Η τεχνολογική επανάσταση, που φέρνει ριζικές αλλαγές στην αγορά εργασίας και εν γένει τον τρόπο ζωής μας, αλλά και ο διεθνής ανταγωνισμός απαιτούν από τις επιχειρήσεις να αναζητούν συνεχώς καινοτομίες στα προϊόντα και τις υπηρεσίες, που παράγουν. Στην Ελλάδα εμπόδιο σε αυτή την προσπάθεια στέκεται η περιορισμένη αλληλεπίδραση μεταξύ της ακαδημαϊκής/ ερευνητικής και της επιχειρηματικής κοινότητας, η οποία και σύμφωνα με τον ΣΕΒ, συντηρεί έναν φαύλο κύκλο χαμηλής ζήτησης για καινοτομική έρευνα εκ μέρους των εγχώριων επιχειρήσεων και αντίστοιχα περιορισμένης παραγωγής εφαρμοσμένης έρευνας από τα ελληνικά Α.Ε.Ι.. Ποιο είναι το «αντίδοτο»; Οι βιομηχανικές διδακτορικές διατριβές.
Τι είναι
Όπως εξηγεί ο ΣΕΒ πρόκειται για ένα ιδιαίτερα σημαντικό πεδίο για την αποτελεσματική διασύνδεση της ακαδημαϊκής έρευνας και εκπαίδευσης με τις ανάγκες του παραγωγικού μετασχηματισμού. Είναι πρωτότυπα μεν, αλλά εφαρμοσμένου προσανατολισμού, ερευνητικά έργα. Εκπονούνται από υποψήφιους διδάκτορες – σε ατομικό ή σε ομαδικό επίπεδο – στοχεύοντας στην εξεύρεση αυθεντικής και επιστημονικά τεκμηριωμένης λύσης σε συγκεκριμένα προβλήματα μιας επιχείρησης. Η τελευταία, είναι, κατά κανόνα, και ο παραγγελιοδόχος της έρευνας.
Τι συμβαίνει στην Ελλάδα
Η Ελλάδα, σε γενικές γραμμές ακολουθεί την αντίστοιχη τάση με την υπόλοιπη ΕΕ όσον αφορά στην αύξηση των κατόχων διδακτορικού τίτλου. Ο συνολικός αριθμός των διδακτόρων έχει τριπλασιαστεί σε σχέση με το 2000 και σήμερα ανέρχεται περίπου σε 44.000 διδάκτορες, δηλαδή το 2% του συνόλου των αποφοίτων της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Παρόλα αυτά, διαφαίνεται μία σαφής επαγγελματική στόχευση στον ακαδημαϊκό χώρο ή στον ευρύτερο δημόσιο τομέα, με τη μεγαλύτερη μερίδα των κατόχων διδακτορικού τίτλου να συγκεντρώνεται στα πεδία των Ανθρωπιστικών Επιστημών, καθώς και στις Επιστήμες της Υγείας και της Εκπαίδευσης.
Και ενώ οι Έλληνες επιστήμονες συμμετέχουν σε πολύ μεγάλο βαθμό στα ευρωπαϊκά ανταγωνιστικά προγράμματα (6η θέση της σχετικής κατάταξης), στην παραγωγή καινοτομίας η Ελλάδα κατατάσσεται συστηματικά στις τελευταίες θέσεις σε διεθνείς δείκτες. Έτσι, παρά την σημαντική επιστημονική αριστεία, η γνώση δεν αποτελεί ακόμα σημαίνοντα αναπτυξιακό παράγοντα.
Όπως σχολιάζει ο ΣΕΒ «ο μονοσήμαντος προσανατολισμός των διδακτορικών σπουδών στην ακαδημαϊκή σταδιοδρομία, η γενικευμένη απουσία κουλτούρας συνεργασίας μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού τομέα, η εκπαιδευτική πολιτική και το αναχρονιστικό θεσμικό περιβάλλον λειτουργίας της δημόσιας τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και της έρευνας συντηρούν το χάσμα μεταξύ ακαδημαϊκής και επιχειρηματικής κοινότητας και αναστέλλουν την ανάπτυξη συστηματικής συνεργασίας μεταξύ επιχειρήσεων και ερευνητικών φορέων».
Ως αποτέλεσμα, η διδακτορική βαθμίδα δεν αποτελεί προνομιακό πεδίο αλληλεπίδρασης μεταξύ τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και επιχειρήσεων, παρά το υψηλό επίπεδο επιστημονικής αριστείας του ερευνητικού δυναμικού των ελληνικών Α.Ε.Ι.
Οι προτάσεις του ΣΕΒ
- Θέσπιση ετήσιων συνεργασιών (partenariats), στο πλαίσιο των οποίων θα προβάλλονται οι ερευνητικές δραστηριότητες Α.Ε.Ι. και επιχειρήσεων. Η αλληλεπίδραση αυτή θα προσφέρει ερείσματα και στις δύο πλευρές να αναπτύξουν κοινές πρωτοβουλίες και να διευρύνουν την διεπιφάνεια συνεργασίας στο πεδίο των διδακτορικών διατριβών.
- Καθιέρωση μηχανισμού ενημέρωσης, μέσω υποβολής δήλωσης ερευνητικού ενδιαφέροντος από επιχειρήσεις, η οποία θα κοινοποιείται στο διδακτικό/ ερευνητικό προσωπικό των Α.Ε.Ι. Η υιοθέτηση μιας τέτοιας διαδικασίας, με την προσήκουσα διαφάνεια, προωθεί τη συνεργατική έρευνα και ταυτόχρονα προλαμβάνει οποιαδήποτε κριτική για επιλεκτικές σχέσεις μελών Δ.Ε.Π. με τον ιδιωτικό τομέα.
- Συνεργασία πανεπιστημίων και επιχειρήσεων για επιλογή θεμάτων διδακτορικών διατριβών, βασισμένων σε συγκεκριμένες επιχειρηματικές ή και τεχνολογικές προκλήσεις, με προστιθέμενη αξία για τις επιχειρήσεις και το Industry 4.0.
- Από κοινού διοργάνωση ημερίδων/συνεδρίων/workshops και τακτικών σεμιναρίων στις επιχειρήσεις ή εκπαιδευτικές επισκέψεις στελεχών επιχειρήσεων σε ερευνητικά εργαστήρια, για τον εντοπισμό πεδίων κοινού ενδιαφέροντος για την εκπόνηση διατριβής.
- Ενεργοποίηση γραφείων μεταφοράς τεχνολογίας, ώστε να αναπτυχθούν οργανωμένες δράσεις εντός των ακαδημαϊκών μονάδων που θα υποστηρίζουν την εμπορική αξιοποίηση των εκροών Ε&Α.
- Σχεδιασμός εθνικής στρατηγικής για την προώθηση της συνεργασίας Α.Ε.Ι. – επιχειρήσεων και για τη μεταφορά της Γνώσης από το ακαδημαϊκό περιβάλλον στο παραγωγικό πεδίο, η οποία θα συμπεριλαμβάνει τη δυνατότητα εκπόνησης βιομηχανικών διδακτορικών διατριβών.
- Θεσμική αναγνώριση της δυνατότητας συμμετοχής επιχειρήσεων στην εκπόνηση βιομηχανικών διδακτορικών διατριβών, με σαφώς οριοθετημένο ρόλο, υποχρεώσεις και δικαιώματα και με ειδικές ρυθμίσεις για την αποφυγή φαινομένων σύγκρουσης συμφερόντων (π.χ. εθνικό πρότυπο σύμβασης συνεργασίας).
- Διεύρυνση της δυνατότητας χρηματοδότησης διδακτορικών διατριβών, με τη μορφή υποτροφιών, από επιχειρήσεις, γεγονός που αποτελεί καλή πρακτική σχεδόν σε όλα τα επιτυχημένα συστήματα καινοτομίας, παγκοσμίως. Με τον τρόπο αυτό, θα ενδυναμωθούν και οι ροές γνώσης μεταξύ των φορέων του συστήματος Έρευνας και Καινοτομίας (δηλαδή πανεπιστήμια, ερευνητικά κέντρα, επιχειρήσεις, ενώσεις χρηστών, δημόσιοι φορείς).
- Δημιουργία ειδικού πλαισίου απασχόλησης υποψήφιων διδακτόρων που εκπονούν βιομηχανική διδακτορική διατριβή για λογαριασμό επιχείρησης.
- Εκσυγχρονισμός του νομικού πλαισίου προστασίας των πνευματικών δικαιωμάτων, με συγκεκριμένες πρόνοιες για τις βιομηχανικές διδακτορικές διατριβές. Απαιτείται εξειδίκευση των όρων προστασίας της διανοητικής ιδιοκτησίας, η οποία μπορεί να πραγματοποιηθεί αξιοποιώντας αντίστοιχες καλές πρακτικές από το διεθνές περιβάλλον.
- Οριοθέτηση κριτηρίων και απλούστευση διαδικασίας αξιοποίησης των παραγόμενων ερευνητικών αποτελεσμάτων διδακτορικών διατριβών από τις επιχειρήσεις, εφόσον έχουν ενεργό συμμετοχή στη διαδικασία της διδακτορικής έρευνας (π.χ. παρέχοντας δεδομένα, πρόσβαση σε εξοπλισμό ή / και εγκαταστάσεις, τεχνογνωσία, χρηματοδότηση).
- Διερεύνηση της δυνατότητας θεσμικής αναγνώρισης της συμμετοχής στελεχών επιχειρήσεων στην επιτροπή επίβλεψης και αξιολόγησης διδακτορικής διατριβής, με γνωμοδοτικό ρόλο, χωρίς δικαίωμα βαθμολόγησης της διατριβής και υπό αυστηρά ακαδημαϊκά κριτήρια και προϋποθέσεις.
- Καθιέρωση ευνοϊκών φορολογικών ρυθμίσεων για τις επιχειρήσεις που συμμετέχουν στην εκπόνηση διδακτορικών διατριβών με κίνητρα χρηματοδότησης βιομηχανικών διδακτορικών διατριβών. Πρόκειται για μια κρίσιμη παρέμβαση καθώς θα ενθαρρύνει μεσοπρόθεσμα τη συνεργασία ΑΕΙ – επιχειρήσεων στο πεδίο των διδακτορικών σπουδών.
- Σχεδιασμός μόνιμου χρηματοδοτικού εργαλείου για τη διάδοση του θεσμού των Βιομηχανικών Διδακτορικών Διατριβών (π.χ. στα πρότυπα της Δανίας).
- Αναγνώριση της συνεργασίας με επιχειρήσεις, στο πλαίσιο εκπόνησης διδακτορικής διατριβής, ως σταθμισμένου κριτηρίου στην διαδικασία αξιολόγησης των μελών Δ.Ε.Π.
- Ανάληψη μέτρων ενθάρρυνσης της κινητικότητας ερευνητών μεταξύ τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και επιχειρήσεων για την εκτέλεση ερευνητικού έργου, με σαφείς όρους και σχέση εργασίας.
