© Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη
Το «Ignoramus» του Γιάννη Ασκάρογλου, μια πρωτότυπη δραματουργία βασισμένη σε μελέτες για το μιντιακό γίγνεσθαι, συνεντεύξεις πολιτών και δημοσιογράφων καθώς και επιτόπια έρευνα σε κυρίαρχο ΜΜΕ παρουσιάζεται στο Κέντρο Έρευνας Μικτών Παραστατικών Τεχνών «Ρεκτιφιέ» [λεωφ. Κωνσταντινουπόλεως 119, Αθήνα].
«Τι νέα;» Ενημερώνεστε; Με ποιος τρόπους και πόσο εμπιστεύεστε τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης στην Ελλάδα; Ποιοι είναι οι λόγοι της χαμηλής θέσης της χώρας μας στην Ελευθερία του Τύπου;
Τρεις ερευνητές, μέσα από την αναδημιουργία μιας αίθουσας σύνταξης ενός δημοσιογραφικού site κυρίαρχου ΜΜΕ, εξερευνούν το πολύπλοκο τοπίο των media και τους μηχανισμούς της ειδησεογραφίας. Με περιπαικτική διάθεση, μας προσκαλούν να αναρωτηθούμε για τη σχέση μας με την ενημέρωση, να διερευνήσουμε τη σύνθετη έννοια της «αλήθειας», καθώς και την οπτική που επιλέγουμε «βλέποντας τον κόσμο με τα μάτια των ΜΜΕ».
Ο Γιάννης Ασκάρογλου μίλησε μαζί μας.
Τι σας ώθησε να ασχοληθείτε με το θέμα της ενημέρωσης και της σχέσης μας με τα ΜΜΕ;
«Σε μικρή ηλικία, σε μια είδους “οικογενειακή τελετουργία”, διάβαζα συχνά εφημερίδες με τον πατέρα μου, στο πρότυπο ενός “ενημερωμένου ενεργού πολίτη”. Αργότερα, όμως, το ενδιαφέρον αυτό ατόνησε, ίσως γιατί θεώρησα δύσκολο να έχει κανείς μια εις βάθος και πολύπλευρη ενημέρωση, προτιμώντας μια συνειδητή άγνοια. Τα τελευταία χρόνια, όμως, άρχισα να αντιλαμβάνομαι την αξία της ενημέρωσης. Αρχικά, σε ατομικό επίπεδο· δηλαδή την ανάγκη να είμαι ενημερωμένος, όσο πιο πολυφωνικά γίνεται, για τα θέματα που με απασχολούν. Με αφορμή, όμως, τη μελέτη στο θέατρο-ντοκουμέντο -στο πλαίσιο μεταπτυχιακού προγράμματος σπουδών, αντιλήφθηκα τον κεφαλαιώδη ρόλο της Ελευθερίας του Τύπου στην εύρυθμη λειτουργία ενός δημοκρατικού πολιτεύματος. Παρατηρούσα ότι η ενημέρωση που λαμβάνει ο μέσος πολίτης εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τα μέσα που ο ίδιος επιλέγει -κάτι που σχετίζεται με το φαινόμενο “media bubble”-, με αποτέλεσμα, συχνά, την έλλειψη μιας πολυφωνικής ενημέρωσης, η οποία, με τη σειρά της, οδηγεί σε μια κοινωνική πόλωση καθώς “βλέπουμε τον κόσμο μέσα από τα μάτια των ΜΜΕ”. Επίσης, στην Ελλάδα παρατηρείται χαμηλή εμπιστοσύνη στα Μέσα από τους πολίτες. Καθώς άρχισα να ερευνώ το θέμα, διεθνείς εκθέσεις για την Ελευθερία του Τύπου κατέτασσαν την Ελλάδα σε όλο και χαμηλότερες θέσεις. Η είδηση για αυτήν τη χαμηλή επίδοση της χώρας μας δημοσιεύθηκε ελλιπώς από τα μεγάλα ΜΜΕ. Νεαρός επιζώντας από το ναυάγιο της Πύλου αναφέρει: “Το μόνο που με ενδιαφέρει είναι να γνωρίζει ο κόσμος τι συνέβη”. Όλα τα παραπάνω, λοιπόν, γέννησαν ποικίλα ερωτήματα: Ποιοι είναι οι λόγοι της χαμηλής θέσης της Ελλάδας στην Ελευθερία του Τύπου; Αν υπάρχει το φαινόμενο του media bubble, πόσο ανοικτοί είμαστε σε μια διαφορετική οπτική; Και σε καλλιτεχνικό επίπεδο, πώς προσεγγίζεται ένα, φαινομενικά, “αντι-θεατρικό” θέμα μέσω του θεάτρου-ντοκουμέντο;»
Το Ignoramus σημαίνει «δεν γνωρίζουμε». Πώς συνδέεται αυτή η έννοια με τη δραματουργία της παράστασης;
«Ignoramus σημαίνει, στα λατινικά, “δεν γνωρίζουμε”. Συνοψίζει το εξής οξύμωρο στη σημερινή εποχή: ο μέσος, δυτικός, άνθρωπος κατακλύζεται από ειδήσεις, όσο ποτέ άλλοτε στην ιστορία του. Είναι όμως γνώση οι πληροφορίες; Ειδικά όταν λαμβάνονται με τρόπο αποσπασματικό; Όταν, σε κάποιες περιπτώσεις, δημοσιεύονται με κίνητρο την έλξη της προσοχής και λιγότερο μια ενημέρωση εις βάθος σε ένα συγκεκριμένο θέμα; “Φοβόμαστε να εμφανιστούμε ανενημέρωτοι”, δανειζόμενος μια φράση ενός συντάκτη που μας παραχώρησε συνέντευξη. Τα ερωτήματα για την συνειδητότητα των επιλογών μας, έδωσαν την ιδέα για την σύντομη Α΄ πράξη της παράστασης, όπου οι θεατές καλούνται να επιλέξουν ποιον ερευνητή, ποια επιστημονική προσέγγιση -κοινωνιολογική, πολιτική ή οικονομική-, θα παρακολουθήσουν. Καθώς οι ομιλίες συμβαίνουν ταυτόχρονα σε διαφορετικούς χώρους, δημιουργείται η αίσθηση ότι επιλέγοντας μια προσέγγιση πιθανώς χάνει κανείς κάποιες άλλες. Στη Β΄ πράξη, μέσα από την αναδημιουργία μιας αίθουσας σύνταξης ενός δημοσιογραφικού site ενός κυρίαρχου ΜΜΕ, η δραματουργία διαπραγματεύεται τη σύνθετη έννοια της “αλήθειας”. Από τη μία πλευρά, λοιπόν, υπάρχει η αίσθηση μιας πληθώρας πληροφόρησης, αλλά από την άλλη, σε κάποιες περιπτώσεις -όπως στην υπόθεση παρακολούθησης δημοσιογράφων, αυτά που φτάνουν στον μέσο πολίτη συχνά “φιλτράρονται” ή υπόκεινται επεξεργασία με ποικίλους τρόπους. Ποιοι παράγοντες επιδρούν στην αρχισυνταξία; Με ποιους τρόπους λειτουργεί ένα μέσο, ώστε να επιτυγχάνεται η ανεξαρτησία του από τυχόν πολιτικές, οικονομικές ή άλλου είδους παρεμβάσεις;»
Πραγματοποιήσατε έρευνα σε δημοσιογραφικούς Οργανισμούς. Τι ήταν αυτό που σας έκανε τη μεγαλύτερη εντύπωση από αυτή την εμπειρία;
«Η επιτόπια έρευνά μας στην αίθουσα σύνταξης αποδείχθηκε πολύ σημαντική για την ανάπτυξη των χαρακτήρων, την επιλογή της σκηνικής συνθήκης και τη σκηνοθεσία γενικότερα. Κάποιες παρατηρήσεις μάς εντυπώθηκαν και, εν συνεχεία, αποτυπώθηκαν με ποικίλους τρόπους στη δραματουργία και αισθητική της παράστασης. Πρώτον, οι έντονες και γρήγορες διακυμάνσεις μεταξύ μιας αίσθησης “χαλαρότητας” -όσο δεν έρχεται κάποια αξιόλογη είδηση- και της αίσθησης του επείγοντος στην περίπτωση μιας σημαντικής, είτε ως προς το περιεχόμενο, είτε ως προς την ταχύτητα ανταπόκρισης, είδησης. Δεύτερον, η -σε περιπτώσεις- συναισθηματική εμπλοκή των δημοσιογράφων με το περιεχόμενο των ειδήσεων. Π.χ. συνεντευξιαζόμενη συντάκτρια ανέφερε περιστατικό λιποθυμίας, ενώ επί ώρες επεξεργαζόταν οπτικοακουστικό υλικό από τις φωτιές στο Μάτι».
Πώς μεταφέρατε τη δυναμική μιας αίθουσας σύνταξης στη σκηνή; Τι σκηνοθετικά εργαλεία χρησιμοποιήσατε για να αποδώσετε την ένταση και τις αντιφάσεις αυτού του χώρου;
«Τα στοιχεία της σκηνικής σύνθεσης προέκυψαν ποικιλοτρόπως. Κάποια πηγάζουν από την ίδια την έρευνα. Για παράδειγμα, οι τρεις ηθοποιοί εναλλάσσονται μεταξύ δύο σκηνικών συνθηκών· την αίθουσα σύνταξης και τη “συνθήκη έρευνας”. Στη δεύτερη συνθήκη, παρακολουθούμε μια έρευνα επί σκηνής με χρήση ντοκουμέντων, όπως περίπου θα έκαναν κάποιοι ερευνητές “παραστασιακής εθνογραφίας”, όπως λέγεται ακαδημαϊκά. Χρησιμοποιείται η άμεση απεύθυνση στο κοινό, καταργώντας τον λεγόμενο “τέταρτο τοίχο”. Κάποιες άλλες σκηνοθετικές ιδέες γεννήθηκαν από καλλιτεχνικές αναφορές, όπως εικόνες ή κείμενα, που μου κέντρισαν έντονα το ενδιαφέρον με έναν πιο διαισθητικό τρόπο. Ως παράδειγμα, ο άνεμος, ως μια εξωτερική δύναμη που μας παρασέρνει ή μας παρακινεί, αποτελεί αναπόσπαστο σκηνικό στοιχείο. Επίσης, παρά το κειμενοκεντρικό θέμα, δόθηκε έμφαση στην κινησιολογία της παράστασης, ως ένα μέσο έκφρασης του παραλόγου και του αδιεξόδου των χαρακτήρων».
Η παράσταση χαρακτηρίζεται ως «θέατρο-ντοκουμέντο». Ποιοι είναι οι βασικοί κανόνες που ακολουθήσατε στη σκηνοθεσία ώστε να διατηρήσετε μια αίσθηση αυθεντικότητας;
«Ως θέατρο-ντοκουμέντο, ορίζονται τα θεατρικά εγχειρήματα που αποτελούν πρωτότυπες δραματουργίες με ισχυρή ενεστώσα διάσταση, δηλαδή τα θέματα που πραγματεύονται προέρχονται από την επικαιρότητα ή το εγγύς παρελθόν. Συχνά, σημαντικό κομμάτι αυτού του θεατρικού είδους που καταγράφει, οργανώνει και ερευνά υλικά της πραγματικότητας είναι η σκηνική αξιοποίηση του “ντοκουμέντου”, προσθέτοντας επιπλέον γοητεία στο “κύρος του συνέβη”, σε φράση του Roland Barthes, που αποτελεί γνώρισμα του σύγχρονου πολιτισμού, όπως φαίνεται από την ανάπτυξη της φωτογραφίας, των Μουσείων, του ντοκιμαντέρ σε διάφορα μέσα κ.ά. Εδώ, κάποια ντοκουμέντα αξιοποιήθηκαν δραματουργικά και αισθητικά. Αξίζει να σημειωθεί ότι ενώ το ντοκουμέντο, ως πληροφορία, είναι (σχετικά) αμετάβλητο, η λειτουργία του μπορεί να αλλάξει ανάλογα τον τρόπο χρήσης του και την νοηματοδότησή του. Παραδείγματα στην τρέχουσα δραματουργία, αποτελούν το Σύνταγμα της Ελλάδος ή η διεθνής έκθεση για την Ελευθερία του Τύπου, τα οποία χρησιμοποιούνται υπό διαφορετική οπτική γωνία για να στηρίξουν αντικρουόμενες απόψεις. Πέρα από τα ντοκουμέντα, δίνεται έμφαση στη γνησιότητα και την ακρίβεια των πληροφοριών που δίνονται επί σκηνής, αποφεύγοντας τον σχολιασμό. Ακολουθώντας μια επιστημονική μεθοδολογία, οι πηγές όσων αναφέρονται μπορούν να ανασυρθούν και να εξετασθούν σε μεταγενέστερο χρόνο από τον θεατή – ερευνητή -όταν για λόγους σκηνικής οικονομίας δεν αναφέρονται κι αυτές επί σκηνής».
Η εναλλαγή μεταξύ newsroom και ερευνητικής διαδικασίας είναι κεντρική στη δομή του έργου. Πώς λειτουργεί αυτή η μετάβαση σκηνικά και τι ρόλο παίζει στη ροή της αφήγησης;
«Στις παραπάνω “σκηνικές συνθήκες”, προστίθεται και μια σατιρική “σχολή δημοσιογραφίας”, όπου, με μυθοπλαστική ελευθερία εδώ, φοιτητές δημοσιογράφοι διδάσκονται τις τεχνικές της παραπληροφόρησης με στόχο μια κερδοφόρα καριέρα. Αυτές οι συχνές εναλλαγές συνθηκών, δίνουν την εντύπωση μιας συνεχούς διακοπής των πραγμάτων, μιας μη-ολοκλήρωσης, όπως η αίσθηση που είχαμε από την αίθουσα σύνταξης. Ως συνέπεια, η αφήγηση αποτελείται από ένα κολλάζ γεγονότων, όπως δηλαδή συνήθως αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο μέσα στην πληθώρα της ενημέρωσης, αλλά και των συμβάντων σε μια, αστική ειδικά, καθημερινότητα».
Ποιο θεωρείτε ότι είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα της δημοσιογραφίας στην Ελλάδα σήμερα;
«Παρότι έγινε πολύμηνη έρευνα από όλη την ομάδα, ο στόχος μας ήταν πρωτίστως η καλλιτεχνική της επεξεργασία και η σκηνική της αποτύπωση -ενσωματώνοντας μια ποικιλία προσεγγίσεων: κοινωνιολογική, πολιτική και οικονομική-, και όχι ένα “αντικειμενικό” και αδιαμφισβήτητο πόρισμα. Αναφέρω, όμως, κάποιους από τους λόγους της χαμηλής κατάταξης της χώρας στις διεθνείς εκθέσεις: η αδιαφάνεια του ιδιοκτησιακού καθεστώτος και η συγκέντρωση των ΜΜΕ σε λίγους ομίλους με άλλες επιχειρηματικές δραστηριότητες, οι υποθέσεις SLAPP (προσχηματικές αγωγές), η υπόθεση της δολοφονίας του Γ. Καραϊβάζ, οι πολιτικές παρεμβάσεις σε ανεξάρτητες αρχές -όπως το ΕΣΡ- ή απευθείας σε ΜΜΕ. Και, φυσικά, σε ατομικό επίπεδο, οι επισφαλείς συνθήκες εργασίας των δημοσιογράφων, δυσχεραίνουν το έργο τους καθημερινά».
Στην παράσταση θίγετε τη σχέση των ΜΜΕ με την πολιτική εξουσία. Πόσο δύσκολο είναι για έναν δημοσιογράφο να παραμείνει ανεξάρτητος;
«Δανειζόμενος μια φράση από δημοσιογράφο που μας παραχώρησε συνέντευξη: “Το επάγγελμα του δημοσιογράφου είναι βιοποριστικό· αναγκαστικά θα κάνει πολλές εκπτώσεις για να ζήσει την οικογένειά του”. Οι πραγματικές συνθήκες, πολιτικοί, οικονομικοί ακόμα και προσωπικοί παράγοντες, συχνά βάζουν περιορισμούς στη δημοσιογραφική δεοντολογία. Μια διέξοδος, όμως, κατά τη γνώμη μου, είναι η υποστήριξη Οργανισμών ερευνητικής δημοσιογραφίας -μέσω συνδρομής από “καταναλωτές” ειδήσεων. Με αυτόν τον τρόπο, από οικονομικής πλευράς τουλάχιστον, ενισχύεται η ανεξαρτησία του μέσου, και άρα των δημοσιογράφων που δουλεύουν σε αυτό, από οικονομικά συμφέροντα, ειδικά από συμφέροντα που προκύπτουν από άλλες επιχειρηματικές δραστηριότητες. Κυρίως, όμως, δίνεται χώρος στην ερευνητική δημοσιογραφία -σε αντιπαραβολή με την καθημερινή “δημοσιογραφία ροής”, μέσω της οποίας γίνεται σε βάθος μελέτη ενός γεγονότος -με χρονική, αιτιατή σχέση κ.λπ.-, και άρα πληρέστερη ενημέρωση του πολίτη για συγκεκριμένα θέματα».
Έχετε συναντήσει θεατές που άλλαξαν άποψη για την ενημέρωση ή τη σχέση τους με τα ΜΜΕ μετά την παράσταση;
«Αυτό είναι ευχή, καθώς το θέατρο-ντοκουμέντο στοχεύει όχι μόνο στην παρουσίαση πολλαπλών εκδοχών της αλήθειας, αλλά κυρίως στην κινητοποίηση του θεατή. Πρόσφατα, μία θεατής μας είπε: “Όταν διάβαζα ειδήσεις ήμουν σκεπτική και πριν αλλά τώρα τις διαβάζω με το νέο πρίσμα από την παράσταση και γελάω”».
Ταυτότητα Παράστασης
Δραματουργία – Σκηνοθεσία: Γιάννης Ασκάρογλου
Βοηθός σκηνοθέτη: Φιλίππα Σκούρτη
Επιμέλεια κίνησης: Ίρις Νικολάου
Επιμέλεια φωτισμού: Άννα Σαπουνάκη
Σκηνογραφική-Ενδυματολογική επιμέλεια: Γιώργος Τρικκαλιώτης
Φωτογράφιση-Βίντεο-Γραφιστικά: Κωνσταντίνος Ανδρικόπουλος
Οργάνωση Παραγωγής: Ζωή Δρακοπούλου
Επικοινωνία: Χρύσα Ματσαγκάνη
Social media: Social Wave Ath
Παραγωγή: TERRA IN FLUX E.E.
Ερμηνείες: Δημήτρης Καπετάνιος, Πένη Μπουκουβάλα, Αιμιλία Σιαφαρίκα
Συμμετοχή: Βασιλική Σαμαρτζή
Προπώληση εισιτηρίων: TICKETSERVICES – https://www.ticketservices.gr/event/rektifie-ignoramus/?lang=el
– τηλεφωνικά: 210 7234567
– εκδοτήριο: Πανεπιστημίου 39, Αθήνα
*Είσοδος σε άτομα άνω των 15 ετών
