Δέκα στοιχήματα βάζει το οικονομικό επιτελείο με το τελικό σχέδιο του προϋπολογισμού που κατατίθεται σήμερα στη Βουλή.
Οι στόχοι που θα αποτυπωθούν στην εισηγητική έκθεση θα επιτευχθούν αν η Ελλάδα διαφοροποιηθεί από τις περισσότερες χώρες της Ευρωζώνης, διατηρώντας την οικονομία σε αναπτυξιακή τροχιά και αποφεύγοντας τον στασιμοπληθωρισμό, που ήδη απειλεί ακόμη και τις μεγαλύτερες οικονομίες της Ευρωζώνης.
Ο προϋπολογισμός του 2023 θα είναι ο πρώτος εδώ και μία 12ετία που θα συνταχθεί και θα εκτελεστεί εκτός του πλαισίου μνημονιακής επιτήρησης ή ενισχυμένης εποπτείας, ενώ παρουσιάζει και μια ακόμη ιδιαιτερότητα: θα πρέπει να εκτελεστεί μέσα σε ένα παγκόσμιο κλίμα αβεβαιότητας -θα συνυπάρξουν, τουλάχιστον στις αρχές του χρόνου, ο πόλεμος επί ευρωπαϊκού εδάφους, η αύξηση του κόστους του χρήματος και η συνέχιση του πληθωριστικού κύματος- τη στιγμή που η χώρα θα προετοιμάζεται ενδεχομένως και για διπλή εκλογική αναμέτρηση.
Τα 10 στοιχήματα, αν κερδηθούν, θα φέρουν την Ελλάδα στο τέλος του 2023 στο σημείο να έχει ονομαστικό ΑΕΠ της τάξεως των 220 δισ. ευρώ, χρέος που θα αναλογεί περίπου στο 162% του ΑΕΠ, κλείνοντας και με το παραπάνω τη ζημιά που έκανε η πανδημία στην οικονομία, αλλά και ένα ποσοστό ανεργίας, της τάξεως του 12%, που ενδεχομένως θα πάψει να είναι το υψηλότερο της Ευρώπης. Η επαναφορά του ΑΕΠ της χώρας στα 220 δισ. ευρώ είναι ο στόχος και για να επιτευχθεί θα πρέπει να επιβεβαιωθεί η ακόλουθη δεκάδα εκτιμήσεωνπροβλέψεων:
1. Περαιτέρω αύξηση των φορολογικών εσόδων
Ο πήχης των φορολογικών εσόδων μπαίνει ακόμη πιο ψηλά για το 2023, με το οικονομικό επιτελείο να θέλει να συγκεντρώσει πάνω από 57 δισ. ευρώ, παρά τα μέτρα ελάφρυνσης που ενσωματώνονται στον προϋπολογισμό του 2023, όπως είναι η κατάργηση της εισφοράς αλληλεγγύης ή η παράταση των μειωμένων συντελεστών ΦΠΑ σε μια σειρά από υπηρεσίες και προϊόντα για ολόκληρο το α’ εξάμηνο του 2023. Πηγή πρόσθετων φορολογικών εσόδων εκτιμάται ότι θα αποτελέσει ο πληθωρισμός. Όσο υψηλότερος ο ρυθμός αύξησης των τιμών, τόσο ταχύτερος και ο ρυθμός αύξησης των εσόδων από τον ΦΠΑ. Ως ενισχυτικός μηχανισμός εκτιμάται ότι θα λειτουργήσει και η αυστηροποίηση του πλαισίου για τον εντοπισμό αδήλωτων συναλλαγών (π.χ. κίνητρα για την καταγγελία έκδοσης πλαστών αποδείξεων, σύνδεση ταμειακών με το Taxis, σύνδεση POS με τις ταμειακές κ.λπ.). Πολύ ισχυρό εργαλείο αύξησης των φορολογικών εσόδων θα αποτελέσει επίσης η μη τιμαριθμική προσαρμογή της φορολογικής κλίμακας. Όλα τα επιπλέον εισοδήματα που θα εισπραχθούν το 2023 (π.χ. αύξηση συντάξεων) θα φορολογηθούν με υψηλότερο συντελεστή, γι’ αυτό και στο τελικό σχέδιο του προϋπολογισμού θα υπάρχει η εκτίμηση ότι ο φόρος εισοδήματος θα αποδώσει περισσότερα το 2023 συγκριτικά με το 2022. Σε αυτό θα συμβάλει βέβαια και η εκτίμηση για τη μείωση της ανεργίας, καθώς και με αυτό τον τρόπο επιτυγχάνεται αύξηση της φορολογητέας ύλης.
2. Διατήρηση πραγματικών ρυθμών ανάπτυξης
H αύξηση του ονομαστικού ΑΕΠ στα 220 δισ. ευρώ δεν μπορεί να επιτευχθεί μόνο με βάση τον προβλεπόμενο πληθωρισμό για το 2023. Χρειάζεται και πραγματική ανάπτυξη. Η Ελλάδα βάζει τον πήχη ψηλά για το νέο έτος. Μπορεί το εκτιμώμενο ποσό πραγματικής ανάπτυξης (κάτω από το 2% και πάνω από το 1%) να είναι σαφώς μικρότερο συγκριτικά με αυτό του 2021 ή του 2022 (πάνω από 8% και 5,5% αντίστοιχα), ωστόσο είναι πολλαπλάσιο σε σχέση με το ισχνό ποσοστό μεταβολής που προβλέπεται για τις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες. Για αρκετές μάλιστα (μεταξύ των οποίων και η Γερμανία) εκτιμάται ότι το 2023 μπορεί να είναι και έτος ύφεσης. Για να κερδηθεί το στοίχημα της ανάπτυξης σε πραγματικούς όρους, θα πρέπει να αυξηθούν οι επενδύσεις και οι εξαγωγές, να συγκρατηθεί η κατανάλωση (ή και να αυξηθεί οριακά) και φυσικά να μην εκτροχιαστούν οι τιμές της ενέργειας, κάτι που θα οδηγούσε σε περαιτέρω διεύρυνση του ενεργειακού ισοζυγίου.
3. Συγκράτηση του ρυθμού αύξησης του πληθωρισμού
Το οικονομικό επιτελείο έχει κατεβάσει τον πήχη των προσδοκιών όσον αφορά την ταχύτητα με την οποία θα συγκρατηθεί ο πληθωρισμός από το νέο έτος. Ο στόχος για τον μέσο ετήσιο ρυθμό μεταβολής του δείκτη τιμών καταναλωτή θα μπει στο 5%. Και πάλι, θα πρόκειται για σημαντική συγκράτηση σε σχέση με το 10% του 2022. Για να συγκρατηθεί η μεταβολή του δείκτη τιμών καταναλωτή -που σημαίνει ότι το 2023 θα έχουμε ακόμη υψηλότερες τιμές- θα πρέπει να αρχίσει να αποδίδει η αύξηση του κόστους χρήματος, να μη δημιουργηθεί κύμα πληθωριστικών προσδοκιών (κάτι που σημαίνει συνεχή κύματα αυξήσεων σε όλα τα μέτωπα με τη λογική της μετακύλισης του αυξημένου κόστους) και -το κυριότερο- να μην εκτροχιαστούν οι τιμές της ενέργειας, που αποτέλεσαν και φέτος την πηγή του κακού.
4. Επιστροφή στα πρωτογενή πλεονάσματα
Οι περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες δεν θα βάλουν τόσο ψηλά τον πήχη για το 2023. Η Ελλάδα, ύστερα από τρία χρόνια σημαντικών ελλειμμάτων, θα επιδιώξει το 2023 να δημιουργήσει πρωτογενές πλεόνασμα της τάξεως του 0,7% του ΑΕΠ. Ίσως ο πιο φιλόδοξος στόχος για το νέο έτος, καθώς η εκπλήρωσή του προϋποθέτει ότι θα κερδηθούν όλα τα υπόλοιπα στοιχήματα. Η παραγωγή πρωτογενούς πλεονάσματος απαιτεί αύξηση του ονομαστικού ΑΕΠ, διόγκωση των φορολογικών εσόδων, συγκράτηση των δαπανών -κάτι που σημαίνει ότι θα πρέπει να αποφευχθούν οι δυσάρεστες εκπλήξεις όπως ένας νέος κύκλος στην ενεργειακή κρίση που θα απαιτήσει πρόσθετα μέτρα στήριξης-, αλλά και ηρεμία κατά τη διαδικασία των εκλογών και τον σχηματισμό της κυβέρνησης.
5. Αντιμετώπιση της πληθωριστικής κρίσης χωρίς επιβάρυνση του προϋπολογισμού
Το τελικό σχέδιο του προϋπολογισμού δεν έχει πολλά περιθώρια για πρόσθετα μέτρα στήριξης. Πέραν του ειδικού αποθεματικού ύψους 1 δισ. ευρώ (σημαντικό μέρος του οποίου θα διατεθεί για την επιδότηση του πετρελαίου θέρμανσης, αλλά και για την κάλυψη των αναγκών των φορέων της γενικής κυβέρνησης τους πρώτους δύσκολους μήνες του χρόνου), άλλες «ελαστικότητες» για μέτρα στήριξης δεν υπάρχουν. Αυτό σημαίνει ότι στο ενδεχόμενο εκτροχιασμού των τιμών (π.χ. στο μέτωπο των τροφίμων που αυτή τη στιγμή είναι και από τα μεγαλύτερα) θα χρειαστεί να μπει το χέρι στο ταμείο για να προληφθούν κοινωνικές αντιδράσεις λίγο πριν από τις εκλογές. Αν αυτό συμβεί, θα πρέπει να υπάρχουν και τα απαιτούμενα δημοσιονομικά περιθώρια. Το σημαντικό είναι ότι, προς το παρόν, πρόβλεψη για νέες «επιταγές» ακρίβειας μέσα στο 2023 δεν υπάρχει και το βάρος θα πέσει στη συγκράτηση των τιμών ενέργειας.
6. Συγκράτηση των τιμών ενέργειας
Ο Νοέμβριος και ο Δεκέμβριος του 2022 εκτιμάται ότι θα κυλήσουν χωρίς να χρειαστεί συνδρομή του κρατικού προϋπολογισμού για να στηριχθούν οι λογαριασμοί του ηλεκτρικού ρεύματος. Αυτό οφείλεται στην υποχώρηση των τιμών ηλεκτρικής ενέργειας στα επίπεδα των 200 ευρώ ανά μεγαβατώρα, επίπεδα που μπορούν να χρηματοδοτηθούν μόνο με τους πόρους του Ταμείου Ενεργειακής Μετάβασης. Αυτό είναι και το στοίχημα για το 2023: κατά το δυνατόν ηλεκτρικό ρεύμα και φυσικό αέριο να συγκρατηθούν σε επίπεδο λιανικής μόνο με τους πόρους που καταβάλλουν οι ίδιες οι εταιρείες ενέργειας, αλλά και με τις έκτακτες ενισχύσεις που θα υπάρξουν από τη φορολόγηση των υπερεσόδων. Εκτροχιασμός της τιμής του φυσικού αερίου -και κατ’ επέκταση και του ηλεκτρικού ρεύματος- θα ανατρέψει αυτό τον σχεδιασμό.
7. Αποφυγή αύξησης του χρέους και αποκλιμάκωσή του ως ποσοστού του ΑΕΠ
Αύξηση του χρέους σε πραγματικούς όρους μπορεί να υπάρξει είτε επειδή θα δημιουργηθούν πρωτογενή ελλείμματα είτε επειδή θα «ξεφύγουν» οι τόκοι εξυπηρέτησης του χρέους. Άρα το συγκεκριμένο στοίχημα είναι συνδεδεμένο με τα προηγούμενα. Για το 2023 έχει προϋπολογιστεί ότι το χρέος θα παραμείνει σχεδόν στα ίδια επίπεδα με το 2022, δηλαδή στα 355-356 δισ. ευρώ. Αυτή η εκτίμηση έχει βασιστεί στο ότι δεν θα υπάρξει αύξηση των τόκων εξυπηρέτησης του χρέους, παρά τη μεγάλη άνοδο στις αποδόσεις των ομολόγων. Το να συγκρατηθούν οι τόκοι είναι πιο εύκολο, καθώς το ελληνικό χρέος τοκίζεται κατά κύριο λόγο με σταθερό επιτόκιο, ενώ προς το παρόν οι αντικαταστάσεις ομολόγων που λήγουν δεν γίνονται με πολύ υψηλότερο επιτόκιο. Επίσης, υπάρχει η παράμετρος swaps, που πλέον έχουν αρχίσει να αποδίδουν κέρδη, τα οποία ο ΟΔΔΗΧ ανά πάσα στιγμή μπορεί να «κλειδώσει» συγκρατώντας το κονδύλι των τόκων. Εκεί που το διακύβευμα είναι πολύ μεγαλύτερο είναι το πρωτογενές αποτέλεσμα, καθώς ο εκτροχιασμός θα χτυπήσει αναγκαστικά ή στα ταμειακά διαθέσιμα ή στο χρέος.
8. Εξασφάλιση μιας ακόμη καλής τουριστικής σεζόν
Όταν πολλές ευρωπαϊκές χώρες θα αντιμετωπίζουν ύφεση -που σημαίνει ότι οι πολίτες τους θα έχουν μείωση διαθέσιμου εισοδήματος-, μπορεί η Ελλάδα να προσβλέπει ότι θα διατηρήσει τα τουριστικά έσοδα στα 19-20 δισ. ευρώ; Αυτό θα μπει ως πρόβλεψη στο τελικό σχέδιο του προϋπολογισμού. Εκτιμάται ότι με τις προωθούμενες επενδύσεις, αλλά και με τη δυναμική που έχει αναπτυχθεί φέτος, ο στόχος μπορεί να υλοποιηθεί, ειδικά αν υπάρξει αποκλιμάκωση στο μέτωπο του πολέμου. Οι απευθείας αεροπορικές συνδέσεις και με νέους προορισμούς, αλλά και η λειτουργία νέων ξενοδοχείων σε συνδυασμό με τις ευνοϊκές (και λιγότερο ενεργοβόρες) καιρικές συνθήκες στην Ελλάδα μπορούν να βοηθήσουν.
9. Περαιτέρω αύξηση των επενδύσεων και πλήρης αξιοποίηση των κοινοτικών κονδυλίων
Ο στόχος της αύξησης του πραγματικού ΑΕΠ θα στηριχθεί σε πολύ μεγάλο βαθμό στην αύξηση των επενδύσεων και αυτές με τη σειρά τους θα στηριχθούν σε πολύ μεγάλο βαθμό στην αξιοποίηση των πόρων του ΕΣΠΑ, αλλά και του Ταμείου Ανάκαμψης. Είναι μεγάλο στοίχημα, καθώς η είσοδος της χώρας στην καρδιά της προεκλογικής περιόδου, αλλά και το ενδεχόμενο να χρειαστούν τουλάχιστον 2-3 μήνες για να σχηματιστεί νέα κυβέρνηση (αυτό θα συμβεί αν χρειαστεί διπλή εκλογική αναμέτρηση) μπορούν να προκαλέσουν καθυστερήσεις. Προς το παρόν, η Ελλάδα υλοποιεί τους στόχους και οι εκταμιεύσεις γίνονται με τον προβλεπόμενο ρυθμό. Μένει να φανεί αν αυτό θα συνεχιστεί και το 2023, έτος κατά το οποίο προβλέπεται αύξηση του σχηματισμού παγίου κεφαλαίου με διψήφιο ποσοστό.
10. Περιορισμός των οικονομικών απωλειών λόγω εκλογών
Η πολιτική σταθερότητα και η διατήρησή της είναι ζήτημα που απασχολεί ιδιαίτερα τους εκπροσώπους των ελεγκτικών οίκων και αυτό αποτυπώνεται σε όλες τις εκθέσεις. Δεδομένου ότι η Ελλάδα θέλει να εξασφαλίσει την επενδυτική βαθμίδα μέσα στο 2023 για τα ομόλογά της ώστε να αποφύγει περαιτέρω αύξηση των αποδόσεων, το ζήτημα της πολιτικής σταθερότητας κρίνεται μείζον από τους ελεγκτικούς οίκους. Ομαλή διαδικασία ανάδειξης της νέας κυβέρνησης, και θα προσθέσει πόντους -πλέον θα ανοίξει διάπλατα ο δρόμος για την επενδυτική βαθμίδα- και δεν θα αφαιρέσει (μακρά εκλογική διαδικασία και πολιτική αβεβαιότητα φρενάρει οικονομική δραστηριότητα και επενδύσεις).
