ανάπτυξης και η Τράπεζα Ανάπτυξης της Λατινικής Αμερικής; Το σύνηθες επιχείρημα είναι ότι το ΔΝΤ πρέπει να ακολουθεί κληροδοτημένα μοντέλα κινδύνου. Αλλά αυτό είναι κοντόφθαλμο καθώς είναι ένας παγκόσμιος συστημικός θεσμός – δεν χρειάζεται να ακολουθεί τις αγορές.
4. Διορθώστε το νέο ταμείο του ΔΝΤ για το κλίμα
Η διευθύνουσα σύμβουλος του ΔΝΤ, Κρισταλίνα Γκεοργκίεβα, είναι περιβαλλοντολόγος. Κατάφερε να δημιουργήσει ένα καταπιστευματικό ταμείο στο ΔΝΤ που είναι ό,τι πιο κοντινό σε ένα ταμείογια το κλίμα: το Resilience and Sustainability Trust. Ωστόσο, οι παλιές συνήθειες πεθαίνουν δύσκολα και το πλαίσιό του ήταν εξαρχής προβληματικό. Ενώ τα 20ετή δάνειά του είναι σε χαμηλότερα επιτόκια από τα συμβατικά 10ετή δάνεια του ΔΝΤ, είναι γεμάτα αντιπαραγωγικούς όρους που συνδέονται με τακτικά προγράμματα του ΔΝΤ γεμάτα λιτότητα και περιορίζονται αυθαίρετα στα 1,3 δισεκατομμύρια δολάρια ανά χώρα.
5. Γρήγορη έγκριση από το Κογκρέσο για αύξηση της ποσόστωσης
Η κυβέρνηση των ΗΠΑ φιλοξενεί το ΔΝΤ στην Ουάσιγκτον και με το δικαίωμα βέτο είναι η πιο σημαντική φωνή στο ΔΝΤ. Ο ρόλος των Ηνωμένων Πολιτειών είναι κρίσιμος για την υλοποίηση αυτών των γρήγορων διορθώσεων. Για αυτήν την επόμενη διόρθωση, θα απαιτείται έγκριση του Κογκρέσου.
