Οι πολωνικές τράπεζες υπέστησαν μία μεγάλη ήττα στο ανώτατο δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που με απόφασή του δίνει ουσιαστικά σε χιλιάδες δανειολήπτες τη δυνατότητα να μην πληρώσουν τόκους για στεγαστικά δάνεια που βασίζονται σε ελβετικό φράγκο. Πρόκειται για μία υπόθεση που είναι σε εξέλιξη εδώ και πάνω από μία δεκαετία με περισσότερες από 130.000 αγωγές στα πολωνικά δικαστήρια από πολίτες που κατήγγειλαν καταχρηστικούς όρους στα συμβόλαια των δανείων τους.
Αν και εν πολλοίς αναμενόμενη (αφού είχε προϊδεάσει για αυτήν η Γνώμη του Γενικού Εισαγγελέα) , η απόφαση θα μπορούσε να είχε συνέπειες και πέραν των πολωνικών συνόρων. Το πρόβλημα με τα δάνεια σε ελβετικό φράγκο απασχολεί συνολικά την Ευρώπη, ενώ ταλανίζει εδώ και χρόνια αρκετούς Έλληνες δανειολήπτες, που έχουν επίσης προσφύγει στη Δικαιοσύνη και βλέπουν τώρα μία αχτίδα φωτός μετά την απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η πολωνική περίπτωση παρουσιάζει διαφορές σε σχέση με την ελληνική.
Η απόφαση
Ας δούμε όμως τι ακριβώς αποφασίστηκε. Όταν οι συμβάσεις στεγαστικών δανείων σε ξένο νόμισμα ακυρώνονται λόγω αθέμιτων όρων, «το Δίκαιο της ΕΕ δεν αποκλείει τη δυνατότητα των πελατών να ζητήσουν αποζημίωση από την τράπεζα πέραν της επιστροφής των μηνιαίων δόσεων που καταβλήθηκαν» ανέφερε το Δικαστήριο της ΕΕ στη δεσμευτική απόφασή του. «Αντίθετα, αποκλείει τη δυνατότητα της τράπεζας να βασίζεται σε περαιτέρω αξιώσεις κατά των καταναλωτών». Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι οι τράπεζες δεν έχουν το δικαίωμα να αξιώνουν επιπρόσθετες πληρωμές, πέραν του οφειλόμενου κεφαλαίου, σε περίπτωση που κηρυχθεί άκυρη η δανειακή σύμβαση. Σε μια ξεχωριστή διαφωνία σχετικά με τα επίμαχα δάνεια, το δικαστήριο της ΕΕ έκριεν ότι τα πολωνικά δικαστήρια δεν μπορούν να αρνηθούν στους πελάτες την αναστολή της υποχρέωσής τους να καταβάλλουν μηνιαίες πληρωμές στεγαστικών δανείων – ως προληπτικό μέτρο – σε εκκρεμείς διαφορές για αθέμιτους/καταχρηστικούς όρους στα συμβόλαιά τους.
Οι αποφάσεις αυτές αποκαλύπτουν ότι θέματα που κάποτε απασχολούσαν αποκλειστικά τα εθνικά δικαστήρια, τώρα έχουν μπει στο μικροσκόπιο και του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου, το οποίο έρχεται να διορθώσει μία αδικία κατά των δανειοληπτών και να θυμισει στις τράπεζες πως δεν είναι μόνο οι ρυθμιστικές/εποπτικές αρχές απέναντι στις οποίες έχουν υποχρεώσεις.
Πώς έφτασε το θέμα στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο
Στις αρχές της δεκαετίας του 2000, οι πολωνικές τράπεζες ενθάρρυναν τους εγχώριους δανειολήπτες να συνάπτουν στεγαστικά δάνεια σε ελβετικά φράγκα για να επωφεληθούν από τα χαμηλότερα επιτόκια της Ελβετίας. Το 2008, πριν ακόμη ξεσπάσει η παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση, τα στεγαστικά δάνεια που είχαν συνηφθεί σε ζλότι είχαν μέσο ετήσιο επιτόκιο 8,7%, ενώ τα αντίστοιχα δάνεια σε ελβετικό φράγκο που εκδόθηκαν από πολωνικές τράπεζες είχαν μέσο επιτόκιο 4,4%. Κάτι ανάλογο βεβαίως συνέβαινε σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, ακόμη και σε εκείνες που είχαν υιοθετήσει το ευρώ.
Ωστόσο η κατάρρευση της Lehman Brothers και οι αλλεπάλληλες κρίσεις που ακολούθησαν, άλλαξαν άρδην τα δεδομένα. Πολλοί Πολωνοί δανειολήπτες είδαν τις δόσεις τους να αυξάνονται δραματικά, με το ελβετικό φράγκο να διπλασιάζεται σχεδόν σε αξία έναντι του ζλότι μετά την κρίση του 2008 και στη συνέχεια μετά την αποσύνδεση του ελβετικού φράγκου από το ευρώ το 2015. Το 2019, το ΔΕΚ αποφάσισε υπέρ των Πολωνών δανειοληπτών που είχαν λάβει δάνεια από πολωνικές τράπεζες σε ελβετικά φράγκα. Η απόφαση σήμαινε ότι οι δανειολήπτες μπορούσαν να ζητήσουν από τις πολωνικές τράπεζες να μετατρέψουν τα δάνειά τους στο εγχώριο νόμισμα. Χιλιάδες το έχουν ήδη πράξει.
Σε άλλες χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης, όπως η Ουγγαρία και η Κροατία, όπου χορηγήθηκαν εκατοντάδες χιλιάδες δάνεια σε ελβετικό φράγκο, οι κυβερνήσεις τελικά παρενέβησαν και έθεσαν πλαφόν στα επιτόκια και τις δόσεις ή έδωσαν τη δυνατότητα να μετατραπούν τα δάνεια σε τοπικό νόμισμα. Τέτοιου είδους παρεμβάσεις δεν έγιναν στην Πολωνία, με το θέμα να πηγαίνει στα χέρια των δικαστών, που αρχικά έλαβαν αποφάσεις υπέρ των τραπεζών.
Και τώρα τι;
Η Πολωνική Αρχή Χρηματοοικονομικής Εποπτείας (KNF) εκτιμούσε τον Οκτώβριο ότι η απόφαση θα μπορούσε να στοιχίσει 100 δισ. ζλότι (περίπου 23 δισεκατομμύρια ευρώ) στις πολωνικές τράπεζες ή περίπου το 50% των ιδίων κεφαλαίων που κατέχουν αυτή τη στιγμή. Αυτό με τη σειρά του θα μπορούσε να πυροδοτήσει την ανάγκη για άμεση ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών προκειμένου να αποφευχθούν χρεοκοπίες και ισχυροί τριγμοί στο χρηματοπιστωτικό σύστημα και την οικονομία.
Ο Tadeusz Bialek, πρόεδρος της Πολωνικής Ένωσης Τραπεζών, εμφανίστηκε από την άλλη καθησυχαστικός, τονίζοντας ότι τα τοπικά πιστωτικά ιδρύματα είναι ανθεκτικά. Σημείωσε πάντως ότι η απόφαση βλάπτει σοβαρά την ικανότητα των τραπεζών να προχωρούν σε νέες χορηγήσεις δανείων, γεγονός που θα ζημιώσει την ανάπτυξη της οικονομίας. Σε παρόμοιο μήκος κύματος κινήθηκε και ο οίκος Fitch, σημειώνοτνςα πως οι τράπεζες έχουν το περιθώριο χρόνου για νέες προβλέψεις συνδεόμενες με νομικούς κινδύνους, όπως και για τόνωση της κεφαλαιακής τους βάσης. Ωστόσο πιθανότατα θα μπουν στον πειρασμό να αυστηροποιήσουν τους όρους δανεισμού και να αυξήσουν τα επιτόκια.
Η περίπτωση της Ελλάδας
Όπως έχει γράψει η Ναυτεμπορική η Ελλάδα ανήκει στην κατηγορία εκείνων των χωρών μελών της Ε.Ε. που ούτε τα δικαστήρια πρόκριναν δυναμική ερμηνεία των σχετικών κοινοτικών οδηγιών για τα δάνεια σε ξένο νόμισμα, ούτε στάθηκε δυνατή η θεσμοθέτηση ανακουφιστικών μέτρων παρά το γεγονός ότι ήταν σαφές πως αρκετοί δεν είχαν καταλάβει τους όρους των δανείων και τι θα σήμαιναν οι μεταβολές στη συναλλαγματική ισοτιμία.
Τον Απρίλιο του 2019 το Ανώτατο Ελληνικό Δικαστήριο απέρριψε μια κίνηση η οποία ζητούσε να αποπληρώσουν σε ευρώ σύμφωνα με τη συναλλαγματική ισοτιμία την εποχή που πήραν το δάνειο. Το Ελληνικό Δικαστήριο το απέρριψε αυτό, κρίνοντας ότι οι τράπεζες είχαν δώσει επαρκείς προειδοποιήσεις για τον κίνδυνο λήψης δανείου σε ελβετικό νόμισμα.
