Διαδικασία της Καινοτομίας σε περίοδο Κρίσης

Καθηγητής Κωνσταντίνος Ζοπουνίδης, Ακαδημαϊκός

Σε μια δύσκολη περίοδο, ακόμη και σε μια κρίση του μεγέθους της πανδημίας Covid-19, δύο χαρακτηριστικά ειδικά για την καινοτομία αλλάζουν ριζικά: η σχέση με το χρόνο και η σχέση με τους πόρους. Οι επιχειρήσεις υπόκεινται σε εντελώς διαφορετικούς περιορισμούς από εκείνους στους οποίους έχουν συνηθίσει όσον αφορά το διαθέσιμο χρόνο και την πρόσβαση σε πόρους. Έτσι, η καινοτομία σε περιόδους κρίσης σημαίνει άμεση αντίδραση, προσαρμογή στην παρούσα στιγμή: η σχέση με το χρόνο μεταμορφώνεται και αυτό είναι άνευ προηγουμένου όταν γίνεται αναφορά στην πανδημία. Καθώς οι διάφορες οργανώσεις αναπτύσσουν μεσοπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες στρατηγικές καινοτομίας, οι κρίσεις απαιτούν ταχεία και αυτοσχέδια προσαρμογή, αλλά που σίγουρα έχει τις αρετές της. Η σχέση με τους πόρους υφίσταται την ίδια αλλαγή: από μια μέρα στην άλλη ανακατανέμονται σε πιο επείγουσες ανάγκες.

Νέα διάσταση στην καινοτομία

Στη συνέχεια του άρθρου βασιζόμαστε στο πρόσφατο βιβλίο του Matt Ridley «How Innovation Works» (4^th Estate, London, May 19, 2020). Ο ίδιος ο συγγραφέας αναφέρεται στο βιβλίο του «The Rational Optimism», στην ιστορία της καινοτομίας και πώς  είναι αναγκαίο να αλλάξουμε τη σκέψη μας για αυτήν.

Η καινοτομία είναι το βασικό γεγονός της σύγχρονης εποχής, ο λόγος που πραγματοποιούνται δραματικές βελτιώσεις στο βιοτικό μας επίπεδο και σημαντικές αλλαγές, μερικές φορές ενοχλητικές για την κοινωνία μας. Για το συγγραφέα, η καινοτομία θα διαμορφώσει τον 21^ο αιώνα. Ωστόσο, η καινοτομία παραμένει μια μυστηριώδης διαδικασία, η οποία δε γίνεται κατανοητή από τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής και τους επιχειρηματίες.

Συνεχίζοντας, υποστηρίζει ότι η καινοτομία πρέπει να αξιολογηθεί ως μια σταδιακή, τυχαία διαδικασία από κάτω προς τα πάνω, που προκύπτει ως άμεσο αποτέλεσμα της ανθρώπινης συνήθειας ανταλλαγής και όχι μιας τακτικής διαδικασίας από πάνω προς τα κάτω που αναπτύσσεται σύμφωνα με ένα σχέδιο. Η καινοτομία διαφέρει σημαντικά από την εφεύρεση, διότι τις μετατρέπει σε αντικείμενα πρακτικής και προσιτής χρήσης για τους ανθρώπους. Επιταχύνεται σε ορισμένους τομείς και επιβραδύνεται σε άλλους. Είναι πάντα ένα συλλογικό φαινόμενο συνεργασίας που περιλαμβάνει δοκιμές και λάθη και δεν αποτελεί ζήτημα ατομικής ιδιοφυίας. Δεν μπορεί ακόμη να μοντελοποιηθεί σωστά από τους οικονομικούς επιστήμονες, αλλά μπορεί εύκολα να αποθαρρυνθεί από τους πολιτικούς.

Πηγή ευημερίας και περίπλοκης διαδικασίας

Ο συγγραφέας πιστεύει ότι η καινοτομία αποτελεί ένα φαινόμενο ανεξήγητο που οφείλεται στην τύχη, την ιδιοφυία και τις περιστάσεις. Αναλύοντας τις πηγές των μεγάλων εφευρέσεων μέσα στους τομείς της βιομηχανίας, της ιατρικής, της πληροφορίας, της κατανάλωσης, αντλεί ένα γενικό μάθημα: η καινοτομία είναι δυνατή όταν αυτοί που εργάζονται για αυτήν, είναι ελεύθεροι να σκέφτονται, να πειραματίζονται και να κάνουν προβλέψεις. Είναι ένα είδος μεταδοτικής και σταδιακής διαδικασίας. Είναι αντίθετος της έννοιας της καινοτομίας με τον όρο «disruptive» που εκφράστηκε το 1995 από τον Clayton Christensen (καθηγητής στο Harvard, βλ., επίσης άρθρο μας «Ζούμε στην εποχή των ρήξεων, Κ. Ζοπουνίδης, Πολυτεχνείο Κρήτης, Πέμπτη 30/1/2020). Όταν μια τεχνολογία αντικαθιστά μια άλλη (τα ηλεκτρονικά αντικαθιστούν τα έντυπα μέσα), η μετάβαση είναι σταδιακή.

Συμπερασματικά, ο συγγραφέας αναρωτιέται πώς στο μέλλον, θα επιταχυνθεί ο κύκλος της καινοτομίας για να μπορέσει να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις της ανθρωπότητας, κυρίως την κλιματική υπερθέρμανση και τον υγειονομικό κίνδυνο. Τα κράτη πρέπει περισσότερο από ποτέ να απέχουν από οποιαδήποτε υπόδειξη ελέγχου, καθώς η ρύθμιση προστατεύει πάντα τις αποκτηθείσες θέσεις. Τέλος, ο συγγραφέας αναφέρει ότι μόνο «ένας νέος στρατός επαναστατών μπορεί να μας θεραπεύσει από την έλλειψη καινοτομιών μέσα στην οποία βρισκόμαστε σήμερα».