Αντιμέτωπη με τον κίνδυνο να λάβει λιγότερα κοινοτικά κονδύλια από το ΕΣΠΑ 2028-2034, σε σχέση με τις προηγούμενες αλλά και την τρέχουσα προγραμματική περίοδο, βρίσκεται η Ελλάδα.
Η όποια απώλεια πόρων που θα έχει σημαντικές επιπτώσεις στην οικονομία, αλλά και την κοινωνία, δεν θα οφείλεται σε ολιγωρία της κυβέρνησης και των στελεχών της που θα συμμετάσχουν στις διαπραγματεύσεις για τη διαμόρφωση της πολιτικής συνοχής για τα επόμενα χρόνια. Το αντίθετο μάλιστα, καθώς το οικονομικό επιτελείο γνωρίζει καλά τα τεκταινόμενα και προσανατολίζεται στη διαμόρφωση συσχετισμών ώστε να ενισχυθεί η ευρωπαϊκή πολιτική συνοχής, μέσω της οποίας κατανέμονται οι κοινοτικοί πόροι στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Το πρόβλημα για την επόμενη περίοδο δημιουργείται από το τοξικό περιβάλλον που υπάρχει σε πανευρωπαϊκό επίπεδο και το οποίο αποτυπώνεται στην άνοδο της ακροδεξιάς και την εγκατάλειψη της πολιτικής αλληλεγγύης μεταξύ των κρατών-μελών της Ε.Ε., από το μπλοκ των αποκαλούμενων χωρών ως «frugals» (φειδωλοί), με προεξάρχουσες τη Γερμανία, την Ολλανδία, την Αυστρία, τη Δανία και τη Σουηδία, από την πιθανή διεύρυνση της Ε.Ε. με την είσοδο της Ουκρανίας, αλλά και από την «εμπειρία» εφαρμογής (όπως θα εξηγήσουμε στη συνέχεια) του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας.
Από τα κυρίαρχα συνθήματα της ακροδεξιάς είναι ότι η ευρωπαϊκή πολιτική συνοχής έχει αποτύχει και γι’ αυτό το κάθε κράτος-μέλος θα πρέπει να στραφεί σε εθνικές και… εθνικιστικές πολιτικές.
Το αποτέλεσμα των ευρωεκλογών της 9ης Ιουνίου θα κρίνει πολλά για το ποια θα είναι η Ευρώπη των επόμενων ετών.
Οι χώρες των «frugals»
Την πλέον βαρύτατη, ωστόσο, ευθύνη για το μέλλον των κοινοτικών κονδυλίων που λαμβάνουν οι χώρες της Ε.Ε. έχει το μπλοκ των «frugals», οι χώρες του οποίου για πολιτικούς και οικονομικούς λόγους θέλουν μια περιορισμένη πολιτική συνοχής.
Δηλαδή, να μειωθούν όσο το δυνατόν περισσότερο οι πόροι που λαμβάνουν οι πιο αδύναμες οικονομικά χώρες.
Τόσο στο προσκήνιο όσο και στο παρασκήνιο το μπλοκ θα επιχειρήσει να μειώσει τον προϋπολογισμό της πολιτικής συνοχής για την περίοδο 2028 -2034. «Επιχείρημα» των συγκεκριμένων χωρών, που λόγω των αναπτυγμένων οικονομιών τους δεν έδιναν κάποια ιδιαίτερη σημασία στην αξιοποίηση των κονδυλίων των ΕΣΠΑ που τους αναλογούσαν (σε αντίθεση με την Ελλάδα και τις υπόλοιπες χώρες του Νότου, για τις οποίες αποτελούν πολύ σημαντικά αναπτυξιακά εργαλεία), είναι ούτε λίγο ούτε πολύ ότι δεν θα πληρώνουν πλέον τους… τεμπέληδες του Νότου.
Θα πρέπει να σημειώσουμε ότι προσπάθεια για τη μείωση του προϋπολογισμού έκανε το μπλοκ και για την τρέχουσα προγραμματική περίοδο 2021 – 2027, ωστόσο η σθεναρή αντίσταση άλλων χωρών, συμπεριλαμβανομένης φυσικά και της Ελλάδας, αλλά και η πανδημία Covid -19, ανέτρεψαν το 2020 τα σχέδιά τους.
Το επόμενο βήμα τους για την υπονόμευση της πολιτικής συνοχής θα είναι η πρότασή τους για την κατάργηση της θέσης του αρμοδίου επιτρόπου στα νέα ευρωπαϊκά όργανα που θα προκύψουν από τις ευρωεκλογές. Πληροφορίες αναφέρουν ότι θα επιχειρήσουν να υποβαθμίσουν την πολιτική συνοχής ως υποκεφάλαιο στις αρμοδιότητες κάποιου επιτρόπου με ευρύ χαρτοφυλάκιο.
Η στάση τους αναμένεται να σκληρύνει τον Μάρτιο του 2025 όπου η Κομισιόν θα παρουσιάσει τις προτάσεις της για την πολιτική συνοχής 2028 – 2034 και θα κορυφωθεί τον Ιούνιο του 2025, όπου θα κατατεθεί η πρόταση για το Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο της Ε.Ε. που θα κρίνει και τον προϋπολογισμό της προγραμματικής περιόδου 2028 – 2034. Είναι προφανές ότι το αποτέλεσμα θα κριθεί από τους συσχετισμούς που θα διαμορφωθούν εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Ευρωπαϊκή διεύρυνση
Υποψήφιες για ένταξη στην Ε.Ε., εκτός από την Ουκρανία, είναι αυτή τη στιγμή έξι χώρες των Δυτικών Βαλκανίων, η Τουρκία και η Μολδαβία. Ωστόσο, λόγω του πολέμου, πρώτη στη σειρά είναι η Ουκρανία, η οποία είναι πιθανό να έχει ενταχθεί στην Ε.Ε. έως το 2030. Συνεπώς, είναι πολύ πιθανό με την προοπτική ένταξης της Ουκρανίας να γίνουν δραστικές περικοπές στην απόδοση κοινοτικών πόρων στα υφιστάμενα μέλη.
Στην περίπτωση που στην πολιτική συνοχής 2028 – 2034 διακρατηθεί κονδύλι για την Ουκρανία, η Ελλάδα, σύμφωνα με υπολογισμούς, θα χάσει αυτόματα 4 δισ. ευρώ. Χωρίς να λαμβάνονται υπόψη οι όποιες άλλες περικοπές που, όπως προαναφέρθηκε, επιδιώκονται από μέρος της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Δούρειος ίππος το ΤΑΑ;
Η βαριά γραφειοκρατία των Βρυξελλών στα ΕΣΠΑ είναι γνωστή και δεν αμφισβητείται. Αντίθετα, το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας έχει μεγαλύτερη ευελιξία. Ωστόσο, μεταξύ ΕΣΠΑ και ΤΑΑ υπάρχουν τεράστιες διαφορές. Το ΕΣΠΑ είναι δομημένο στην αποκαλούμενη «εταιρική σχέση» και πέρα από τις βασικές κατευθύνσεις τα κράτη έχουν την ιδιοκτησία των προγραμμάτων τους. Δηλαδή, μπορούν να χρησιμοποιήσουν τους πόρους με βάση τις ανάγκες και τις προτεραιότητές τους, πάντα βέβαια υπό το πλαίσιο των κοινοτικών κανονισμών.
Αντίθετα το ΤΑΑ είναι μεν πιο ευέλικτο, ωστόσο η τελική επιλογή για το πού θα πάνε τα χρήματα σε κάθε χώρα ανήκει στην Κομισιόν. Δεν υπάρχει σε αυτή την περίπτωση «ιδιοκτησία» προγράμματος. Πέραν αυτού, οι τομείς χρηματοδότησης είναι πολύ περιορισμένοι (τέσσερις για το τρέχον ΤΑΑ: Πράσινη Μετάβαση, Ψηφιακή Μετάβαση, Απασχόληση-Δεξιότητες- Κοινωνική Συνοχή, Ιδιωτικές επενδύσεις και μετασχηματισμός της οικονομίας), ενώ η χρηματοδότηση συνδέεται απαραίτητα με την υλοποίηση συγκεκριμένων μεταρρυθμίσεων.
Αυτή τη στιγμή, σε κύκλους της Ε.Ε. είναι έντονη η συζήτηση για την αντικατάσταση του ΕΣΠΑ από το ΤΑΑ. Εάν συμβεί αυτό, πέραν του ότι η χρηματοδότηση θα είναι κατευθυνόμενη από την Κομισιόν, θα υπάρξει και περικοπή πόρων, καθώς το ΤΑΑ, όπως εφαρμόζεται σήμερα, βασίζεται κατά το ήμισυ σε χρηματοδότηση μέσω δανείων. Δηλαδή, αντί για επιχορηγήσεις θα δίνονται δάνεια με ό,τι αυτό σημαίνει για την υπερχρεωμένη Ελλάδα ή την Ιταλία.
Παράλληλα με αυτούς τους σχεδιασμούς γίνονται και προτάσεις για τη διαμόρφωση ενός νέου μικτού πλαισίου, που θα περιλαμβάνει διαδικασίες του ΕΣΠΑ, του Ταμείου Ανάκαμψης, αλλά και την εμπλοκή σε κάθε πρόγραμμα και της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων (ΕΤΕπ), ώστε να μειωθούν οι επιχορηγήσεις και να αντικατασταθούν πάλι με δάνεια.
Επιπτώσεις για την Ελλάδα
Εάν υπάρξει μείωση της χρηματοδότησης και παράλληλα δυσμενείς αλλαγές στο πλαίσιο, οι επιπτώσεις για την Ελλάδα, όπου οι κοινοτικοί πόροι έχουν πολύ σημαντική επίδραση στην ανάπτυξή της, θα είναι σημαντικές.
Στην τρέχουσα προγραμματική περίοδο 2021 – 2027 η Ελλά- δα θα λάβει σχεδόν 21 δισ. ευρώ κοινοτικών κονδυλίων (εξαιρείται το πρόγραμμα Αγροτικής Ανάπτυξης). Για να καταδειχθεί η επίδραση του ΕΣΠΑ στην οικονομία, αρκεί να αναφέρουμε ότι το οικονομικό επιτελείο έχει τοποθετήσει για φέτος τον πήχη της ανάπτυξης στο 2,9%, εκ του οποίου το 65% θα προέλθει από την αξιοποίηση των κοινοτικών πόρων.
Για φέτος το Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων (ΠΔΕ) ανέρχεται στα 12,2 δισ. ευρώ και είναι το μεγαλύτερο των τελευταίων 14 ετών και το 85% των δημοσίων επενδύσεων θα υλοποιηθεί με κοινοτικά κονδύλια. Εν αντιθέσει, στο μπλοκ των frugals η συμβολή των κοινοτικών πόρων στις δημόσιες επενδύσεις είναι κάτω από 20%.
Οι επιπτώσεις της μείωσης της χρηματοδότησης για τη χώρα μας είναι προφανείς. Ο ρυθμός ανάπτυξης θα μειωθεί σε περισσότερο από το μισό της προβλεπόμενης, χιλιάδες μικρομεσαίες επιχειρήσεις θα στερηθούν ρευστότητα για την υλοποίηση επενδύσεων, έργα υποδομής θα ακυρωθούν και θα συρρικνωθούν δραστικά οι δαπάνες για την κοινωνική συνοχή, την υγεία και την παιδεία.
Επίσης ενδεικτικά είναι τα συμπεράσματα μελέτης του ΙΟΒΕ, σύμφωνα με τα οποία η αξιοποίηση του ΕΣΠΑ 2014 – 2020 είχε ως αποτέλεσμα την αποτροπή απώλειας 33 δισ. ευρώ από το ΑΕΠ.
Όσο για το ΕΣΠΑ 2021-2027, υπολογίζεται να οδηγήσει σε αύξηση του ΑΕΠ την περίοδο 2021-2030 επιπλέον κατά 31 δισ. ευρώ, ενώ την περίοδο 2021- 2035 κατά 63 δισ. ευρώ, δημιουργώντας παράλληλα περίπου 125.000 νέες σταθερές θέσεις εργασίας.
