«Οι Δανειστές» του Άουγκουστ Στρίντμπεργκ παρουσιάζονται σε σκηνοθεσία Άρη Τρουμπάκη, στο Θέατρο ΕΛΕΡ [Φρυνίχου 10, Αθήνα]. Το ακραιφνούς νατουραλισμού έργο συνδυάζει το δράμα με την κωμική σκληρότητα, καθώς οι «ήρωες» ορμούν ακάθεκτοι και αφύλακτοι προς την κορυφή των παθών τους.
Ο Άντολφ και η Τέκλα, οι «καλλιτέχνες», που έως τώρα δεν υπολόγιζαν τη δύναμη του -καθηγητή νεκρών γλωσσών- πρώην συζύγου εκείνης, διαλύονται μόλις ο τελευταίος εισβάλει στην υποτιθέμενα αντισυμβατική ζωή τους. Ο απατημένος Γκούσταφ ξεκινά ένα φαινομενικά αθώο παιχνίδι εκδίκησης, το οποίο θα πάρει απρόβλεπτες διαστάσεις, καθώς τα τρία πρόσωπα μπλέκουν όλο και πιο βαθιά στα γρανάζια ενός μηχανισμού -καλοκουρδισμένου, όπως στις καλές φάρσες- που αποκαλύπτει τις προσωπικές πληγές που νομίζουν πως έχουν επουλώσει και τις αδυναμίες που ελπίζουν πως ελέγχουν.
Πρωταγωνιστούν οι Δήμητρα Χατούπη, Φίλιππος Σοφιανός και Γιώργος Σταυριανός.
Με τη Δήμητρα Χατούπη, είχαμε τη χαρά να μιλήσουμε.
Γιατί «Δανειστές» και γιατί σήμερα;
«Ο Στρίντμπεργκ δεν διδάσκει, δεν απαντά, δεν δίνει λύσεις. Θέτει ερωτήματα. Ερωτήματα του τότε, του σήμερα και του πάντα. Ερωτήματα όπως: “ποιος είναι ο θύτης και ποιος το θύμα;”, “ποιος οδηγεί το παιχνίδι κάθε φορά και γιατί;”, “οι άνθρωποι πραγματικά είναι όπως είναι ή όπως θέλουμε ή μας βολεύει να τους βλέπουμε;”, “ποιο είναι το ψέμα και ποια η αλήθεια στις ανθρώπινες σχέσεις;”.
Αυτά είναι ερωτήματα που μεταβάλλονται ανάλογα με την εποχή, την κοινωνία και τις συνθήκες αλλά, παρ’ όλα αυτά, παραμένουν τα ίδια».
Το 1886, στον πρόλογο του δεύτερου μέρους της σειράς διηγημάτων «Ο Γάμος», ο Στρίντμπεργκ κατηγορεί το φεμινιστικό κίνημα και διατυπώσει έναν ακραίο μισογυνισμό, σκιαγραφώντας τις γυναίκες ως ψεύτρες, τυραννικές και ανίκανες να συνεισφέρουν εποικοδομητικά στην κοινωνία. Αυτή η στάση του συγγραφέα, πώς αντιμετωπίζεται στην παράστασή σας;
«Η ιστορία επαναλαμβάνεται, οι άνθρωποι αλλάζουν μεν, επιφανειακά. Το καλό και το κακό ενυπάρχουν. Η ζωή είναι θέμα επιλογών. Η διαμάχη των φύλων υπάρχει από καταβολής κόσμου. Ο έμφυλος ανταγωνισμός υπήρχε πάντα, όπως και σήμερα, σε μια κοινωνία επιφανειακής πληροφόρησης και απόλυτου ανταγωνισμού, έχει πάρει τη μορφή ανεξέλεγκτης βίας. Η διαμάχη των δύο φύλων είναι αγαπημένο και επαναλαμβανόμενο θέμα του συγγραφέα, ιδίως σε συγκεκριμένες συγγραφικές περιόδους. Μια διαμάχη με βαθιές ψυχολογικές διαστάσεις και καθόλου επιφανειακές καταγραφές. Στα κείμενά του, ποτέ δεν ορίζεται η γυναίκα ως τέρας και ο άντρας ως θύμα. Γίνονται και οι δύο ποτέ θύτης ποτέ θύμα, αλλάζουν ρόλους ανάλογα με τις συνθήκες. Αυτές οι συνθήκες ορίζουν και καθορίζονται από έναν εσωτερικό φόβο που υπάρχει σε κάθε “παιχνίδι” που διαμορφώνει τις σχέσεις των δύο φύλων. Αυτή δεν είναι μία βαθιά αλήθεια που ορίζει τις σχέσεις μας και σήμερα; Δηλαδή, ο φόβος; Άλλωστε, νομίζω ότι οι φόβοι και οι αλήθειες μας, μας διαμορφώνουν σαν καλλιτέχνες.
Θεωρώ ότι η διαμάχη των φύλων είναι αυτή που καταγράφεται από τον Στρίντμπεργκ, με ό,τι συνεπάγεται αυτό.
Επίσης, μην ξεχνάμε ότι ο Στρίντμπεργκ ήταν αυτός που ψήφισε υπέρ της ψήφου των γυναικών και υπέρ του δικαιώματός τους στην εκπαίδευση.
Αυτή είναι και η προσέγγισή μας στους “Δανειστές”. Οι δανειστές μπορούν να είναι άντρες ή γυναίκες. Το δάνειο ισχύει και για τις δύο πλευρές. Το ερώτημα είναι: τα συναισθήματα δανείζονται;»
Μετά την επιτυχημένη σας συνεργασία με τον Άρη Τρουπάκη στις «Δούλες», σας σκηνοθετεί και πάλι στους «Δανειστές». Τι σας αρέσει στον τρόπο που προσεγγίζει τα έργα;
«Ναι, είναι η δεύτερη φορά που συνεργαζόμαστε με τον Άρη Τρουπάκη μετά τις “Δούλες”, όπου διαμορφώθηκε μια πολύ σημαντική σχέση σκηνοθέτη και ηθοποιών. Και το σημαντικό ορίζεται για μένα ως προς τους κοινούς κώδικες που αποκτάς με τους συνεργάτες σου και, κυρίως, ως προς το να μπορείς κάθε φορά να εξελίσσεις αυτούς τους κώδικες. Αυτό δημιουργεί μία συνεχή εγρήγορση, που σε βγάζει από οποιοδήποτε “βόλεμα”. Ο τρόπος, λοιπόν, που αντιμετωπίζει τα κείμενα ο Άρης, προκύπτει από μία εσωτερική διαδρομή για να αναδυθεί η παράσταση, η οποία δεν είναι ποτέ κάτι τελεσίδικο και δεν πρέπει να είναι. Παρ’ όλο ότι είναι πολύ συγκεκριμένη η παρτιτούρα της, δεν σου επιτρέπει να αγνοήσεις ποτέ τι συμβαίνει τη συγκεκριμένη στιγμή σε εμάς τους συμμετέχοντες αλλά και στη σχέση μας με τους θεατές. Είναι πολύ ισχυρό, επίσης, ότι με αυτές τις συνθήκες ξαναβρισκόμαστε στη σκηνή με τον Φίλιππο Σοφιανό και ότι δουλεύουμε μ’ έναν νεότερο ταλαντούχο συνάδελφο, τον Γιώργο Σταυριανό».
«Εντέλει, οι “δανειστές” μας, όλοι κάπου χρωστούν»: διαβάζουμε στο δελτίο Τύπου της παράστασης; Εσείς, νιώθετε ότι «χρωστάτε» σε κάποιον κάτι;
«Πιστεύω ότι αυτό που είμαστε έχει διαμορφωθεί σε συνδυασμό με μας τους ίδιους, τις επιλογές μας και τις σχέσεις μας. Θυμάμαι όλες τις κομβικές στιγμές και όλες τις κομβικές σχέσεις της ζωής μου -και κάποιες που δεν τις κατάλαβα τότε- μία προς μία. Στιγμές που έπαιξαν τεράστιο ρόλο στην πορεία μου, κυρίως στη ζωή μου αλλά και στη δουλειά μου.
Ναι “χρωστάω” πολλά σε ανθρώπους που μου έμαθαν πράγματα ή που με βοήθησαν σε δύσκολες στιγμές. Άλλωστε, η ζωή μας είναι μια ατελείωτη συνύπαρξη και άρα συνδιαλλαγή. Αυτό δεν σημαίνει ότι όλο αυτό έχει τη μορφή δανείου. Άλλωστε, τα συναισθήματα δανείζονται;»
Διαβάζοντας το πολύ πλούσιο βιογραφικό σας, κάποιος παρατηρεί ότι οι περισσότερες θεατρικές σας δουλειές είναι πάνω σ’ έργα αυτού που ονομάζουμε «κλασικό ρεπερτόριο». Είναι μια συνειδητή επιλογή σας;
«Δεν νομίζω ότι υπάρχει αυτό που θα λέγαμε εμμονή στα κλασικά έργα. Υπάρχουν, επίσης, σπουδαίες/οι σύγχρονες/οι δραματουργοί. Ακόμα, τρομερό ενδιαφέρον για μένα έχει η μεταφορά ενός λογοτεχνικού κειμένου στο θέατρο. Όπως και κείμενα που δεν ακολουθούν μια κλασική δομή, κείμενα αιρετικά, ακόμα και καταγγελτικά μ’ έναν τρόπο.
“Το μαύρο νερό”, της Ελφρίντε Γέλινεκ, πριν δύο χρόνια, σε σκηνοθεσία Θοδωρή Αμπαζή, ήταν από τις πολύ αγαπημένες μου παραστάσεις. Πιστεύω ότι το θέατρο είναι ένα: ό,τι εμπεριέχει πραγματικό θέατρο».
Διατηρείτε, από το 2003, μια από τις πιο πετυχημένες σχολές υποκριτικής. Μετά από τόσα χρόνια εμπειρίας στη διδασκαλία, πιστεύετε στο ταλέντο;
«Φυσικά και πιστεύω στο ταλέντο· μόνο που δεν πιστεύω ότι το ταλέντο είναι κάτι αόριστο ή μεταφυσικό. Δεν θα προσπαθήσω να δώσω κάποιον ορισμό του ταλέντου, φυσικά, γιατί θα ήθελε μεγάλη ανάπτυξη· όμως, εάν δεν υπάρχει ένα εσωτερικό στοιχείο, το οποίο είναι διαρκώς παρόν και έχει πραγματική ανάγκη να μεταμορφωθεί και να υπάρξει, κατά τη γνώμη μου, δεν υπάρχει λόγος θεατρικής αναζήτησης.
Πιστεύω ότι μία σχολή οφείλει να προσφέρει βασικά εργαλεία και τεχνικές και, κυρίως, τον τρόπο να δουλεύεις πάνω σε αυτές. Και ο τρόπος, εκτός από την ποιότητα, είναι η σκληρή δουλειά .Υπ’ αυτήν την έννοια ναι, δεν υπάρχει ταλέντο χωρίς δουλειά».
Νιώσατε ποτέ ότι αδικήσατε ή υπερεκτιμήσατε κάποιον μαθητή σας;
«Φυσικά και έχω αδικήσει, όπως και έχω αδικηθεί. Είμαστε τα λάθη μας, έτσι κι αλλιώς. Το θέμα δεν είναι αυτό· το θέμα είναι πώς τα αναγνωρίζεις, και πώς τα χειρίζεσαι τα λάθη σου. Κι επίσης, δεν γνωρίζω, ακριβώς, τι είναι λάθος και τι σωστό. Το λάθος για μένα υφίσταται σε σχέση με το αν βλάπτεις ή ενοχλείς κάποιον και όχι αν απάντησες σωστά σε μια ερώτηση -γιατί πάντα κουβαλάμε έναν μαθητή μέσα μας!»
Υπάρχει κάτι που ανακαλύψατε για τον εαυτό σας ή γενικά για τους γύρω σας, που αν κάνατε άλλο επάγγελμα, ενδεχομένως να μην το γνωρίζατε;
«Νομίζω ότι αν θέλεις να ανακαλύπτεις συνεχώς εσένα μέσα στους άλλους, δεν υπάρχει επάγγελμα που θα σε εμποδίσει να το κάνεις. Σίγουρα αισθάνομαι πολύ τυχερή προς αυτό, γιατί οι ηθοποιοί αυτό ακριβώς κάνουμε, μέσα από ένα άλλο πλάσμα. Φυσικά, δεν υπάρχει ρόλος κανένας που δεν εμπεριέχει ένα κομματάκι σου, αλλιώς δεν μπορείς να τον παίξεις. Κάθε παράσταση ή ρόλος είναι μια διαρκής αναμέτρηση με τον ίδιο σου τον εαυτό και σε κάθε παράσταση τίθεται για μένα το ίδιο ερώτημα: έκανα ένα βήμα μπροστά;»
Ταυτότητα της παράστασης
Μετάφραση: Έλσα Ανδριανού
Σκηνοθεσία: Άρης Τρουπάκης
Σκηνικά, κοστούμια: Θοδωρής Χρυσικός
Βοηθοί σκηνοθέτη: Γωγώ Μπόμπολα, Θάνος Ψαρράς
Φωτισμοί: Δημήτρης Λογοθέτης
Επικοινωνία: Γιώτα Δημητριάδη
Φωτογραφίες: Ζαφείρω Βλάχου
Παραγωγή: Η Πάνδημος Ηώς
Εκτέλεση και Οργάνωση παραγωγής: Θάνος Ψαρράς
Ηθοποιοί: Δήμητρα Χατούπη, Φίλιππος Σοφιανός, Γιώργος Σταυριανός
