Έρχονται ριζικές αλλαγές στα τεκμήρια διαβίωσης και περιουσίας – Πόσο έχουν επιβαρυνθεί οι επαγγελματίες

Σε πλήρη αναμόρφωση του συστήματος των τεκμηρίων διαβίωσης αναμένεται να προχωρήσει το οικονομικό επιτελείο της κυβέρνησης.

Σύμφωνα με τα όσα σχεδιάζουν στο υπουργείο Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών, βασικός στόχος των παρεμβάσεων που θα γίνουν είναι «η εξάλειψη των στρεβλώσεων και των αδικιών που έχουν διαπιστωθεί κατά την πολυετή εφαρμογή των ρυθμίσεων για τις αντικειμενικές δαπάνες διαβίωσης».

Η ηγεσία του υπουργείου αναμένεται εντός του φθινοπώρου να λάβει τις προτάσεις της ομάδας εργασίας για την αναμόρφωση του συστήματος των τεκμηρίων διαβίωσης και απόκτησης περιουσιακών στοιχείων που προβλέπουν τα άρθρα 31 και 32 του Κώδικα Φορολογίας Εισοδήματος και να προχωρήσει σε σημαντικές αλλαγές. Σύμφωνα με πληροφορίες, οι παρεμβάσεις στο σύστημα των τεκμηρίων που προτίθεται να προωθήσει το υπουργείο περιλαμβάνουν:

1. Αλλαγές στον τρόπο υπολογισμού των τεκμηρίων διαβίωσης για κατοικίες, Ι.Χ. αυτοκίνητα και σκάφη αναψυχής. Θα τροποποιηθεί το σύστημα προσδιορισμού των ποσών των τεκμηρίων διαβίωσης ώστε αυτά να προσεγγίζουν περισσότερο το πραγματικό ετήσιο κόστος συντήρησης και χρήσης των συγκεκριμένων περιουσιακών στοιχείων. Π.χ. για τις κατοικίες εξετάζεται να λαμβάνονται υπόψη κι άλλα κριτήρια, όπως η παλαιότητα, στοιχεία πραγματικού κόστους χρήσης και συντήρησης, ενεργειακή κατηγορία κ.λπ., ενώ για τα Ι.Χ. αυτοκίνητα εξετάζεται να λαμβάνεται υπόψη το γεγονός ότι όσο πιο παλαιά είναι τόσο μεγαλύτερο είναι το κόστος επισκευής και συντήρησης.
   Γενικά, οι κλίμακες αλλά και τα κριτήρια προσδιορισμού των ποσών των τεκμηρίων θα αλλάξουν προκειμένου αυτά να γίνουν δικαιότερα και αποτελεσματικότερα.
2. Τροποποιήσεις στις διατάξεις για τα ελάχιστα ποσά τεκμηρίων διαβίωσης των 3.000 ευρώ για τους άγαμους και των 5.000 ευρώ για τους έγγαμους ή τους συνάψαντες σύμφωνα συμβίωσης. Τα ποσά αυτά ενδέχεται να μειωθούν ή και να παραμείνουν σε ισχύ μόνο για όσους φορολογουμένους δεν βαρύνονται από άλλα τεκμήρια διαβίωσης. Δηλαδή, τα ποσά ελαχίστων τεκμηρίων διαβίωσης, είτε μειωθούν είτε όχι, εξετάζεται να ισχύουν μόνο για όσους «φιλοξενούνται» σε σπίτια γονέων ή συγγενών τους και ταυτόχρονα δεν έχουν στο όνομά τους άλλα περιουσιακά στοιχεία που θεωρούνται τεκμήρια διαβίωσης, όπως αυτοκίνητα, σκάφη και πισίνες. Αν διαθέτουν τέτοια περιουσιακά στοιχεία τα τεκμήρια διαβίωσης που αναλογούν σε αυτά εξετάζεται να μην προστίθενται στα ελάχιστα ποσά τεκμηρίων. Σε κάθε περίπτωση, η κατεύθυνση που έχει δοθεί είναι τα νέα ποσά που θα προκύψουν από τις δύο παραπάνω αλλαγές και τροποποιήσεις να είναι μειωμένα μεσοσταθμικά κατά 30% σε σύγκριση με τα ισχύοντα σήμερα.
3. Εξάλειψη στρεβλώσεων και αδικιών που προκαλεί ο προσδιορισμός του φορολογητέου εισοδήματος με βάση τα τεκμήρια διαβίωσης. Οι ακραίες περιπτώσεις υπερφορολόγησης νοικοκυριών με πολύ χαμηλά εισοδήματα, λόγω της εφαρμογής των τεκμηρίων διαβίωσης και του χαρακτηρισμού του εισοδήματος που προσδιορίζεται με βάση τα τεκμήρια ως εισοδήματος προερχόμενου από επιχειρηματική δραστηριότητα θα επιδιωχθεί να εξαλειφθούν. Στόχος είναι να πάψει να παρατηρείται το φαινόμενο οικογένειες με πενιχρά πραγματικά ετήσια εισοδήματα να καλούνται να πληρώνουν φόρους εισοδήματος δυσανάλογα υψηλούς των πραγματικών τους εισοδημάτων, ακόμη και μεγαλύτερους από τα εισοδήματά τους.
4. Παρεμβάσεις και στη νομοθεσία για τον τρόπο κάλυψης των τεκμηρίων διαβίωσης και απόκτησης περιουσιακών στοιχείων. Στο στόχαστρο -όπως ήδη έχει αποκαλύψει η «Ν»- έχει μπει το σύστημα της «ανάλωσης κεφαλαίου» με το οποίο οι φορολογούμενοι έχουν τη δυνατότητα να σχηματίζουν τεράστια ποσά αποταμιεύσεων από εισοδήματα παρελθόντων ετών και να τα αξιοποιούν για να καλύπτουν άνετα μεγάλες διαφορές τεκμηρίων και να αποφεύγουν πολύ εύκολα την πληρωμή φόρων εισοδήματος κάθε επόμενη χρονιά κατά την οποία το άθροισμα των τεκμηρίων διαβίωσης και απόκτησης περιουσιακών στοιχείων είναι μεγαλύτερο από τα δηλωθέντα εισοδήματά τους.
   Το σύστημα αυτό, έτσι όπως λειτουργεί, έχει διαπιστωθεί ότι αφήνει ορθάνοικτα παράθυρα φοροαποφυγής. Συγκεκριμένα, το σύστημα αυτό δίνει τη δυνατότητα στους φορολογούμενους να επικαλούνται τεράστια πλασματικά ποσά αποταμιεύσεων από εισοδήματα παρελθόντων ετών για να καλύπτουν τεκμήρια. Τα ποσά αυτά «κτίζονται» εικονικά, καθώς η ισχύουσα νομοθεσία δεν προβλέπει περιορισμούς στον αριθμό των παρελθόντων ετών στα οποία μπορεί να ανατρέξει ο φορολογούμενος για να επικαλεστεί κτηθέντα εισοδήματα που δεν αναλώθηκαν. Δηλαδή, κάθε φορολογούμενος έχει δικαίωμα να ανατρέξει όσο θέλει στο παρελθόν και να επικαλεστεί εισοδήματα πολλών δεκαετιών, ακόμη και των δεκαετιών του ’70, του ’80 και του ’90, χωρίς κανέναν έλεγχο από τις φορολογικές αρχές. Αρκεί να έχει κρατήσει άθικτα τα αντίγραφα των εντύπων των φορολογικών δηλώσεων που είχε υποβάλει σε έντυπη μορφή όλα αυτά τα έτη!

Με βάση, λοιπόν, τα εισοδήματα που δήλωσε σε βάθος… δεκαετιών, κάθε φορολογούμενος μπορεί να σχηματίσει ένα τεράστιο ποσό κεφαλαίου «μη αναλωθέντων εισοδημάτων παρελθόντων ετών» -ένα εικονικό ποσό αποταμίευσης παρελθόντων ετών – από το οποίο στη συνέχεια μπορεί να εμφανίζει κάθε χρόνο ένα τμήμα ως αναλωθέν, ώστε στη φορολογική δήλωση του αντίστοιχου φορολογικού έτους να καλύπτει πάντα τα πρόσθετα ποσά φορολογητέου εισοδήματος που του προσδιορίζουν τα τεκμήρια διαβίωσης και τυχόν πραγματικές δαπάνες απόκτησης περιουσιακών στοιχείων που έχει δηλώσει, όσο μεγάλα κι αν είναι αυτά.

Έτσι, αξιοποιώντας τη νόμιμη αυτή μέθοδο μπορεί να αποφεύγει μονίμως τη φορολόγηση με βάση τα τεκμήρια. Με τον τρόπο αυτό, δηλαδή, κάθε επιτήδειος φοροφυγάς καταφέρνει και να δηλώνει σκόπιμα χαμηλό πραγματικό εισόδημα και να μην τον «πιάνουν» τα τεκμήρια.

Ο μόνος περιορισμός στην ανάλωση κεφαλαίου

Ο μόνος περιορισμός που προβλέπει η νομοθεσία για τη μέθοδο κάλυψης τεκμηρίων μέσω της «ανάλωσης κεφαλαίου από εισοδήματα παρελθόντων ετών» είναι ότι υποχρεώνει τον φορολογούμενο να αφαιρεί από το συνολικό ετήσιο εισόδημα κάθε έτους που επικαλείται τα ποσά των τεκμηρίων διαβίωσης και τυχόν δαπάνες απόκτησης περιουσιακών στοιχείων που τον βάρυναν εκείνη τη χρονιά.

Από κει και πέρα μπορεί να χρησιμοποιεί ολόκληρο το υπόλοιπο που απομένει ως ποσό «εισοδήματος παρελθόντος έτους» για να καλύψει τεκμήρια.

Όμως αυτός ο περιορισμός δεν επαρκεί για να μειώσει το ύψος του εικονικού ποσού αποταμίευσης παρελθόντων ετών που μπορεί να επικαλεστεί ο φορολογούμενος, διότι τα ποσά των τεκμηρίων διαβίωσης, τα οποία είναι συνήθως τα μόνα που εμφανίζονται στη φορολογική δήλωση κάθε παρελθόντος έτους, δεν αντιπροσωπεύουν από μόνα τους τις πραγματικές δαπάνες.

Ουσιαστικά κατά τον σχηματισμό του «κεφαλαίου από εισοδήματα παρελθόντων ετών» δεν αφαιρούνται από τα ετήσια δηλωθέντα εισοδήματα κάθε έτους οι πραγματικές δαπάνες που πραγματοποίησε ο φορολογούμενος το ίδιο έτος για ενοίκια, ασφάλιστρα, αγορές καταναλωτικών αγαθών, πληρωμές φόρων και λογαριασμών ΔΕΚΟ και πλήθος άλλων δαπανών της καθημερινότητας, οι οποίες στην πραγματικότητα μειώνουν στο ελάχιστο τα περιθώρια αποταμίευσης ή τα εκμηδενίζουν.

Από τα εισοδήματα κάθε παρελθόντος έτους που επικαλείται ο φορολογούμενος αφαιρούνται, δηλαδή, κατά κανόνα μόνο τα ήδη προκαθορισμένα ποσά τεκμηρίων διαβίωσης που προβλέπει η νομοθεσία και το τεράστιο υπόλοιπο ποσό που απομένει σε πολλές περιπτώσεις θεωρείται «αποταμίευση», δηλαδή κεφάλαιο που δεν αναλώθηκε και αξιοποιείται για την παράκαμψη των τεκμηρίων! Το σύστημα αυτό επενεξετάζεται με σκοπό να αναμορφωθεί ώστε να μην επιτρέπει καταστρατηγήσεις και φαινόμενα φοροαποφυγής.

Aύξηση φόρων 65,3% για αυτοαπασχολούμενους

Αυξημένα ποσά φόρων καλούνται φέτος να πληρώσουν περίπου 400.000 αυτοαπασχολούμενοι λόγω της φορολόγησής τους με το νέο σύστημα των αντικειμενικών κριτηρίων ή τεκμηρίων φορολόγησης, το οποίο καθιέρωσε η κυβέρνηση με τον ν. 5073/2023.

Σύμφωνα με στοιχεία της Ανεξάρτητης Αρχής Δημοσίων Εσόδων από την εκκαθάριση των φετινών φορολογικών δηλώσεων, η μέση φορολογική επιβάρυνση των αυτοαπασχολουμένων που υπάγονται στις διατάξεις για τα αντικειμενικά κριτήρια φορολόγησης, συμπεριλαμβανομένου του τέλους επιτηδεύματος (το οποίο μειώθηκε κατά 50%, από 650 σε 325 ευρώ), ανήλθε σε 2.058 ευρώ (1.733 ευρώ φόρος εισοδήματος + 325 ευρώ τέλος επιτηδεύματος) για 401.078 φορολογούμενους που δήλωσαν ποσά χαμηλότερα των τεκμαρτών και σε 3.748 ευρώ (3.423 ευρώ + 325 ευρώ) για τους υπόλοιπους 311.577 που δήλωσαν ποσά εισοδημάτων υψηλότερα των τεκμαρτών.

Σε σύγκριση με πέρυσι, ο μέσος φόρος των 401.078 αυτοαπασχολουμένων που φορολογήθηκαν με βάση τα αντικειμενικά κριτήρια αυξήθηκε κατά 813 ευρώ ή κατά 65,3%, καθώς πέρυσι, που δεν ίσχυαν τα αντικειμενικά κριτήρια, η μέση επιβάρυνσή τους ανερχόταν σε 1.245 ευρώ (595 ευρώ φόρος εισοδήματος + 650 ευρώ τέλος επιτηδεύματος).

Για τους 311.557 που δήλωσαν υψηλότερα ποσά από τα τεκμαρτά η μέση φορολογική επιβάρυνση αυξήθηκε μόλις κατά 147 ευρώ ή κατά 4,08%, από τα 3.601 στα 3.748 ευρώ. Η επιβολή των αντικειμενικών κριτηρίων ανέβασε τους αυτοαπασχολούμενους στη 2η θέση από πλευράς ύψους μέσου εισοδήματος, ενώ οριακά πιο κάτω βρίσκονται οι συνταξιούχοι.

Στην πρώτη θέση εξακολουθούν να βρίσκονται οι μισθωτοί. Το συνολικό ποσό που εισέπραξε επιπλέον το Δημόσιο από τον νέο τρόπο φορολόγησης το 2024, σε σχέση με το 2023, ανέρχεται σε περίπου 440 εκατ. ευρώ.

Oι αυτοαπασχολούμενοι των οποίων τα φορολογητέα εισοδήματα προσδιορίστηκαν τεκμαρτώς, με βάση τα αντικειμενικά κριτήρια, επειδή τα δηλωθέντα ήταν χαμηλότερα των τεκμαρτών, δήλωσαν φέτος λιγότερα εισοδήματα σε σύγκριση με πέρυσι, ενώ όσοι δήλωσαν εισοδήματα υψηλότερα από τα τεκμαρτά, που τους προσδιόρισαν τα αντικειμενικά κριτήρια, εμφανίζονται με αυξημένα εισοδήματα και σε σύγκριση με πέρυσι.

Ειδικότερα, σύμφωνα με τα στοιχεία από την εκκαθάριση των φετινών φορολογικών δηλώσεων:

• Οι αυτοαπασχολούμενοι που εμπίπτουν στα αντικειμενικά κριτήρια δήλωσαν μέσο ετήσιο εισόδημα 3.215 ευρώ (268 ευρώ τον μήνα).
• Οι αυτοαπασχολούμενοι που δεν εμπίπτουν στα αντικειμενικά κριτήρια δήλωσαν μέσο ετήσιο εισόδημα 15.013 ευρώ (1.251 ευρώ τον μήνα).
• Για τους μισθωτούς το μέσο δηλωθέν εισόδημα ανήλθε σε 16.470 ευρώ, για τους αυτοαπασχολούμενους σε 13.901 ευρώ και για τους συνταξιούχους σε 13.333 ευρώ.

Όσον αφορά τη μέση φορολογική επιβάρυνση:

• Όλοι οι αυτοαπασχολούμενοι συνολικά με μέσο φόρο εισοδήματος 2.472 ευρώ ξεπερνούν τους μισθωτούς, για τους οποίους ο μέσος φόρος ανέρχεται σε 1.816 ευρώ.
• Ο μέσος φόρος για τους αυτοαπασχολούμενους που δήλωσαν εισοδήματα χαμηλότερα των τεκμαρτών ανέρχεται σε 1.733 ευρώ.
• Ο μέσος φόρος για τους αυτοαπασχολούμενους που δήλωσαν εισοδήματα υψηλότερα των τεκμαρτών ανέρχεται σε 3.423 ευρώ.
• Η μέση συνολική επιβάρυνση, συμπεριλαμβανομένου του τέλους επιτηδεύματος (το οποίο έχει μειωθεί κατά 50%), ανέρχεται σε 1.733 ευρώ συν 325 ευρώ (τέλος επιτηδεύματος), δηλαδή 2.058 ευρώ για τους αυτοαπασχολούμενους που το φορολογητέο εισόδημά τους προσδιορίστηκε με βάση αντικειμενικά κριτήρια σε επίπεδο υψηλότερο του δηλωθέντος, και σε 3.748 ευρώ (3.423 ευρώ + 325 ευρώ) για όσους δήλωσαν εισοδήματα υψηλότερα των τεκμαρτών.
• Σε σύγκριση με το 2023, ο μέσος φόρος των αυτοαπασχολουμένων που φορολογήθηκαν με τα αντικειμενικά κριτήρια (που δήλωσαν ποσά εισοδήματος χαμηλότερα των τεκμαρτών) αυξήθηκε κατά 813 ευρώ ή κατά 65,3% φέτος.

Ελάχιστοι οι αμφισβητίες

Άξιο αναφοράς είναι επίσης ότι για όσους αυτοαπασχολούμενους θα αμφισβητούσαν τα τεκμαρτά ποσά εισοδήματος νομοθετήθηκε διαδικασία που προέβλεπε εξονυχιστικό φορολογικό έλεγχο όχι μόνο στις επιχειρήσεις τους, αλλά και στην ιδιωτική οικογενειακή ζωή τους και μάλιστα σε βάθος πενταετίας, όμως ελάχιστοι αυτοαπασχολούμενοι προχώρησαν στην αμφισβήτηση αυτή, ζητώντας φορολογικό έλεγχο.

Από τα στοιχεία της ΑΑΔΕ προκύπτει συγκεκριμένα ότι πρόθεση αμφισβήτησης των τεκμαρτών ποσών εισοδήματος δήλωσαν 4.357 φυσικά πρόσωπα – αυτοαπασχολούμενοι επί συνόλου 401.072 ή το 1,08%.

Μέσω της ειδικής εφαρμογής για την αμφισβήτηση των τεκμαρτών εισοδημάτων έχουν γίνει 366 υποβολές αιτήσεων για αντικειμενικούς λόγους και 263 υποβολές με αίτημα διενέργειας ελέγχου.