Του Μιχάλη Ψύλου
[email protected]
Την 20η επέτειο της κυκλοφορίας του ευρώ θα γιορτάσουν σήμερα οι 19 υπουργοί Οικονομικών της ευρωζώνης, που συναντώνται στις Βρυξέλλες για την τελευταία συνεδρίαση της χρονιάς. Οι 19 υπουργοί θα ποζάρουν για μια επετειακή οικογενειακή φωτογραφία, ενώ στην πρόσοψη του κτιρίου Europa, στην ευρωπαϊκή συνοικία, της βελγικής πρωτεύουσας, θα προβάλλεται με ειδικά φωτιστικά εφέ το σήμα του ευρώ.
Ήταν 1η Ιανουαρίου 2002 που το ενιαίο ευρωπαϊκό νόμισμα κυκλοφόρησε στην αγορά με τη μορφή κερμάτων και τραπεζογραμματίων και βρέθηκε στα πορτοφόλια των πολιτών, στις πρώτες 12 χώρες, που το είχαν αρχικά υιοθετήσει. Αυστηρά μιλώντας, το ευρωπαϊκό νόμισμα είναι στην πραγματικότητα 22 ετών.
Εισήχθη ως book money το 1999. Σήμερα, περίπου 342 εκατομμύρια άνθρωποι πληρώνουν με το ευρώ καθημερινά. Είναι το επίσημο μέσο πληρωμής σε 19 χώρες της Ευρωζώνης. Αλλες δύο χώρες το χρησιμοποιούν επίσης ως μέσο πληρωμών. Περίπου 1,46 τρισεκατομμύρια ευρώ κυκλοφορούν αυτήν τη στιγμή ως μετρητά και μαζί με το δολάριο ΗΠΑ είναι το δεύτερο πιο σημαντικό αποθεματικό νόμισμα στον κόσμο.
«Το ευρώ είναι ο θρίαμβος ενός συμβόλου, έναντι της ουσίας», δήλωσε ο Αμερικανός οικονομολόγος και βραβευμένος με Νόμπελ Πολ Κρούγκμαν το 2001 με αφορμή την εισαγωγή του κοινού νομίσματος. Και είχε δίκιο ως ένα βαθμό, γιατί το κοινό ευρώ σημαίνει κάτι περισσότερο από ένα μόνο μέσο πληρωμής. «Το κοινό ευρωπαϊκό νόμισμα έκανε την ευρωπαϊκή ενοποίηση μη αναστρέψιμη», δήλωσε λίγο αργότερα ο πρώην καγκελάριος της Γερμανίας Χέλμουτ Κολ.
Η ιδέα για ένα κοινό ευρωπαϊκό νόμισμα γεννήθηκε το 1968 και υλοποιήθηκε το 1970 στο λεγόμενο σχέδιο Βέρνερ. Μια επιτροπή εμπειρογνωμόνων υπό την ηγεσία του τότε πρωθυπουργού του Λουξεμβούργου Πιέρ Βέρνερ επεξεργάστηκε το σχέδιο για την εισαγωγή ενός κοινού, ενιαίου νομίσματος για την τότε Ευρωπαϊκή Κοινότητα, την προκάτοχο της Ε.Ε. Η νομισματική ένωση επρόκειτο να καθιερωθεί ήδη από το 1980. Ωστόσο, η κατάρρευση του συστήματος Μπρέτον Γούντ στις Ηνωμένες Πολιτείες και η πετρελαϊκή κρίση τη δεκαετία του 1970, κατέστρεψαν τότε τα σχέδια.
Το 1988 το σχέδιο «εμβάθυνσης της οικονομικής και νομισματικής ένωσης» αναβίωσε από την Επιτροπή της ΕΕ υπό τον τότε πρόεδρο Ζακ Ντελόρ. Το 1998 ιδρύθηκε η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) στη Φρανκφούρτη. Η εισαγωγή του ευρώ ήταν, σαν να λέγαμε, μια συμφωνία ανταλλαγής για την επικείμενη επανένωση της Γερμανίας. Ο τότε Πρόεδρος της Γαλλίας, Φρανσουά Μιτεράν, λέγεται ότι συνέδεσε την έγκρισή του για την εισαγωγή του ευρών ,με την επανένωση της Ομοσπονδιακής Γερμανίας με την τότε Λαϊκή Δημοκρατία της Γερμανίας ,με την έγκριση του Χέλμουτ Κολ .Αρχικά, στη Γερμανία – και αργότερα και στην Αυστρία – υπήρχε μεγάλος σκεπτικισμός για το ευρώ. Το γερμανικό μάρκο ήταν ένα σταθερό, ισχυρό νόμισμα. Στο τέλος, όμως –και με τη συγκατάθεση του τότε σοβιετικού ηγέτη Μιχαήλ Γκορμπατσώφ- η Γερμανία επανενώθηκε και άνοιξε ο δρόμος για το ευρώ.
Αντεξε στην πανδημία
Το ευρώ, αφού συγκλονίστηκε στη βαθιά κρίση χρέους, στις αρχές της δεκαετίας του 2010, σήμερα, 10 χρόνια μετά, τα πηγαίνει καλά. «Αν και εξακολουθούμε να μην βλέπουμε έναν πραγματικό δημοσιονομικό συντονισμό μεταξύ των χωρών μελών της ευρωζώνης, το ενιαίο ευρωπαϊκό νόμισμα έπαιξε μεγάλο προστατευτικό ρόλο κατά την οικονομική κρίση του Covid, πείθει τους χρήστες του, προσελκύει νέες υποψήφιες χώρες, όπως η Κροατία και η Βουλγαρία, ενώ έχει ξεκινήσει ήδη μια σημαντική συζήτηση για το μέλλον:το ψηφιακό ευρώ», γράφει η γαλλική Les Echos.
«Όταν ξέσπασε η πανδημία, φοβηθήκαμε πολύ και πρώτα είπαμε στον εαυτό μας ότι η ευρωζώνη θα βιώσει τις ίδιες δυσκολίες όπως το 2012 μετά την ελληνική κρίση», τονίζει η Ανν-Λόρ Ντελάτ, ερευνήτρια και οικονομολόγος στο CNRS. Στην πραγματικότητα, το ενιαίο νόμισμα έχει δείξει μεγαλύτερη ανθεκτικότητα. Υπάρχουν δύο τρόποι να το εξηγήσεις. «Πρώτον, η Ευρώπη έχει θέσει σε εφαρμογή φιλόδοξες πολιτικές και η συμφωνία γύρω από ένα σχέδιο ανάκαμψης από το κοινό χρέος το 2020, μας έφερε πιο κοντά σε ένα πιο ολοκληρωμένο νόμισμα», υπογραμμίζει η Γαλλίδα ειδικός σε θέματα νομισματικής πολιτικής. «Μπορούμε επίσης να πούμε ότι ήταν ιδιαίτερα η δράση της ΕΚΤ που λειτούργησε καλά. Χωρίς τα τεράστια προγράμματα αγοράς ομολόγων, δεν θα είχαμε ξεφύγει από την κρίση», προσθέτει
Η αποφασιστικότητα της Λαγκάρντ
Καθοριστικός ο ρόλος της προέδρου της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, Κριστίν Λαγκάρντ στην ενίσχυση του ευρώ: Όπως το 2012 ο τότε πρόεδρος της ΕΚΤ, Μάριο Ντράγκι έσωσε την «παρτίδα» διαβεβαιώνοντας ότι «θα κάνει ό,τι χρειαστεί» για να διασφαλίσει τη βιωσιμότητα του ευρώ, έτσι και η αποφασιστικότητα της Κριστίν Λαγκάρντ με το έκτακτο πρόγραμμα αγοράς ομολόγων λόγω της πανδημίας (PEPP) , τον Μάρτιο του 2020 , αποδείχτηκε καθοριστική για το ευρωπαϊκό νόμισμα. Χωρίς αυτό το πρόγραμμα, χώρες υπερχρεωμένες όπως η Ιταλία ,η Ισπανία και η Ελλάδα, δεν θα μπορούσαν να χρηματοδοτηθούν τόσο φθηνά σήμερα.
«Το να θεωρούμε το ευρώ αποκλειστικά ως μια ιστορία επιτυχίας δεν αρκεί», λέει ο οικονομολόγος, ειδικός στην ευρωπαϊκή ολοκλήρωση και σύμβουλος της Wifo, Φριτζ Μπρέους. «Τα πλεονεκτήματα του ευρώ δεν κατανέμονται ομοιόμορφα σε όλα τα κράτη μέλη», τονίζει σε συνέντευξή του στην «Wiener Zeitung». Η Γερμανία, η Αυστρία και ειδικότερα οι χώρες του Βορρά, έχουν ωφεληθεί περισσότερο από την εισαγωγή ενός κοινού νομίσματος- με άλλα λόγια, οι χώρες, που αρχικά το ήθελαν λιγότερο, γιατί είχαν οι ίδιες σταθερά νομίσματα. Για τις νότιες χώρες, ιδιαίτερα την Ελλάδα, υπήρξε πρόβλημα από το 2009 στον απόηχο της κρίσης του δημόσιου χρέους. Πριν από το ευρώ, οι χώρες ήταν σε θέση να υποτιμήσουν τα νομίσματά τους σε περιόδους κρίσης. Και όμως: «Μια ενιαία αγορά χωρίς κοινό νόμισμα, θα ήταν μόνο …μισή ενιαία αγορά», λέει ο Μπρέους. Το κοινό νόμισμα φέρνει οικονομική σταθερότητα. Η εξάλειψη του κόστους μετατροπής ενισχύει την ενοποίηση των αγορών.
Το Σύμφωνο Σταθερότητας
Το επόμενο μεγάλο βήμα είναι βέβαια η μεταρρύθμιση του Συμφώνου Σταθερότητας. Η συζήτηση έχει ξεκινήσει, αλλά οι διαφορές είναι μεγάλες. Διαφορές που έχουν φυσικά την προέλευσή τους και στο πληθωριστικό κύμα του φετινού φθινοπώρου. Οι Ευρωπαίοι εξακολουθούν επίσης να αναζητούν την τραπεζική ένωση, αλλά τα προβλήματα είναι πολλά, καθώς οι οικονομίες των κρατών μελών παραμένουν επίσης πολύ διαφορετικές και οι αναπτυξιακές τους δυνατότητες απέχουν αρκετά. «Ουδείς ,ωστόσο, αμφισβητεί την ύπαρξη του ευρώ, ακόμη και μεταξύ των ευρωσκεπτικιστών», λέει ο Ερίκ Μορίς του ιδρύματος Ρομπέρ Σουμάν.«Στη συλλογική ψυχολογία επίσης, το ευρώ είναι πλέον αδιαμφισβήτητο ,ακόμη και μεταξύ των πιο ηλικιωμένων ανθρώπων», σημειώνει Ερίκ Μορίς Ακόμη και στη Γερμανία, η νοσταλγία για το γερμανικό μάρκο έχει τελειώσει.
Το ψηφιακό ευρώ
Η ΕΚΤ εξετάζει τώρα το επόμενο βήμα: το ψηφιακό ευρώ. Ένα νόμισμα διαφορετικό, που θα δίνει τη δυνατότητα πραγματοποίησης αγορών, στο κατάστημα ή διαδικτυακά, με απόλυτα ασφαλή και άμεσο τρόπο, χωρίς εμπορική εκμετάλλευση των καταναλωτικών προφίλ του πελάτη. Έτσι, η ΕΚΤ σκοπεύει να αιφνιδιάσει τους τεχνολογικούς γίγαντες όπως το Facebook, οι οποίοι στοχεύουν στη δημιουργία ιδιωτικών κρυπτονομισμάτων,αξιοποιώντας τις τεράστιες βάσεις συνδρομητών τους. Τα κράτη βλέπουν σε αυτό έναν μεγάλο κίνδυνο απώλειας κυριαρχίας. Η Ευρώπη, που έχασε τη μάχη με τις πιστωτικές κάρτες, δεν σκοπεύει να χάσει αυτήν. Ενώ η Κίνα πραγματοποιεί ήδη δοκιμές πλήρους κλίμακας σε μεγάλες πόλεις, ένα πρωτότυπο ψηφιακό ευρώ θα μπορούσε να δει το φως της δημοσιότητας ήδη από το 2023. Η Κριστίν Λαγκάρντ θα ήθελε να είναι σε θέση να πανηγυρίσει την κυκλοφορία του ψηφιακού ευρώ σε μεγάλη κλίμακα πριν φύγει από τη Φρανκφούρτη, το 2027.
