© Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη
Το έργο «Mengele» του Θανάση Τριαρίδη παίζεται στο Θέατρο Noūs [Τροίας 34, Αθήνα].
Η παράσταση είναι ένα ψυχολογικό ταξίδι που ιχνηλατεί τις απόκρυφες διαστάσεις της ανθρώπινης ύπαρξης. Τη σκηνοθεσία υπογράφει η Αναστασία Κουμίδου· μιλήσαμε μαζί της.
Να ξεκινήσουμε με λίγα λόγια σας, για την υπόθεση του έργου;
«Ένα βράδυ, στο Α13 κουπέ μιας αμαξοστοιχίας ταξιδεύει ένας άντρας, ο Μ.
Μετά από λίγο έρχεται συνεπιβάτις η Ε., υποψήφια διδάκτωρ, η οποία ερευνά και μελετάει την προσωπικότητα του Josef Mengele. Ξαφνικά, γίνεται διακοπή ρεύματος, το τρένο βυθίζεται στο σκοτάδι και, pour passez le temps, ο άνδρας προτείνει να παίξουν ένα παιχνίδι ρόλων, σαν το “Μάντεψε ποιός”.
Μόνο που οι ρόλοι σ’ αυτό το παιχνίδι θα είναι ο Josef Mengele, ο γιατρός των Ναζί στο στρατόπεδο του Auschwitz και μία Εβραιοπούλα κρατούμενη, η Esther Cohen.
Το παιχνίδι μετατρέπεται σε ένα εφιαλτικό rollercoaster, σε έναν ερωτικό εφιάλτη και τα όρια μεταξύ θεάτρου και πραγματικότητας αμβλύνονται. Είναι στ’ αλήθεια “στημένο” όλο αυτό ή απλώς οι δύο συνταξιδιώτες ταυτίστηκαν με τους ρόλους τους και δεν μπορούν να αποδράσουν;»
Οι πρώτες σκέψεις σας όταν διαβάσατε το «Mengele»;
«Η πρώτη φορά που γνώρισα το έργο του Θανάση Τριαρίδη, «Mengele», ήταν το καλοκαίρι του 2023.
Βρισκόμουν στις Οινούσσες, όπου δίδασκα ένα σεμινάριο, και ο αγαπημένος παλιός μου μαθητής, και αργότερα συνεργάτης, Λυκούργος Μπάδρας, μου μίλησε για αυτό το έργο. Μου εξιστόρησε την υπόθεση και τον πολύπλοκο ανδρικό χαρακτήρα και μου ζήτησε να το διαβάσω και του πω τη γνώμη μου. Η πρώτη ανάγνωση ήταν μία συνάντηση με το χάος. Χρειάστηκαν πάνω από τρεις αναγνώσεις για να αντιληφθώ ψύχραιμα τη γεωγραφία του έργου.
Ο Τριαρίδης δημιουργεί, τόσο δραματουργικά όσο και δομικά, έναν λαβύρινθο, τον τριαρίδειο λαβύρινθο, όπως μου αρέσει να τον αποκαλώ. Παρακολουθούμε να ξετυλίγεται ο μίτος της ιστορίας μίας κοπέλας μέσα από το παιχνίδι / πείραμα / υπόθεση εργασίας που της προτείνει ο συνταξιδιώτης της στο τρένο. Ο μίτος όμως αυτός, κατά διαστήματα, γεννάει νέες απολήξεις άλλων μίτων και άλλων λαβυρίνθων, μία διαδικασία σαν τις νευρικές συνάψεις. Μπαίνοντας μέσα σ’ αυτούς τους λαβύρινθους έρχεται κανείς αντιμέτωπος με εκρήξεις, σιωπές, ψιθύρους, σκοτάδια, μουσικές, εκτυφλωτικό φως. Έτσι σκέφτηκα, όταν το πρωτοδιάβασα. Και για να είναι δυνατός ο σκηνικός πυρήνας γύρω από τον οποίο θα ξετυλιχθούν αυτές οι έντονες και αντιφατικές ζωογόνες δυνάμεις, χρειάζεται ένα ζευγάρι ηθοποιών που θα δώσει σάρκα και οστά, τόσο στα ιστορικά πρόσωπα του Josef Mengele και της εβραιοπούλας Esther Cohen, όσο και στους δύο τυχαίους συνταξιδιώτες που υποδύονται, κατά τη διάρκεια της βραδιάς, αυτούς τους χαρακτήρες.
Σε μία άλλη ανάγνωση, το έργο είναι μία αλληγορία για τη θεατρική διαδικασία. Η φράση “Αν είσαι, είμαι” είναι εμβληματική σ’ αυτό το έργο και καθοριστική, ταυτόχρονα, της θεατρικής διαδικασίας.
Το “Mengele” είναι ένα πολυσήμαντο έργο με κρυφές και φανερές, συνειδητές και ασυνείδητες πτυχές, που δίνει σαν υλικό στην/στον σκηνοθέτη έναν πολυδιάστατο χάρτη για να επιλέξει την ρότα της παράστασης. Και μέσα από αυτό το σκεπτικό έγινε και η νέα δραματουργική του επεξεργασία, με την άδεια πάντα του συγγραφέα».
Πώς ήταν η συνεργασία σας με τον συγγραφέα του κειμένου;
«Με τον Θανάση Τριαρίδη γνωριζόμασταν ελάχιστα, αν και από ό,τι διαπιστώσαμε αργότερα, έχουμε πολλούς κοινούς Θεσσαλονικιούς φίλους και, το κυριότερο, είμαστε καρντάσια. Η γνωριμία μας έγινε μέσω της αγαπημένης μου, επίσης Θεσσαλονικιάς φίλης και θεατρικής συγγραφέως της νεότερης γενιάς, Κατερίνας Λουκίδου, πριν από δύο χρόνια.
Αρχικά μιλήσαμε τηλεφωνικά για την επικείμενη συνεργασία, για το έργο, για τους ηθοποιούς. Αφουγκράστηκα έναν άνθρωπο που αγαπάει το θέατρο, τους ανθρώπους του θεάτρου, έναν συγγραφέα που νοιάζεται και μοιράζεται απλόχερα τις πηγές του, τις σκέψεις του, τις εμπνεύσεις του. Έτσι γεννήθηκε μία, θα έλεγα ιδανική, σχέση συγγραφέα και σκηνοθέτιδας. Μέσα από αυτό το δίχτυ ασφαλείας και αμφίδρομης επικοινωνίας (γιατί αλλιώς δεν υφίσταται η “επικοινωνία”), ο Θανάσης Τριαρίδης ήταν διακριτικά αλλά ουσιαστικά δίπλα μου σε όλη την διάρκεια των προβών του “Mengele”. Η αγκαλιά και τα απίστευτα θετικά του σχόλια στην πρεμιέρα ήρθαν σαν το καλύτερο επιστέγασμα της συνεργασίας μας. Είμαι ευγνώμων στον συγγραφέα Θανάση Τριαρίδη για την εμπιστοσύνη που μου έδειξε να επεξεργαστώ δραματουργικά το έργο, είμαι ευγνώμων για τη θετική του ενέργεια, για τον σχεδόν παιδικό αυθορμητισμό του αλλά και για τις ενδελεχείς και ακριβείς έρευνες που κάνει πάντοτε για τα έργα του».
Κάνατε κάποια έρευνα πριν καταπιαστείτε σκηνοθετικά με το έργο;
«Η σύνδεσή μου με το έργο “Mengele” ξεκινάει από την ιστορία της πόλης που γεννήθηκα, από συμμαθήτριές μου στο σχολείο, τα ταξίδια μου στο Auschwitz, τις προηγούμενες σκηνοθεσίες μου, όπως η “Εβραία” του Bertolt Brecht. Ο Τριαρίδης σοφά βάζει την γυναίκα Ε. να αφηγείται την ιστορία της Esther Cohen, μιας Θεσσαλονικιάς Εβραιοπούλας που είχε τον αριθμό 77102 στο στρατόπεδο του Auschwitz και να ταυτίζεται μαζί της, μέσα σ’ αυτό το παιχνίδι ρόλων που διαδραματίζεται στο έργο.
Ωστόσο, η έρευνά μου, μέσα από διαβάσματα, ταινίες, ντοκιμαντέρ επικεντρώθηκε περισσότερο στον γιατρό των Nazi, Josef Mengele. Με ενδιέφερε η προσωπικότητά του, η ανεμελιά του αστραφτερού του χαμόγελου και η φιλάρεσκη γλώσσα του σώματος που είδα σε κάποιες φωτογραφίες. Συνέκρινα φωτογραφίες του διαφορετικών χρονικών περιόδων της ζωής του, διατηρώντας έντονα στη μνήμη μου τις προσομοιώσεις των πειραμάτων του που είχα δει κάποια χρόνια πριν, στο Μουσείο Ολοκαυτώματος του Illinois.
Άντλησα υλικό μέσα από τα αρχεία, τα γραπτά, τις μαρτυρίες για να ρίξω φως στο λαβύρινθο του αρρωστημένου μυαλού ενός ανθρώπου που τον αποκαλούσαν “Ο Άγγελος του Θανάτου”».
Πού βρίσκεται η διαχρονικότητα κειμένων όπως το «Mengele»; Και ποια μηνύματα περνά το έργο σήμερα;
«Ο Τριαρίδης είναι πολιτικός συγγραφέας, ένας συγγραφέας που φωτίζει τα μεγάλα εγκλήματα με έναν μοναδικό χειμαρρώδη τρόπο. Τον ενδιαφέρει, δηλαδή, η πολυπρισματική οπτική των γεγονότων, των ανθρώπων, τον ενδιαφέρουν οι χρονικές συνάψεις και τον ενδιαφέρει να χωθεί μέσα στην κοιλιά του θεάτρου και να αντλήσει από εκεί όλα τα υλικά. Κατά την κρίση μου, τα έργα του είναι, ταυτόχρονα, και ορμέμφυτα και σημειολογικά σχεδιασμένα.
Συγκεκριμένα, στο “Mengele” υπάρχουν τραγικές συνδέσεις με το σήμερα τόσο σε τοπικό όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο. Πώς αντιμετωπίζει κανείς τον Josef Mengele στην εποχή μας; Πώς μας επηρεάζει η άνοδος της ακροδεξιάς στη δημιουργία του ρόλου Josef Mengele, του “Άγγελου του Θανάτου” που αναδείχθηκε μέσα από το ναζιστικό μόρφωμα; Μέσα από ποια διαδικασία, ο ηθοποιός αναπλάθει τη φασιστική ρητορική για να την καταδείξει;
Στα δικά μας χωρικά ύδατα τώρα. Πώς μιλάει κανείς για “τα τρένα που ενώνουν τον κόσμο, και σε κάνουν να σκεφτείς συλλογικά σαν ανθρωπότητα” μετά από το δυστύχημα των Τεμπών; Πόσο διαφορετικά μας επηρεάζει ένα βραχυκύκλωμα στην αμαξοστοιχία;
Οι συνειρμοί μας στις πρόβες ήταν συνεχείς και πολλές φορές οδυνηροί. Αλλά δουλέψαμε με ενσυναίσθηση και πίστη, με φαντασία και έρωτα για να δημιουργήσουμε μία θεατρική εμπειρία που αφήνει ρωγμές για να φωτίσει ο /η κάθε θεατής με τα δικά της/του χρώματα και σκέψεις».
Έχετε κρατήσει κάποια ενδιαφέρουσα στιγμή από την παράσταση, που θα θέλατε να μοιραστείτε;
«Μετά από κάποιες σκηνές μεγάλων εντάσεων, οι ηθοποιοί κάθονται σε μία γωνία της σκηνής σιωπηλοί, κοιτώντας στο άπειρο, για μερικά δευτερόλεπτα. Δεν παίζουν τίποτε, δεν λένε τίποτε, δεν ακούγεται τίποτε. Αυτή είναι η πιο αγαπημένη μου σκηνή. Μόνο δυο άνθρωποι που αναπνέουν μαζί με τους θεατές· ίσως θεατές και οι ίδιοι».
Επόμενα σχέδιά σας;
«Επίκειται η ολοκλήρωση και η προβολή των 7 podcasts που έχουμε δημιουργήσει με το Εθνικό Ιστορικό Μουσείο. Είναι ένα δυναμικό project με τίτλο “Αόρατες Γυναίκες” και θέμα τη ζωή και τη συμβολή γυναικών που μας είναι άγνωστες, στην Ελληνική Επανάσταση.
Παράλληλα, θέλω να φροντίσω τα δέντρα και τα φυτά μου στον μικρό μου κήπο στο μπαλκόνι μου. Και μετά βλέπουμε…»
Ταυτότητα Παράστασης
Συγγραφέας: Θανάσης Τριαρίδης
Δραματουργική επεξεργασία / Σκηνοθεσία: Αναστασία Κουμίδου
Ηχητική επεξεργασία: Θεόδωρος Λώτης
Ήχοι: Claude Poltis
Ηχογραφήσεις: Victor Mastela
Εικαστική επιμέλεια: Κωνσταντίνος Παυλίδης
Κίνηση: Χριστίνα Βασιλοπούλου
Σχεδιασμός φωτισμών: Γιώργος Αγιαννίτης
Βοηθός Σκηνοθέτιδας: Ευαγγελία Καλογιάννη
Φωτογραφίες/ trailer: Κωνσταντίνος Παυλίδης
Επικοινωνία: Χρύσα Ματσαγκάνη
Παραγωγή: Θέατρο Noūs-Creative space
Ερμηνεία: Λυκούργος Μπάδρας, Βέρα Μακρομαρίδου
