Τα μεγάλα διακυβεύματα της «επόμενης μέρας» για το εμπόριο, την ελληνική οικονομία και την απασχόληση τέθηκαν κατά τη διάρκεια των εργασιών της δεύτερης ημέρας, με τις οποίες ολοκληρώθηκε η επετειακή παρουσίαση της Ετήσιας Έκθεσης Ελληνικού Εμπορίου 2020.
Σύμφωνα με την 20ή ετήσια έκθεση της ΕΣΕΕ για το 2020, σε10 δισ. ανέρχεται το ποσό που χάθηκε από το εμπόριο το 2020, με τους εμπόρους να εκτιμούν ότι η κρίση δεν θα ξεπεραστεί εύκολα και ότι δεν θα είναι σε σχήμα V. Παράλληλα, φαίνεται ότι η πανδημία ενίσχυσε τις μεγάλες εμπορικές επιχειρήσεις, αφού, όπως αναφέρεται στην έκθεση της ΕΣΕΕ για το 2020, οι μεγάλες εμπορικές επιχειρήσεις χονδρικού και λιανικού εμπορίου αύξησαν το μερίδιό τους, έναντι των μικρότερων. Σύμφωνα με την έκθεση, η πανδημία συνιστά ιδιαίτερη απειλή για τις εμπορικές επιχειρήσεις, καθώς το 88% αυτών θεωρεί πως ο Covid-19 θα επηρεάσει αρνητικά τον κύκλο εργασιών, με το 56% των επιχειρήσεων να εκτιμά πως η πτώση του κύκλου εργασιών θα υπερβεί το 40%. Διαβάστε εδώ περισσότερα.
Στο πλαίσιο των θεματικών ενοτήτων, δόθηκε η δυνατότητα αναλυτικού διαλόγου για το παρόν και το μέλλον της αγοράς και της εργασίας στο λιανεμπόριο, τόσο σε θεσμικό επίπεδο από τους προέδρους όλων των κοινωνικών εταίρων, όσο και με την τεχνοκρατική – επιχειρηματική θεώρηση που ανέδειξαν οι εκπρόσωποι σημαντικών ερευνητικών και συμβουλευτικών φορέων. Την εκδήλωση τίμησε με μήνυμά του προς τον εμπορικό κόσμο ο αρχηγός της Αξιωματικής Αντιπολίτευσης Αλέξης Τσίπρας.
Οι παράγοντες που ορίζουν την «επόμενη μέρα»
1. Υψηλή αβεβαιότητα
Σύμφωνα με το βαρόμετρο της SMEunited για τις ΜμΕ της Ευρώπης, στην οποία συμμετέχουν οι εργοδοτικές οργανώσεις από όλα τα κράτη-μέλη, μεταξύ των οποίων και η ΕΣΕΕ,
- το 90% των ΜμΕ στην Ευρώπη είδαν απώλειες στον κύκλο εργασιών,
- το 50% των ΜμΕ αντιμετωπίζουν προβλήματα ρευστότητας
- καταγράφηκε ο κίνδυνος έντονης ρευστότητας το επόμενο διάστημα και βεβαίως ο κίνδυνος χρεοκοπίας.
Τονίζοντας πως η πανδημία αποτέλεσε ένα crash test για την παγκόσμια οικονομία, καθώς οι επιχειρήσεις επλήγησαν είτε άμεσα είτε έμμεσα από τα περιοριστικά μέτρα, ο πρόεδρος της SMEunited Alban Maggiar, υπογράμμισε ότι μετά από μια ελαφρά ανάκαμψη οι ΜμΕ βρίσκονται ξανά σε ύφεση και αντιμετωπίζουν υψηλή αβεβαιότητα λόγω της εύθραυστης κατάστασης και τoυ παρατεταμένου lockdown.
2, Τα δεδομένα άλλαξαν:
- ενίσχυση του κλάδου των τροφίμων
- επιδράσεις λόγω αυτοματισμού και νέων αποθηκών
- ενίσχυση των μεγάλων παικτών
- η λειτουργία της τεχνολογίας και οι τάσεις που «ανισορροπίες» που δημιουργεί
Η πανδημία άλλαξε τα δεδομένα στον κλάδο του εμπορίου, όπως υποστήριξε ο πρόεδρος της Διεθνούς Ομοσπονδίας Ενώσεων Λιανικού Εμπορίου Jacques Creyssel, σύμφωνα με τον οποίο υπήρξε μια σημαντική ενίσχυση του τομέα των τροφίμων σε βάρος άλλων τομέων όπως αυτού της ένδυσης-υπόδυσης και υπάρχει μια αβεβαιότητα πως θα εξελιχθούν τα πράγματα..
Θα υπάρξουν επίσης επιδράσεις στην απασχόληση λόγω του αυτοματισμού και των νέων αποθηκών, όπως σημειώνει.
Ο κ. Creyssel πρόσθεσε πως υπάρχουν μεγάλες εταιρείες που γιγαντώνονται και απειλούν την κερδοφορία των υπόλοιπων παικτών αλλάζοντας την ισορροπία της ισχύος στον κλάδο. Οι νέες τεχνολογίες θα επιταχύνουν ίσως τις ανισσοροπίες, καθώς οι γίγαντες του λιανεμπορίου επενδύουν πολύ μεγάλα ποσά, δεκάδες δις δολαρίων στην ανάπτυξη τεχνολογιών, διαδραματίζοντας ηγετικό ρόλο
. Τίθενται νέες προκλήσεις, όπως ο κόσμος του omnichannel, η μεγάλη ανάπτυξη του ηλεκτρονικού εμπορίου, η ύπαρξη δεδομένων, η αλλαγή στους τρόπους πληρωμής και άλλες.
«Απασχόληση, Λιανεμπόριο, Πανδημία»
- Κατά τέσσερις φορές υπερβαίνει ο αντίκτυπος της πανδημίας τον αντίστοιχο της οικονομικής κρίσης, όπως είπε ο Senior Social Dialogue and Governance Specialist ILO Κώστας Παπαδάκης.
- Σε διεθνές επίπεδο οι ώρες εργασίας υποχώρησαν κατά 9%, απώλεια που αντιστοιχεί σε 255 εκ. θέσεις εργασίας, όπως είπε.
- Το επίπεδο της ανεργίας παγκοσμίως διαμορφώθηκε σε 6,1%, μέγεθος όμως που υποεκτιμά τα πραγματικά αποτελέσματα στην αγορά, καθώς 81 εκ. άτομα βρίσκονται σε αδράνεια.
- Υπάρχουν ενδείξεις ανάκαμψης αλλά η κρίση δεν θα παύσει απότομα, με την ανάκαμψη να κινδυνεύει να καταστεί άνιση, όπως τόνισε ο κ. Παπαδάκης.
- Μέσα στους πρώτους 11 μήνες τις πανδημίας υπεγράφησαν 390 εθνικές/γενικές κλαδικές συμφωνίες από 102 χώρες, με ισχυρές διασυνδέσεις με τα κατά τόπους σχέδια ανάκαμψης, σημείωσε κάνοντας ειδική αναφορά στον κοινωνικό διάλογο.
Από την πλευρά ο πρόεδρος του ΚΕΠΕ Πάνος Λιαργκόβας επεσήμανε ότι το ΚΕΠΕ διερεύνησε κατά πόσο το ισχυρό πλήγμα στον κλάδο του λιανικού εμπορίου μπορεί να έχει αρνητικές συνέπειες και στο σύνολο της ελληνικής οικονομίας. κυβερνητικών μέτρων στήριξης, ενώ ο γενικός διευθυντής του ΙΟΒΕ Νικόλαος Βέττας σημείωσε ότι σε μακροοικονομικό επίπεδο οι επιπτώσεις της πανδημίας είναι ιδιαίτερα επιβαρυντικές (ύφεση μεταξύ -8% και -9%), ειδικά αν υπολογιστεί η αναπτυξιακή δυναμική της ελληνικής οικονομίας το 2019 αλλά και ο αποπληθωρισμός. Όπως υπογράμμισε, το λιανικό εμπόριο, από κοινού με τον τουρισμό, τις μεταφορές και την εστίαση, προσέφερε ισχυρά στηρίγματα στην απασχόληση κατά τη διάρκεια της ύφεσης.
Ο διοικητής του ΟΑΕΔ Σπύρος Πρωτοψάλτης υποστήριξε ότι από το ξεκίνημα της πανδημίας ο ΟΑΕΔ βρέθηκε άμεσα στην πρώτη γραμμή για την αποτελεσματική στήριξη του εργατικού δυναμικού μέσα σε πρωτόγνωρες συνθήκες, θέτοντας ως στόχο να αντιμετωπίσει την πρόκληση ως μία ευκαιρία για μεγάλες αλλαγές σε μικρό χρονικό διάστημα.
«Η αγορά μετά την πανδημία»
1. Κανονικότητα σε δύο χρόνια
Αναφέροντας πως επιπτώσεις της υγειονομικής κρίσης ήταν ασύμμετρες ο πρόεδρος της ΕΣΕΕ Γιώργος Καρανίκας εξήγησε πως ο αντίκτυπός της διαφοροποιείται αναλόγως του κλάδου του μεγέθους της επιχείρησης. Η πανδημία συνιστά ιδιαίτερη απειλή για τις εμπορικές επιχειρήσεις καθώς:
- το 88% αυτών θεωρεί πως ο Covid-19 θα επηρεάσει αρνητικά τον κύκλο εργασιών
- το 56% των επιχειρήσεων εκτιμά πως η πτώση του κύκλου εργασιών θα υπερβεί το 40%.
- Παράλληλα, καταγράφηκε στασιμότητα οφειλών σε εφορία και ταμεία λόγω του μέτρου των αναστολών, γεγονός που αναδεικνύει την αγωνία των επιχειρήσεων και ανέφερε πως η προσφυγή σε παρεμβάσεις όπως η επιστρεπτέα και η αποζημίωση ειδικού σκοπού διογκώνουν την ανησυχία για την επόμενη ημέρα, όταν θα αποσυρθεί η «τεχνική υποστήριξη» της οικονομίας
Όπως υπογράμμισε, η αβεβαιότητα επιτείνεται από το γεγονός ότι ο χρόνος επιστροφής στην κανονικότητα εκτιμάται ότι θα φθάσει τουλάχιστον τα 2 χρόνια. Είναι χαρακτηριστικό, ανέφερε, πως μόνο για τις επιχειρήσεις λιανικής που τέθηκαν σε αναστολή λειτουργίας το Μάρτιο του 2020 στο λιανικό, η ετήσια υποχώρηση του κύκλου εργασιών ανήλθε σε 20,1%.
Μεγάλο πρόβλημα χαρακτήρισε την αύξηση του αριθμού των απειλούμενων από 18% σε 35% που αποκαλύπτει το μεγαλύτερο κίνδυνο της πανδημίας, δηλαδή τη μετατροπή υγειών επιχειρήσεων σε προβληματικές.
2. Αναγκαία η διασφάλιση της ισότητας
Ο πρόεδρος της ΓΣΕΒΕΕ Γιώργος Καββαθάς σημείωσε από την πλευρά του ότι η επανεκκίνηση της ελληνικής οικονομίας και η έξοδος από την ύφεση έχει ως αναγκαία συνθήκη και προϋπόθεση την αποτελεσματική αντιμετώπιση της πανδημίας.
Το δεύτερο ζήτημα που έθιξε είναι ότι η ύφεση δεν έπληξε ισομερώς όλους τους τομείς, τους κλάδους και τις επιχειρήσεις. Με βάση τα διαθέσιμα στοιχεία –τόσο αυτά που προέρχονται από επίσημες πηγές όσο και εκείνα που προέρχονται από τις έρευνες του ΙΜΕ ΓΣΕΒΕΕ – η ύφεση δεν έπληξε στον ίδιο βαθμό και με την ίδια σφοδρότητα όλους τους κλάδους και τις επιχειρήσεις.
Αυτό γίνεται εμφανές από την απλή παρατήρηση των δεικτών των σχετικών με τον κύκλο εργασιών και κυρίως με τη ρευστότητα των επιχειρήσεων. Επομένως, τόνισε, επαρκής συνθήκη για το «μετά» και την επανεκκίνηση είναι ή διασφάλιση της ισότητας ευκαιριών για όλους τους κλάδους και όλες τις επιχειρήσεις.
Το τρίτο ζήτημα που ανέφερε είναι η άρση του διαχωρισμού και της διάκρισης, όπως αυτή αποτυπώνεται στα κείμενα πολιτικής αλλά και στα αναπτυξιακά σχέδια ανάμεσα στις μεγάλες αφενός και τις μικρές και πολύ μικρές επιχειρήσεις αφετέρου. Το ζήτημα, δηλαδή, είπε, δεν είναι ο διαχωρισμός τους αλλά η σχέση τους.
3. Λεπτές εργασιακές ισορροπίες
Ο πρόεδρος της ΓΣΕΕ Γιάννης Παναγόπουλος, εστίασε στο γεγονός ότι η πανδημική κρίση αποκάλυψε την ευθραυστότητα του συστήματος δημόσιας υγείας, της αγορά εργασίας και της ελληνικής οικονομίας. Επισήμανε ότι το 2020, όπως και το πρώτο τρίμηνο του 2021, η αγορά εργασίας αντιμετωπίζει μια άνευ προηγουμένου κρίση σε θέσεις εργασίας, εισοδήματα και επίπεδα επισφάλειας και αβεβαιότητας.
Η διευρυμένη χρήση ψηφιακών τεχνολογιών αλλάζει θεμελιακές ισορροπίες για τους εργαζόμενους, ενώ αυξάνονται οι κίνδυνοι για ανεξέλεγκτη υπερεργασία, εντατικοποίηση και παραβίαση της προσωπικής και οικογενειακής ζωής τους. Τόνισε πως η τηλεργασία πρέπει να είναι επιτρεπτή μόνο εφόσον το σύστημα εφαρμογής της ρυθμίζεται από συλλογική σύμβαση εργασίας. Υπογράμμισε πως το αμέσως επόμενο χρονικό διάστημα στο επίκεντρο της οικονομικής πολιτικής πρέπει να είναι η βιώσιμη ανάκαμψη της οικονομίας.
Τόνισε πως οι πόροι που θα χρηματοδοτήσουν το Ελληνικό Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας μπορούν να πυροδοτήσουν την αναγκαία αλλαγή αναπτυξιακού υποδείγματος. Παραπέμποντας σε συγκεκριμένη πρόταση της ΓΣΕΕ για την μετάβαση της χώρας σε ένα βιώσιμο υπόδειγμα ανάπτυξης, με ισορροπημένη διάσταση τομεακής πολιτικής και δημιουργίας θέσεων εργασίας που θα επιταχύνουν τον ψηφιακό και πράσινο μετασχηματισμό της οικονομίας.
4. Η κρίση ως ευκαιρία
Ο πρόεδρος Εκτελεστικής Επιτροπής ΣΕΒ Ευθύμιος Βιδάλης εστίασε στο ότι η πανδημία, εκτός από μια μεγάλη κρίση είναι και μια μεγάλη ευκαιρία για όλους, να μάθουμε και να εξελιχθούμε, όπως ανέφερε χαρακτηριστικά. Υποστήριξε ότι ως χώρα κάναμε ένα άλμα ψηφιοποίησης, πολιτεία και επιχειρήσεις, σε τομείς όπως το ηλεκτρονικό εμπόριο, την εφοδιαστική αλυσίδα και την τηλεργασία.
Παράλληλα, αναδείχθηκαν τα χαρακτηριστικά που ενισχύουν την ανθεκτικότητα και συνδέονται με την καινοτομία ,την εξωστρέφεια το παραγωγικό και επιχειρηματικό μέγεθος, αλλά και τις δεξιότητες και προσαρμοστικότητα του ανθρώπινου δυναμικού σε όλα σχεδόν τα επαγγέλματα.
Όπως είπε, ζητούμενο τώρα είναι να κινηθούμε προς ένα παραγωγικό υπόδειγμα με μακρόπνοη προοπτική, με όρους πράσινης ανάπτυξης και βιωσιμότητας, για ανάπτυξη και επενδύσεις. Σε αυτή την κατεύθυνση, τόνισε πως το φορολογικό και επιχειρηματικό περιβάλλον, η κινητροδότηση μικρών, μεσαίων και μεγάλων επενδύσεων και η αξιοποίηση των ευρωπαϊκών πόρων του ΕΣΠΑ και του Ταμείου Ανάκαμψης μπορούν να αλλάξουν το τοπίο. Σημείωσε πως ο ΣΕΒ με εποικοδομητική λογική, τεκμηριωμένη προσέγγιση και συνεργασία με την πολιτεία, τους κοινωνικούς εταίρους και την κοινωνία θα κάνει ό,τι περνάει από το χέρι του ώστε η χώρα να πετύχει την πολυπόθητη ανάπτυξη.
5. Η σημασία της σύμπραξης
Ο πρόεδρος του ΣΕΤΕ Γιάννης Ρέτσος, ανέδειξε τη σημασία που έχει σήμερα, περισσότερο από ποτέ, η συνεργασία και η ανάπτυξη συνεργειών μεταξύ όλων των κλάδων της οικονομίας, για την έξοδο από την κρίση που προκάλεσε η πανδημία. Ιδιαίτερη αναφορά έκανε στην αλληλεξάρτηση που έχει ο ελληνικό τουρισμός με το ελληνικό εμπόριο, επισημαίνοντας τα οφέλη που προκύπτουν για την οικονομία και την απασχόληση από την ανάπτυξη των δύο τομέων.
Σε ότι αφορά τον τουρισμό, ο κ. Ρέτσος σημείωσε ότι ο τομέας δέχθηκε ισχυρό πλήγμα, τόσο στην Ελλάδα, όσο και σε διεθνές επίπεδο, ως αποτέλεσμα των περιοριστικών μέτρων που ελήφθησαν για την αντιμετώπιση της πανδημίας. Φιλοδοξεί όμως και σε αυτή την κρίση, όπως και την περίοδο της δεκαετούς δημοσιονομικής προσαρμογής, να είναι ο μεγάλος πρωταγωνιστής της επόμενης ημέρας. Κλείνοντας, ο Πρόεδρος του ΣΕΤΕ υπογράμμισε ότι η στήριξη που δέχεται ο τουρισμός σε αυτή τη δύσκολη συγκυρία, θα επιστρέψει στην ελληνική οικονομία πολλαπλάσια, επισημαίνοντας ότι η ανταπόδοση μπορεί να είναι εντυπωσιακή.
6. Οι δεσμοί με τη μεταποίηση και τον τουρισμό
Ο πρόεδρος του ΣΒΕ Αθανάσιος Σαββάκης, πεσήμανε τη βαρύτητα της μεταποίησης τόσο για τον αριθμό όσο και για την ποιότητα των θέσεων εργασίας αλλά και για την ίδια την κοινωνία απέναντι στις προκλήσεις της τέταρτης βιομηχανικής επανάστασης και της ψηφιοποίησης.
Τόνισε την ανάγκη ισχυροποίησης των δεσμών μεταξύ βιομηχανίας, τουρισμού και εμπορίου και ιδιαίτερα την ανάγκη πραγματικής μεταβολής του παραγωγικού μοντέλου με την αξιοποίηση των πόρων του ΕΣΠΑ. Σημείωσε πως οι επιπτώσεις της υγειονομικής κρίσης έπληξαν κάποιους κλάδους περισσότερο από άλλους και αυτό σημαίνει πως κάποιες χώρες θα πάνε καλύτερα από άλλες με τη λήξη της πανδημίας.
Η οικονομία θα πρέπει να εστιάσει στα διεθνώς εμπορεύσιμα προϊόντα, αλλά και σε εκείνα υψηλής ζήτησης και προστιθέμενης αξίας. Επιπρόσθετα, αναφέρθηκε στα συμπεράσματα της έρευνας του ΣΒΕ για τον ψηφιακό μετασχηματισμό τονίζοντας πως υιοθετείται μεν αλλά με αργούς ρυθμούς και με αδυναμίας και ως εκ τούτου οι επιχειρήσεις χρειάζονται κίνητρα. Επιπλέον, υπογράμμισε την αξία επιμόρφωσης του προσωπικού αλλά και την παροχή κατάλληλων χρηματοδοτικών εργαλείων, όπως άμεσες ενισχύσεις, αυξημένα ποσοστά επιχορηγήσεων και χαμηλότοκα δάνεια, λέγοντας πως η βιομηχανία της περιφέρειας, παρά την αρνητική συγκυρία, θέλει να παραμείνει αισιοδοξεί και προς το παρόν τηρεί στάση αναμονής.
«Το εμπόριο 2040: Προοπτικές και Προκλήσεις»
Οι πρωτόγνωρες συνθήκες στις οποίες κλήθηκαν να λειτουργήσουν οι επιχειρήσεις κατέδειξαν την αδήριτη ανάγκη για τον τάχιστο ψηφιακό μετασχηματισμό τους, όπως υποστήριξε ο πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος ICAP Νικήτας Κωνσταντέλλος.
- Ο κλάδος των Supermaket, ένας από τους λίγους κλάδους που επηρεάστηκε θετικά από την πανδημία, εξαπλασίασε το 2020 τις πωλήσεις του, όπως είπε.
- Ο κλάδος των Αλυσίδων Καταστημάτων Ηλεκτρικών και Ηλεκτρονικών Οικιακών Συσκευών διπλασίασε τις online πωλήσεις το 2020 φτάνοντας πλέον το 18% των συνολικών πωλήσεων.
Στη μετά covid-19 εποχή οι εταιρείες του λιανεμπορίου πρέπει με ταχύτητα να μετασχηματιστούν με τη βοήθεια συμβούλων, όπως υποστήριξε ο κ. Κωνσταντέλλος.
Στο ίδιο μήκος κινήθηκε και ο Senior Partner KPMG Νικόλαος Βουνισέας, Senior Partner KPMG τονίζοντας την ανάγκη του ψηφιακού μετασχηματισμού ως την άμεση προτεραιότητα όλων των εταιρειών αλλά και την εξασφάλιση της εμπιστοσύνης τους στην τεχνολογία, καθώς θα είναι το μέσο για την επιτυχία του εμπορίου στο μέλλον.
Εν μέσω πανδημίας, το ηλεκτρονικό εμπόριο στη χώρα σημείωσε ισχυρή άνοδο τάση που εκτιμάται ότι θα παραμείνει και στη μετά Covid-19 εποχή.. Η αύξηση φωνητικής υποστήριξης, η αύξηση χρήσης του ενιαίου και πολύ-καναλικού εμπορίου και το Artificial Intelligence (AI) είναι μερικές από τις τεχνολογικές τάσεις που θα αλλάξουν το εμπόριο. Υποστήριξε ότι η εκπαίδευση, τα logistics και η αμεσότητα είναι τα εργαλεία που θα εξελίξουν το εμπόριο στο μέλλον.
Ο πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος McKinsey and Co Γιώργος Τσόπελας σημείωσε από την πλευρά του πως η πανδημία έχει επιφέρει επιτάχυνση της ψηφιοποίησης και της οικονομικής βιωσιμότητας.
Είναι χαρακτηριστικό πως το 40% των καταναλωτών δηλώνει ότι θα αγοράσει το 2021-2022 περισσότερα προϊόντα που σχετίζονται με την καταναλωτική βιωσιμότητα.
Σύμφωνα με τον κ. Τσόπελα, η εξέλιξη αυτή θα επιφέρει διάνοιγμα των μικρών και των μεγάλων επιχειρήσεων. Υπογράμμισε πως αυτό αφορμάται από το γεγονός της αναγκαιότητας επένδυσης σημαντικών κεφαλαίων στην ψηφιοποίηση και στην ανάλυση δεδομένων (advance analytics). Ο κύριος Τσόπελας ανέφερε πως οι ΜμΕ θα αντιμετωπίσουν συγκριτικό μειονέκτημα σε σχέση με αυτό, τονίζοντας ωστόσο πως ο κλάδος του λιανικού εμπορίου είναι ένας ιδιαίτερα ισχυρός κλάδος.
Τέλος, ο διευθύνων σύμβουλος ΣΟΛ Crowe Παναγιώτης Αλαμάνος τόνισε πως στο ζήτημα της ψηφιοποίησης η πανδημία λειτούργησε ως ένας επιταχυντής που ανάγκασε τις επιχειρήσεις να υιοθετήσουν και να δοκιμάσουν πράγματα που σε κανονικές συνθήκες δεν θα έκανα ποτέ ή θα έκαναν με πιο αργούς ρυθμούς.
Υπογράμμισε πως στο μέλλον το λιανεμπόριο δεν μπορεί παρά να είναι υβριδικό, η δυνατότητα της εκ του σύνεγγυς εμπειρίας δεν μπορεί να αντικατασταθεί τουλάχιστον όχι με την σημερινή τεχνολογία. Όσοι έμποροι μπορέσουν να ισορροπήσουν σε αυτό το νέο πολυκαναλικό τοπίο θα έχουν ξεκάθαρο πλεονέκτημα, πρόσθεσε. Αναφορικά με τις οικογενειακές επιχειρήσεις υποστήριξε ότι πρέπει να συνειδητοποιήσουν πως ο νέος κόσμος του λιανεμπορίου είναι πολυκαναλικός και απαιτεί την όσο το δυνατόν ταχύτερη και αποτελεσματικότερη προσαρμογή της επιχείρησης σε αυτόν μέσω των αναγκαίων αλλαγών στην δομή της εταιρίας και μέσω της εκπαίδευσης των ανθρώπων.
