Από την έντυπη έκδοση
Της Σοφίας Εμμανουήλ
[email protected]
Μετά την οικονομία του διαμοιρασμού, τη sharing economy, που πολλαπλασίασε τα μεγέθη νεοφυών επιχειρήσεων της δεκαετίας που τελειώνει, όπως η Airbnb και η Uber, έρχεται η οικονομία του lockdown, ή lockdown economy – μια τάση που καθιερώνεται μαζί με τα περιοριστικά μέτρα, τη μείωση της κατανάλωσης εκτός σπιτιού και την ανάπτυξη δραστηριοτήτων σε προσωπικό αντί ομαδικό επίπεδο, με εικονικές συνεδρίες και online συνδέσεις για εξυπηρέτηση εξ αποστάσεως.
Υπηρεσίες και προϊόντα που υποστηρίζουν την τηλεργασία γνωρίζουν υψηλή ζήτηση, ενώ αυξάνονται οι πωλήσεις προϊόντων online, από ρουχισμό μέχρι τρόφιμα. Σε ανάπτυξη είναι παγκοσμίως και οι online υπηρεσίες διασκέδασης, άθλησης, εκπαίδευσης κοκ. Αυτή η οικονομία της καραντίνας, του lockdown, του shut-in, του εγκλεισμού ή όπως αλλιώς προτιμά να την αποκαλεί κανείς, θα δημιουργήσει σύντομα νέους πρωταγωνιστές στην επιχειρηματική σκηνή.
Καθώς για την κοινωνική ζωή άναψε από το Σάββατο 7/11/2020 η «λυχνία pause», μπορεί κανείς να μένει ασφαλής κάνοντας ακόμη και πάρτι στο σπίτι με «ζωντανή μουσική» που προσφέρεται δωρεάν από DJs σε πολλά μέρη του κόσμου, να παρακολουθεί περισσότερες ταινίες στο σπίτι αντί στον κινηματογράφο, να γυμνάζεται ακόμη και με personal trainer μέσω skype ή ομαδικά μέσω YouTube και zoom, να αγοράζει εργαλεία, ρούχα, βιβλία μέσω e-shops, να απολαμβάνει φαγητό της ώρας μέσω delivery, να παρακολουθεί σεμινάρια και να αναβαθμίζει τα προσόντα του – καθώς στη μετά Covid-19 εποχή θα απαιτούνται ολοένα νέες δεξιότητες, δεδομένης και της επιτάχυνσης της μετάβασης των επιχειρήσεων στην ψηφιακή εποχή. Ακόμη και υπηρεσίες υγείας μπορεί να απολαμβάνει κανείς ψηφιακά, είτε αποφεύγοντας τυπικά ραντεβού με τον γιατρό του για να πάρει συμβουλές για χρήση φαρμάκων και συσκευών είτε για να συμμετέχει σε μια συνεδρία με ψυχολόγο και coach.
Όλα γίνονται πλέον ψηφιακά ή σχεδόν όλα. Οι καταναλωτικές συνήθειες αλλάζουν άρδην και σαρωτικές ανακατατάξεις βρίσκονται σε εξέλιξη στην αγορά, που μεταβαίνει με ορμή σε ένα νέο οικονομικό μοντέλο, το οποίο επιφέρει βίαιες και μόνιμες αλλαγές σε όλους τους τομείς, από τις γραμμές παραγωγής και διακίνησης των προϊόντων μέχρι το R&D και τον τρόπο που παρέχεται η εργασία. Πριν από λίγα χρόνια μιλούσαμε για τις εξελίξεις στην τεχνολογία που «τρέχουν» γρήγορα, με αποτέλεσμα τα συστήματα να καθίστανται παρωχημένα σε σύντομο χρόνο, ακυρώνοντας επενδύσεις εκατομμυρίων, αλλά η πανδημία ήρθε να ανατρέψει και αυτή την τάση, αφού θέτει με επιτακτικό τρόπο προκλήσεις για καινοτομία και νέες τεχνολογίες εδώ και τώρα (!) ώστε να διευκολυνθεί η ανάπτυξη της shut-in economy, μια τάση που προϋπήρχε αλλά αναπτυσσόταν με τους ρυθμούς του ψηφιακού μετασχηματισμού των εταιρειών. Σήμερα γνωρίζει εκρηκτικούς ρυθμούς εκθετικής μεγέθυνσης.
Αναδυόμενες ευκαιρίες
Το μοντέλο οικονομίας που βασίζεται στην κατ’ οίκον κατανάλωση, πέρα από τις προκλήσεις, αναδύει ευκαιρίες για νεοφυείς επιχειρήσεις αλλά και εδραιωμένα brands που θα τοποθετηθούν στη νέα κατάσταση, απαντώντας στις νέες ανάγκες των καταναλωτών που περιορίζουν τις δαπάνες τους και μένουν σπίτι. Ας σημειωθεί ότι στην Ευρώπη σχεδόν τέσσερις στους δέκα καταναλωτές διαπιστώνουν μείωση των εισοδημάτων τους λόγω των επιπτώσεων της πανδημίας, με αποτέλεσμα να περικόπτουν τις δαπάνες τους σε ποσοστό άνω του 35%. Όσο κλιμακώνεται το δεύτερο κύμα της πανδημίας, η κατάσταση αυτή επιδεινώνεται σε όλες τις χώρες και ειδικότερα στην Ελλάδα, με την καταναλωτική δαπάνη να γράφει απώλειες σχεδόν 30% από την αρχή της πανδημίας. Τα επίσημα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ αναφέρουν ότι η τελική καταναλωτική δαπάνη των νοικοκυριών και των μη κερδοσκοπικών ιδρυμάτων που εξυπηρετούν νοικοκυριά μειώθηκε κατά 12,7% στο β’ τρίμηνο σε σύγκριση με το αντίστοιχο τρίμηνο του προηγούμενου έτους, από 32,5 δισ. ευρώ σε 28,4 δισ. ευρώ, ενώ είχε προηγηθεί το α’ τρίμηνο μείωση 0,5%, από 30,1 δισ. ευρώ σε 29,9 δισ. ευρώ αντίστοιχα. Στο γ’ τρίμηνο η κατάσταση επιδεινώθηκε λόγω και της απουσίας δαπανών από τουρίστες, κάτι που αναμένεται να αποτυπωθεί στα επίσημα στοιχεία σε λίγο διάστημα. Την τάση επιβεβαιώνουν τα στοιχεία της έρευνας του ΙΟΒΕ που έδειξαν πρόσφατα περαιτέρω μείωση του δείκτη καταναλωτικής εμπιστοσύνης τον Οκτώβριο, ως αποτέλεσμα της επιδείνωσης των επιδημιολογικών δεδομένων στην Ελλάδα, ιδίως στην Αττική και στη Θεσσαλονίκη, που οδήγησε στην κλιμάκωση των μέτρων προστασίας της δημόσιας υγείας ευρύτερα στην επικράτεια.
Επίσης, την ίδια στιγμή που οι καταναλωτές μείωναν το προηγούμενο διάστημα τις επισκέψεις σε εστιατόρια και ταβέρνες (κατά 38% σύμφωνα με έρευνα του ΙΕΛΚΑ που δημοσιεύθηκε τον περασμένο μήνα) αυξάνουν την κατανάλωση στο σπίτι μαγειρεύοντας το καθημερινό φαγητό (31%), φτιάχνοντας σπιτική πίτσα που υπό άλλες συνθήκες θα προμηθεύονταν με delivery (13%), ετοιμάζοντας γλυκά (15%), ακόμη και ψήνοντας ψωμί (9%).
Η startup σκηνή
H πανδημία αλλάζει άρδην το τοπίο δίνοντας ψήφο εμπιστοσύνης σε νέους παίκτες από την ελληνική startup σκηνή, με ενδεικτική πρόσφατα την εξαγορά μαμούθ, με τίμημα 360 εκατ. ευρώ, της εταιρείας online πώλησης και παράδοσης ειδών παντοπωλείου InstaShop από τη γερμανική Delivery Hero. Ενδεικτική είναι επίσης η περίπτωση της Novoville, που αναπτύσσει την ομώνυμη ηλεκτρονική πλατφόρμα εξυπηρέτησης αιτημάτων πολιτών συνεργαζόμενη με φορείς της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, με κύκλο εργασιών που τριπλασιάζεται από χρόνο σε χρόνο, δημιουργώντας για την ελληνική startup δυνατότητες να εξελιχθεί από μια μικρή νεοφυής εταιρεία σε διεθνή παίκτη του τομέα Government Technology (GovTech). Μια άλλη περίπτωση είναι η Spotawheel, εταιρεία που έχει μεταφέρει στο διαδίκτυο μια διαδικασία αγοραπωλησιών που παραδοσιακά γίνεται στις μάντρες αυτοκινήτων και η οποία βάζει πλώρη για νέες ευρωπαϊκές αγορές, μετά την Πολωνία, όπου έκανε ντεμπούτο πέρυσι, αλλά και την Ελλάδα, όπου έχει ήδη εδραιώσει τη θέση της.
Υγειονομικό υλικό
Μέσα σε όλα δεν πρέπει να παραβλέπουμε την αυξημένη ζήτηση για είδη προσωπικής υγιεινής και μάσκες που γνωρίζουν υψηλή ζήτηση, τάση η οποία εκτιμάται ότι θα αποκλιμακωθεί αλλά δεν θα μηδενιστεί μετά την πανδημία. Φαρμακευτικές εταιρείες αλλά και εταιρείες με δραστηριότητα στα καλλυντικά και στα καταναλωτικά προϊόντα, όπως Sarantis, ΜΕΓΑ, Παπουτσάνης κ.ά., έχουν ενισχύσει τη δραστηριότητά τους σ’ αυτά τα είδη, ενώ μια πληθώρα ελληνικών επιχειρήσεων έχουν επεκταθεί στην παραγωγή μασκών. Πρόκειται για διεθνή τάση, με την Honeywell να επεκτείνει τον περασμένο Μάρτιο την παραγωγική της δυναμικότητα για να παράγει μάσκες N95, ενώ ανάλογες κινήσεις έγιναν από κορυφαίους διεθνείς παίκτες στην αγορά μάσκας μίας χρήσης, όπως 3Μ, Kimberly-Clark, Uvex, KOWA κ.ά. Είναι ενδεικτικό ότι η παγκόσμια αγορά μασκών προσώπου εμφανίζει μια ανάπτυξη πάνω από 90% προσελκύοντας ολοένα νέους παίκτες.
Η εφαρμογή νέων τεχνολογιών «ορίζει» τις ανατροπές
Είναι θέμα λίγου χρόνου να δούμε τη μεγέθυνση των πρωταγωνιστών του νέου μοντέλου οικονομίας. Ήδη τα στατικά ποδήλατα της Peloton με ενσωματωμένη οθόνη για σύνδεση με ειδικούς κάνουν θραύση, ενώ οι πλατφόρμες τηλεδιασκέψεων και ψηφιακών events πολλαπλασιάζουν τις αποδόσεις τους. Η zoom, η μετοχή της οποίας σπάει το ένα ρεκόρ μετά το άλλο, υπερτριπλασίασε τα έσοδά της στο β’ τρίμηνο, ενώ η Webex έχει αυξήσει το δίκτυο χρηστών της πάνω από τα 600 εκατ., εξέλιξη που πριμοδοτεί τη μετοχή της Cisco στην οποία ανήκει. O CEO της Microsoft Satya Nadella αποκάλυψε ότι το Microsoft Teams έχει πλέον 115 εκατ. ενεργούς χρήστες κάθε μέρα, που μεταφράζεται σε αύξηση άνω του 50%, από τα 75 εκατ. που ανέφερε η εταιρεία πριν από ένα εξάμηνο. Επίσης τα έσοδα της Netflix ξεπερνούν ήδη στο εννεάμηνο τα επίπεδα του 2019 (πέρυσι εμφάνισε κύκλο εργασιών 20,15 δισ. δολ.). Στο Twitch, τη δημοφιλέστερη υπηρεσία streaming στον τομέα των βιντεοπαιχνιδιών, που ανήκει στην Amazon, έχει τριπλασιαστεί ο χρόνος παρακολούθησης από τον Ιανουάριο, ενώ στο ίδιο μοτίβο κινείται η ζήτηση των υπηρεσιών εταιρειών κοινωνικής δικτύωσης όπως το WhatsApp της Facebook, το Messenger κ.λπ.
Σε τοπικό επίπεδο
Όμως και σε τοπικό επίπεδο υπάρχουν εξελίξεις. Πριν από την πανδημία μια έκθεση της Deloitte για λογαριασμό του Συνδέσμου Επιχειρήσεων Πληροφορικής Ελλάδος (ΣΕΠΕ) προέβλεπε ότι η αξία αυτής της αγοράς θα βρεθεί πάνω από τα 7 δισ. ευρώ στα επόμενα 2-3 χρόνια. Τώρα αυτός ο στόχος έχει αναβαθμιστεί. Και δεν είναι μόνο το νέο ΕΣΠΑ που τροφοδοτεί την κινητικότητα. Η Epsilon Net, η οποία φέτος «μεταπήδησε» από την Εναλλακτική στην Κύρια Αγορά του Χ.Α., κάτι που είχε κάνει και η Entersoft, επιδίδεται σε ένα μπαράζ εξαγορών ανακοινώνοντας εσχάτως ότι εξαγόρασε το 80% της Data Communication, αναβαθμίζοντας το μερίδιό της στο επιχειρηματικό λογισμικό. Η προ των πυλών μεταβίβαση της SingularLogic θα αλλάξει τις ισορροπίες στην αγορά, με τη MIG να διεξάγει αποκλειστικές συζητήσεις με το σχήμα Space Hellas – EpsilonNet την ώρα που κυοφορούνται νέα deals σε μια σειρά από τομείς του κλάδου όπως π.χ. το cybersecurity.
Στα σημεία των καιρών συγκαταλέγεται και η τριψήφια αύξηση των domain για e-shops. Οι εταιρείες του λιανεμπορίου, από μικρές μεμονωμένες επιχειρήσεις μέχρι μεγάλους retailers, επενδύουν στο ψηφιακό κανάλι πωλήσεων με στρατηγικές omnichannel, από την Praktiker Hellas και τη Leroy Merlin μέχρι την Αττικά Πολυκαταστήματα, τον όμιλο Fourlis, τον όμιλο Sarantis και άλλους παίκτες που επεκτείνουν επίσης τις υποδομές Logistics που διαθέτουν για να ανταποκριθούν στις νέες τάσεις. Το ίδιο ισχύει με το οργανωμένο λιανεμπόριο και το delivery φαγητού. Δεν είναι μόνο η γερμανική Rewe, η γαλλική Carrefour και οι αμερικανικές Kroger και Walmart, που είδαν τον τζίρο τους να εκτοξεύεται κατά τη διάρκεια της πανδημίας, αλλά και οι ελληνικές αλυσίδες, από τον Σκλαβενίτη, την ΑΒ Βασιλόπουλος και τη Lidl μέχρι τα MyMarket και τον Κρητικό, που ενισχύουν συστηματικά το ψηφιακό τους κανάλι αξιοποιώντας συνέργειες με τον ευρύτερο κλάδο της εστίασης.
Ας σημειωθεί επίσης ότι συνεργασία με τις αλυσίδες Μασούτης και Κρητικός εγκαινίασε πρόσφατα το BOX, υπηρεσία online παραγγελίας φαγητού της COSMOTE, που έχει προσαρτήσει και το Skroutz Food. Είναι δέλεαρ η είσοδος στο online delivery φαγητού, μια από τις πλέον αναπτυσσόμενες αγορές στην ελληνική οικονομία, προσελκύοντας ολοένα και περισσότερους παίκτες, Έλληνες και ξένους, με αξία που υπολογίζεται ότι αγγίζει το μισό δισ. ευρώ μόνο για το online κανάλι (σύμφωνα με εκτιμήσεις του Εργαστηρίου Ηλεκτρονικού Εμπορίου του ΟΠΑ – ELTRUN), που αποτελεί λιγότερο από το 1/4 της αγοράς – με το υπόλοιπο να διεκπεραιώνεται τηλεφωνικά. Δηλαδή μιλάμε για μια αγορά συνολικής αξίας περί το 1,5 δισ. ευρώ, που αυξάνεται εν μέσω πανδημίας, με την είσοδο ακόμη και μεμονωμένων εστιατορίων, επιχειρήσεων γνωστών σεφ, ακόμη και ξενοδοχείων, πέραν των συστηματικών επενδύσεων παραδοσιακών παικτών, όπως η Delivery Hero με τη ραγδαία ανάπτυξη του e-food, το οποίο παρεμπιπτόντως συνεργάζεται με την αλυσίδα Σκλαβενίτης, η delibery.gr της Μούχαλης ΑΕΕ που πρόσφατα ανέπτυξε συνεργασία και με την ΑΒ Βασιλόπουλος, και τα σήματα γνωστών αλυσίδων εστίασης όπως του ομίλου Εστίασης Vivartia, της McDonald’s κ.ά.
Μαγικός καθρέπτης και εταιρείες ζόμπι
Θα πρέπει να αναζητήσουμε προσεκτικά τις επιχειρηματικές δραστηριότητες που συνδέονται με κάθε μια από τις νέες καταναλωτικές συνήθειες για να προβλέψουμε πώς θα είναι το περιβάλλον στην αγορά έπειτα από άλλα 10 χρόνια από τότε που ξεπεράσαμε την κρίση χρέους, εάν δεν θέλουμε να δούμε μια νέα γενιά εταιρειών ζόμπι και εκατοντάδες χιλιάδες ανέργους να απειλούν τη βιωσιμότητα της οικονομίας. Πρόκειται για έναν «μαγικό καθρέπτη». Όσο αλλάζουν με ταχύτητα οι καταναλωτικές τάσεις χωρίς να ανακατευθύνονται πόροι με αυστηρά κριτήρια βιωσιμότητας και όσο δεν προωθούνται επενδύσεις σε επανακατάρτιση του ανθρώπινου δυναμικού με επανατοποθέτησή του στις νέες ανάγκες της αγοράς, τόσο τα ζόμπι θα απειλούν με μια νέα κρίση μέσα στην οικονομική κρίση που προκάλεσε ο κορονοϊός.
Η shut-in economy εκτινάσσει τις ψηφιακές πωλήσεις
Η shut-in economy δίνει ώθηση στις ανέπαφες συναλλαγές. Προ ημερών και λίγες ημέρες μετά την ανακοίνωση της συνεργασίας της αλυσίδας My Market με τη Viva Wallet για δυνατότητα ανάληψης μετρητών από τα ταμεία των supermarket, η εταιρεία viafintech ανακοίνωσε ότι κάνει ντεμπούτο με τα ψηφιακά της ΑΤΜ στα καταστήματα Bazaar του ομίλου Βερούκα. Με έδρα στο Βερολίνο και γνωστή στη Γερμανία με το σήμα Barzahlen, διαθέτοντας τη μεγαλύτερη ιδιωτική υποδομή μετρητών στην περιοχή DACH, η viafintech επεκτείνεται διεθνώς εισερχόμενη και στην ελληνική αγορά. Δίνει ουσιαστικά στους καταναλωτές των supermarket Bazaar τη δυνατότητα να καταθέτουν και να κάνουν ανάληψη μετρητών από τον τρέχοντα τραπεζικό τους λογαριασμό με απευθείας χρήση των smartphone τους.
Skroutz Α.Ε.
Επίσης η Skroutz Α.Ε. προχώρησε σε στρατηγική συνεργασία με την EveryPay, πάροχο σύγχρονων συστημάτων ηλεκτρονικών πληρωμών, έπειτα από απόκτηση του 25% του μετοχικού της κεφαλαίου. Η Everypay, με έδρα στην Αθήνα, είναι ένα αδειοδοτημένο ίδρυμα πληρωμών από την Τράπεζα της Ελλάδος, με ένα συνεχώς αυξανόμενο πελατολόγιο το οποίο απαριθμεί ήδη πάνω από 500 ενεργούς πελάτες που περιλαμβάνουν τόσο μεγάλες επιχειρήσεις όσο και start ups.
Viva Wallet
Πριν από λίγο καιρό, η Viva Wallet ανακοίνωσε ότι ενώνει τις δυνάμεις της με την JCB και δίνει τη δυνατότητα στους Ευρωπαίους εμπόρους της να αποδέχονται φυσικές και ηλεκτρονικές πληρωμές από 140 εκατομμύρια πελάτες της JCB. Η εταιρεία ανακοίνωσε ότι θα φέρει την αποδοχή των καρτών JCB σε 23 χώρες σε ολόκληρη την Ευρώπη έως τα τέλη του 2020. Η ανέπαφη πληρωμή με κάρτα JCB παρέχει στα μέλη της μια ασφαλή και γρήγορη λύση για την πραγματοποίηση πληρωμών σε φυσικά και ηλεκτρονικά καταστήματα.
Βιομετρικές πληρωμές
Έρευνα της Visa στην Ελλάδα, διαπίστωσε ότι υπάρχει αυξημένη ζήτηση από τους καταναλωτές για βιομετρικές πληρωμές, καθώς πλέον θεωρούνται πιο ασφαλής τρόπος συναλλαγής σε σύγκριση με τις παραδοσιακές μεθόδους. Το 91% θεωρεί ότι η αναγνώριση δακτυλικού αποτυπώματος είναι η ασφαλέστερη μέθοδος ταυτοποίησης, ακολουθούμενη από τη σάρωση της ίριδας του ματιού.
Ως αποτέλεσμα των παραπάνω οι τράπεζες καλούνται να επικεντρωθούν σε επαναπροσδιορισμό των στρατηγικών και των λειτουργιών τους, εάν θέλουν να ευημερήσουν στη μετά Covid-19 εποχή. Αυτό επισημαίνουν διεθνείς οίκοι, συμβουλευτικές εταιρείες, ακόμη και οι ίδιοι οι τραπεζίτες, που τονίζουν ότι ο αντίκτυπος της πανδημίας πιθανότατα θα πάρει λίγο χρόνο για να ξεπεραστεί, αλλά ορισμένες από τις αλλαγές που επέφερε είναι μη αναστρέψιμες, όπως και οι τραγικές απώλειες σε ανθρώπινες ζωές, λουκέτα σε επιχειρήσεις και χαμένες θέσεις εργασίας.
Προσαρμοστικότητα
Οι ελληνικές συστημικές τράπεζες επιδεικνύουν προσαρμοστικότητα στις νέες συνθήκες επενδύοντας στον ψηφιακό μετασχηματισμό και οικοδομώντας στην ανθεκτικότητα των συστημάτων τους με γνώμονα την προστασία των πελατών τους και τη διασφάλιση της συνέχειας των τραπεζικών εργασιών. Αν και σε σύγκριση με άλλες ευρωπαϊκές αγορές ο κλάδος στην Ελλάδα έχει να αντιμετωπίσει μεγαλύτερους κινδύνους, λόγω της αυξανόμενης έκθεσης σε κόκκινα δάνεια, έχει αναπτύξει σε λίγο χρόνο ανταγωνιστικές ψηφιακές δεξιότητες. Κι αυτό έχει γίνει εξ ανάγκης, καθώς μια άλλη τάση της ψηφιακής εποχής που αναδείχθηκε εν μέσω πανδημίας και ήρθε να αφυπνίσει παραδοσιακούς παίκτες της αγοράς είναι τα ψηφιακά προϊόντα και υπηρεσίες.
Δάνεια fintech
Τα δάνεια fintech αναπτύσσονται διεθνώς με ρυθμό που τείνει διψήφιος από την αρχή του 2020. Η Κίνα είναι σήμερα η μεγαλύτερη αγορά fintech στον κόσμο, λόγω της ηγετικής της θέσης στις ψηφιακές πληρωμές και οι ΗΠΑ είναι ο δεύτερος μεγαλύτερος παίκτης. Αν και οι παραδοσιακές τράπεζες εξακολουθούν να κατέχουν το μεγαλύτερο μερίδιο αγοράς σε καταναλωτικά και επιχειρηματικά δάνεια, τα τελευταία χρόνια παρατηρείται σημαντική ζήτηση για δανεισμό μέσω fintech, τάση που «απογειώθηκε» εν μέσω πανδημίας. Εκατομμύρια μικρομεσαίες επιχειρήσεις που αναζητούν οικονομική υποστήριξη στρέφονται σ’ αυτά τα εργαλεία, καθώς τα καταναλωτικά και επιχειρηματικά δάνεια στον χώρο του fintech προσφέρονται μέσω πλατφορμών δανεισμού, συνδέοντας τους δανειολήπτες με τους δανειστές με τρόπο ευέλικτο. Ο έλεγχος και οι διαδικασίες έγκρισης απαιτούν μόνο λίγες μέρες, ενώ ανταγωνιστικά είναι και τα επιτόκια τόσο για τους δανειολήπτες όσο και για τους δανειστές.
