Η εξωστρέφεια η αύξηση των εξαγωγών και η έμφαση στην υγιή επιχειρηματικότητα μπορεί να θωρακίσει μια οικονομία απέναντι στην κρίση αναφέρει, συμπερασματικά, η έρευνα του Οργανισμού Έρευνας και Ανάλυσης «διαΝΕΟσις» με τίτλο: «Πώς η Εξωστρέφεια Έσωσε Την Πορτογαλία».
Σύμφωνα με την έρευνα, η Πορτογαλία, όπως και η Ελλάδα, ήταν μία από τις χώρες που έπληξε η κρίση της ευρωζώνης. Το 2011 υπέγραψε Μνημόνιο. Αντίθετα με τη χώρα μας, όμως, βγήκε από την κρίση μέσα σε μόλις τρία χρόνια, και έκτοτε αναπτύσσεται και προοδεύει.
Σήμερα και ενώ η πορτογαλική οικονομία συνεχίζει να αναπτύσσεται, όλοι μιλούν για τον καταλυτικό ρόλο που έπαιξε στην έξοδο από την κρίση η αύξηση των εξαγωγών, ως ποσοστό του ΑΕΠ, κατά περισσότερο από 10% την περίοδο 2008 – 2016.
Το κύριο ερώτημα της έρευνας είναι: μπορεί να διδαχθεί κάτι η Ελλάδα από το παράδειγμα της Πορτογαλίας; Και αν ναι, τι;
«Πώς τα κατάφεραν οι Πορτογάλοι;»
- Εξασφάλισαν συναίνεση στο πολιτικό σύστημα για την ανάγκη υλοποίησης μεταρρυθμίσεων.
- Αξιοποίησαν αποτελεσματικά τα χρήματα από τα διαρθρωτικά ταμεία της Ε.Ε.
- Απλοποίησαν τις διαδικασίες και τις δομές του δημοσίου, εξαλείφοντας τη γραφειοκρατία.
- Διαφοροποίησαν τα προϊόντα τους από τα αντίστοιχα αγορών που δεν μπορούσαν να ανταγωνιστούν λόγω χαμηλού κόστους παραγωγής (π.χ. Κίνα) επενδύοντας στην ποιότητα και στο design με στόχο υψηλότερες τιμές πώλησης.
- Δημιούργησαν νέες ενώσεις εξαγωγέων ή ενίσχυσαν ήδη υπάρχουσες.
- «Είπαμε ότι θα μειώσουμε τον χρόνο ίδρυσης μιας επιχείρησης σε μία μέρα. Ύστερα είπαμε, όχι, σε μία ώρα. Αποτέλεσμα; Για τη δημιουργία μιας επιχείρησης χρειάζονται τώρα 47 λεπτά!», τόνισε ο Μανουέλ Καλντέιρα Καμπράλ, υπουργός Οικονομίας της Πορτογαλίας
- «Ο στόχος μας είναι να αυξήσουμε το ποσοστό των εξαγωγών επί του ΑΕΠ από 42% που είναι σήμερα στο 50% μέχρι το 2025%», ανέφερε ο Λουίς Κάστρο Ενρίκες, πρόεδρος του Πορτογαλικού Οργανισμού Επενδύσεων
«Ποια ήταν τα αποτελέσματα;»
- 43,1% του ΑΕΠ έφτασε το ποσοστό των εξαγωγών το 2017
- Ο κατώτατος μισθός αυξήθηκε (θα φτάσει τα 600 ευρώ το 2019)
- Η ανεργία έπεσε κάτω από 9%
- Οι μισθολογικές απώλειες των δημοσίων υπαλλήλων αποκαταστάθηκαν
- Οι συντάξεις αυξήθηκαν
- Η ανάπτυξη έφτασε το 2,7% το 2017
1. Κυριότητα
Τον Μάιο του 2014 η Πορτογαλία βγήκε από το μνημόνιο. Τρία χρόνια μετά, δανείστηκε για πρώτη φορά με αρνητικά επιτόκια. Ο ελάχιστος μισθός αυξήθηκε στα 557 ευρώ (το 2019 θα φτάσει τα 600), οι μισθολογικές απώλειες των δημοσίων υπαλλήλων αποκαταστάθηκαν, η ανεργία έπεσε κάτω από το 9%, οι συντάξεις αυξήθηκαν και η ανάπτυξη έφτασε το 2017 το 2,7%. Το δημοσιονομικό έλλειμμα, που το 2016 υπερέβαινε το 3%, φέτος προβλέπεται να πέσει στο 1,1%. Και από το 2020 θα υπάρχουν πλεονάσματα.
Η συναίνεση αυτή αποτυπώθηκε λίγο ώς πολύ και στην ανάληψη της «κυριότητας» του μνημονίου από το πολιτικό σύστημα. Αντί για μαζική φορολόγηση της μεσαίας τάξης όπως στην Ελλάδα, ο κεντροδεξιός συνασπισμός της εποχής έθεσε σε εφαρμογή πάνω από 400 μέτρα με σκοπό την τόνωση της παραγωγικότητας και τη διευκόλυνση της επιχειρηματικής δραστηριότητας.
2. Εξαγωγές – It’s The Exports, Stupid!
«Η δημοσιονομική προσαρμογή της Πορτογαλίας ήταν σκληρή», τόνισε ο υπουργός Οικονομίας, Μανουέλ Καλντέιρα Καμπράλ.
«Όχι όμως τόσο σκληρή όσο της Ελλάδας, καθώς ο εξαγωγικός μας τομέας ήταν πιο ανθεκτικός, πιο ανταγωνιστικός και πιο μεγάλος. Ο ελληνικός εξαγωγικός κλάδος (υπηρεσίες, τουρισμός, τράπεζες, ναυτιλία) επηρεάστηκε από την κρίση, ο δικός μας όχι τόσο. Στη διάρκεια της κρίσης είχαμε λοιπόν δύο οικονομίες: μια εσωτερική, που υπέφερε από τη λιτότητα και συρρικνωνόταν, και μια εξωτερική, ιδιαίτερα στον Βορρά, όπου τα εργοστάσια δεν πουλούσαν εδώ και καιρό στην εσωτερική αγορά, αλλά στη Γερμανία, στη Γαλλία, καθώς και στις ΗΠΑ, στην Αγκόλα, στη Βραζιλία. Η ισορροπία δεν ήταν πάντα απόλυτη. Το ΑΕΠ έπεσε 3-4%. Αλλά αυτό ήταν», σημείωσε
Έτσι, η Πορτογαλία στάθηκε ξανά στα πόδια της. Το 2017 η εξαγωγική βιομηχανία σημείωσε αύξηση 11,9% και οι επενδύσεις 13%.
Ανακεφαλαίωση: η Πορτογαλία όχι μόνο αναπτύσσεται ταχύτατα, αλλά αναπτύσσεται καλά. Γιατί η ανάπτυξή της δεν προέρχεται από την αύξηση των δημοσίων δαπανών, αλλά από την αύξηση των εξαγωγών.
3. Εξωστρέφεια
Αποδείξαμε ότι μπορούμε να εκπληρώσουμε τις υποσχέσεις μας τόσο προς τους πολίτες όσο και προς τις Βρυξέλλες, είπε ο πρωθυπουργός Αντόνιο Κόστα. «Όλοι πίστευαν ότι χωρίς λιτότητα δεν θα μπορούσαμε να παραμείνουμε στο ευρώ και αντιστρόφως, ότι έπρεπε να βγούμε από το ευρώ για να αποφύγουμε τη λιτότητα. Αποδείξαμε ότι υπάρχει τρίτος δρόμος».
Ο ρόλος των εξαγωγών είναι σε όλα τα στόματα. Και οι συγκρίσεις μοιραίες: την περίοδο 2008-2016, οι εξαγωγές της Ελλάδας μειώθηκαν, ενώ εκείνες της Ισπανίας και της Πορτογαλίας αυξήθηκαν κατά 30%: από 32% του ΑΕΠ πριν από την κρίση έφτασαν σήμερα το 42%
4. Φιλοευρωπαϊσμός
Τι μπορεί να κάνει το κράτος για να αξιοποιηθούν αυτές οι ευκαιρίες; Στην Πορτογαλία, σημαντικό ρόλο στην προώθηση των εξαγωγών παίζει ο Πορτογαλικός Οργανισμός Επενδύσεων (Aicep). «Έχουμε δύο αποστολές», μας λέει ο πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος του Οργανισμού Λουίς Κάστρο Ενρίκες. «Η πρώτη είναι να αυξήσουμε τις επενδύσεις στη χώρα, τόσο τις εγχώριες όσο και τις ξένες, ώστε να αυξήσουμε τις θέσεις εργασίας. Όταν ένας επενδυτής έρχεται εδώ, τον βοηθάμε σε οποιεσδήποτε σχέσεις του με την κυβέρνηση, αλλά και στη λειτουργία του στη συνέχεια. Η δεύτερη αποστολή είναι να αυξήσουμε τις εξαγωγές, με προγράμματα και οικονομικά κίνητρα για την προώθηση των εξαγωγών, ώστε οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις να βγαίνουν στο εξωτερικό, να πηγαίνουν σε εκθέσεις και να βρίσκουν πελάτες. Δεν λειτουργούμε ως μεσάζοντες, βοηθάμε όμως μια εταιρεία να έχει καλή παρουσία σε μια έκθεση στη Γαλλία ή στη Γερμανία».
Ο συνομιλητής μας ξέρει καλά την Ελλάδα, έχει ταξιδέψει πολλές φορές εδώ. Οι ιστορίες των δύο χωρών είναι διαφορετικές, τονίζει. Διαφέρει το παραγωγικό τους μοντέλο, το είδος της οικονομίας, διαφέρει όμως και η νοοτροπία τους: στην Πορτογαλία υπήρξε συναίνεση για το τι πρέπει να γίνει.
5. Οργάνωση και Συντονισμός
Αντί να προσπαθήσουν να παράγουν 100.000 ζευγάρια παπούτσια που να ανταγωνίζονται τα κινέζικα (κάτι εξ ορισμού αδύνατο), είναι καλύτερα να παράγουν 10.000 ζευγάρια που θα απευθύνονται στους πιο απαιτητικούς καταναλωτές.
Το αποτέλεσμα ήταν η βιομηχανία να αναπτυχθεί κατά 28% μέσα σε μια τετραετία, με 1.700 επιχειρήσεις να εξάγουν το 98% της παραγωγής τους.
6. Καινοτομία
Μέχρι τη δεκαετία του ’90, η Πορτογαλία πουλούσε την παραγωγή της σε χαμηλό κόστος σε γαλλικούς, αγγλικούς ή γερμανικούς ομίλους. Μετά την είσοδο της Κίνας στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου, το 2001, και τη διεύρυνση της ΕΕ προς ανατολάς το 2004, πολλές μικρομεσαίες επιχειρήσεις της χώρας δεν άντεξαν κι έκλεισαν. Όσες επιβίωσαν επανεφευρέθηκαν. Οι Πορτογάλοι έχουν μια λέξη γι’ αυτό: “desenrascanço”, δηλαδή ικανότητα εξεύρεσης λύσεων.
Η συνταγή ήταν τριπλή. Η πρώτη στρατηγική ήταν η άνοδος κατηγορίας μέσω της καινοτομίας. Στο εσωτερικό της αποθήκης του εργοστασίου φυσικού φελλού Amorim, που βρίσκεται κοντά στο Πόρτο και έχει 3.600 εργαζόμενους, αναλύονται ένας-ένας οι φελλοί με χρωματογραφία ώστε να εξασφαλίζεται ότι δεν περιέχουν TCA, το μόριο που δίνει άσχημη γεύση στο κρασί. Με τον τρόπο αυτό οι φυσικοί φελλοί βάζουν τα γυαλιά στους πλαστικούς που εμφανίστηκαν τα τελευταία χρόνια.
7. Η Σημασία της Μάρκας
Η δεύτερη στρατηγική που επέτρεψε σε ορισμένες προβληματικές πορτογαλικές επιχειρήσεις όχι μόνο να επιβιώσουν, αλλά και να απογειωθούν, ήταν η δημιουργία μάρκας. Η Têxtil Cães de Pedra, μια οικογενειακή επιχείρηση που είναι εγκατεστημένη από το 1964 στο Γκιμαράες (γενέτειρα του πορτογαλικού έθνους και κοιτίδα της πορτογαλικής υφαντουργίας), πουλούσε μέχρι τη δεκαετία του 2000 τα πουκάμισά της σε ευρωπαϊκούς ομίλους. Όταν οι τελευταίοι άρχισαν να στρέφονται προς την Ασία για να μειώσουν το κόστος τους, ο γιος του ιδρυτή Ρικάρντο Φερνάντες βρέθηκε μπροστά σε ένα δίλημμα: ή να δημιουργήσει μια νέα μάρκα από το μηδέν ή να αγοράσει μία από τις υπάρχουσες. Η πρώτη επιλογή ήταν πιο φτηνή, αλλά πιο επικίνδυνη. Η δεύτερη ήταν ακριβότερη, αλλά ασφαλέστερη. Υπήρχε και μια τρίτη επιλογή: το κλείσιμο της επιχείρησης.
«Εμείς οι Πορτογάλοι είμαστε ανοιχτόμυαλοι και πεισματάρηδες», μας λέει ο Ρούι Μάια, υπεύθυνος διεθνών πωλήσεων της εταιρείας. «Δεν φοβόμαστε και δεν περιμένουμε βοήθεια. Ορμάμε μπροστά». Η επιχείρηση αποφάσισε έτσι να αγοράσει την πορτογαλική μάρκα Lion of Porches London που φυτοζωούσε. Μέσα σε δυο χρόνια αναθεώρησε τις ανδρικές, γυναικείες και παιδικές κολεξιόν, επενδύοντας στο χαρτί του αγγλικού σικ, πιο ακριβού από τα Massimo Dutti και τα Zara, αλλά πιο φτηνού από τα Hackett και Ralph-Lauren. Στην αρχή πουλούσε τα προϊόντα σε δύο καταστήματα στην Ισπανία. Ύστερα συνασπίστηκε με τον γνωστό ισπανικό όμιλο Corte Inglés και βγήκε στον έξω κόσμο. Αργά, προσεκτικά, βήμα-βήμα. Όπως κάνουν πάντα οι Πορτογάλοι.
Σήμερα, τα πουκάμισα Lion of Porches London πωλούνται σε πάνω από 20 χώρες, μεταξύ των οποίων η Ρωσία, η Σαουδική Αραβία, ακόμη και το Ιράν
8. Διασπορά Δραστηριοτήτων
Η τρίτη στρατηγική που επέτρεψε σε καινοτόμες επιχειρήσεις να προσαρμοστούν στην πραγματικότητα της παγκοσμιοποίησης και να αναπτυχθούν ήταν η διαφοροποίηση των εξαγωγών και η πρόβλεψη των τάσεων του μέλλοντος. Στον χώρο της διατροφής, πολλές μικρομεσαίες επιχειρήσεις άλλαξαν τη στρατηγική τους για να αντιμετωπίσουν τον ανταγωνισμό της χαμηλής τιμής. Η Frulact, που απασχολεί 700 εργαζόμενους, δεν πουλά πλέον μόνο προϊόντα με βάση τα φρούτα. Ήδη από το 1987, ο πρόεδρος της εταιρείας Ζοάο Μιράντα άρχισε να παρασκευάζει μαζί με τον πατέρα του πολτούς φράουλας και μπανάνας και να τους πουλά σε γίγαντες της διατροφής όπως η Danone και η Lactalis, που τους προσθέτουν στα γιαούρτια τους.
Στα εργαστήρια της εταιρείας που βρίσκονται στη Μάια, βορείως του Πόρτο, 55 μηχανικοί και τεχνικοί δοκιμάζουν νέες υφές φρούτων, προσθέτοντάς τους ορυκτά ή ένζυμα. Άλλοι μελετούν εκχυλίσματα από φύκια, που ίσως προστεθούν σε λίγα χρόνια στα γιαούρτια για να αυξήσουν την περιεκτικότητά τους σε πρωτεΐνες. Η οικογένεια άνοιξε σιγά-σιγά εργοστάσια στο Μαρόκο, στη Γαλλία και στη Νότια Αφρική, ενώ ανέπτυξε και δύο κέντρα Έρευνας και Ανάπτυξης (R&D) όπου επενδύει κάθε χρόνο το 2,8% του τζίρου της.
9. Ποιότητα και Διαφήμιση
Last, but not least – ή καλύτερα por último, mas não menos importante: όλες οι πορτογαλικές κυβερνήσεις προωθούν με πείσμα και συνέπεια τα προϊόντα της χώρας. «Πριν από δέκα χρόνια», θυμάται ο Ντιόγκο ντα Σιλβέιρα, «δεν πήγαιναν στο Νταβός. Τώρα πάνε, κάνουν συναντήσεις, σφίγγουν χέρια, δείχνουν πώς γίνεται το ένα και το άλλο. Αυτό έχει σημασία ακόμη και για μια χώρα σαν τη Γαλλία. Πριν από το τελευταίο Νταβός, ο πρόεδρος Μακρόν κάλεσε στις Βερσαλλίες 140 CEO απ’ όλο τον κόσμο, μεταξύ των οποίων και δύο από την Πορτογαλία. Ήμουν εκεί. Ο πρόεδρος μάς μίλησε στα αγγλικά επί μιάμιση ώρα και ύστερα δέχθηκε ερωτήσεις. Από τις 5 το απόγευμα ώς τις 10 το βράδυ, ο πρόεδρος, ο πρωθυπουργός, ο υπουργός Οικονομίας και δεκάδες στελέχη ήταν εκεί, είχαν διμερείς συναντήσεις. Αν η ελληνική κυβέρνηση κάνει κάτι αντίστοιχο, είναι σίγουρο ότι θα βγει ωφελημένη. Πρέπει να επενδύσετε σε αυτό, ακόμη και σε κυβερνητικό επίπεδο».
Να λοιπόν τα συστατικά της επιτυχίας, σχεδόν κοινά σε όλες τις επιχειρήσεις: έμφαση στην ποιότητα, διαφοροποίηση και διασπορά δραστηριοτήτων, συλλογική δουλειά, καλή οργάνωση, τόλμη, εξωστρέφεια. Βοήθεια από το κράτος. Και τύχη. Αν ακολουθήσει η Ελλάδα αυτή τη συνταγή, μπορεί σε δέκα χρόνια να φτάσει την Πορτογαλία, “με ισχυρή εξαγωγική δραστηριότητα, υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης, υψηλότερες αποταμιεύσεις και χωρίς εξάρτηση από ξένα κεφάλαια”, όπως εύχεται σε συνέντευξή του στα ΝΕΑ ο διευθυντής του Κέντρου Μελετών Ευρωπαϊκής Πολιτικής Ντάνιελ Γκρος.
