Η σύγχρονη όπερα «Οι αστραπές», η δεύτερη συμπαραγωγή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής με την Κωμική Όπερα του Παρισιού -ένα από τα σημαντικότερα λυρικά θέατρα της Ευρώπης, ανεβαίνει για τρεις μοναδικές παραστάσεις στις 16, 19 και 21 Νοεμβρίου στην Αίθουσα Σταύρος Νιάρχος στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος [λεωφ. Συγγρού 364, Καλλιθέα].
Το ελληνικό κοινό θα έχει την ευκαιρία να γνωρίσει, σε πανελλήνια πρώτη, την τρίτη όπερα του πολυβραβευμένου Γάλλου συνθέτη Φιλίπ Ερσάν, σε λιμπρέτο τού διεθνώς αναγνωρισμένου Γάλλου συγγραφέα Ζαν Εσνόζ. Η όπερα μάς ταξιδεύει στη Νέα Υόρκη της βιομηχανικής επανάστασης, ακολουθώντας την πολυτάραχη ζωή του σερβικής καταγωγής κοσμοπολίτη δανδή και «τρελού» επιστήμονα Νίκολα Τέσλα.
Διευθύνει ο καταξιωμένος Έλληνας αρχιμουσικός της ΕΛΣ Ηλίας Βουδούρης· είχαμε τη χαρά και τιμή, να μιλήσουμε μαζί του.
Να ξεκινήσουμε με λίγα λόγια σας για τον Ερσάν και το μουσικό του σύμπαν;
«Ο Φιλίπ Ερσάν είναι κατά βάση “τονικός” συνθέτης, που επιδεικνύει ιδιαίτερο ενδιαφέρον στη δημιουργία ήχων και ηχοχρωμάτων που “γεννούν” νέα ακούσματα, επιδρώντας καταλυτικά στους ακροατές. Θα μπορούσε το έργο του να ενταχθεί σε αυτό που λέμε “μεταμοντερνισμό”. Ενσωματώνει τη γλώσσα ολόκληρης της ιστορίας της μουσικής από τον Μonteverdi μέχρι τον Janacek και τον Stockhausen για να δημιουργήσει κάτι το οποίο θα είναι καινούργιο και θα τον ικανοποιεί. Του αρέσει να είναι “προσωπικός” παρά να αναζητά την καινοτομία. Επιδιώκει μια ισορροπία μεταξύ της μεγάλης ελευθερίας και της τήρησης της φόρμας».
«Οι Αστραπές»· το έργο χαρακτηρίζεται ως ένα παιγνιώδες δράμα. Μας εξηγείτε, παρακαλώ, τί σημαίνει αυτό;
«“Οι Αστραπές” είναι μία όπερα η οποία έχει μία δραματική κατάληξη. Ο όρος “παιγνιώδες δράμα” (Drama Giocoso) χρησιμοποιήθηκε ιστορικά ως αδόκιμος όρος σε πολλές όπερες από το 1750 και μετά. Ουσιαστικά, πρόκειται για ανάμειξη χαρακτήρων της οpera seria (συνήθως ένα ζευγάρι ερωτευμένων ευγενών) πλαισιωμένων από χαρακτήρες της opera buffa, όπως υπηρέτες, πολίτες κ.λπ. Παραδείγματα: Mozart (Nozze di Figaro, Don Giovanni, Cosi fan tutte), Haydn, Rossini κ.ά.
Η ευθυμία με στοιχεία σοβαρότητας και το “πάντρεμα” σοβαρών χαρακτήρων με κοινούς χαρακτήρες θα μπορούσε να είναι η παράφραση του Drama Giocoso. Και στις “Αστραπές” συνυπάρχουν σοβαροί και κοινοί χαρακτήρες».
Και λίγα λόγια σας για όσα θα δούμε; Τί συναντούμε στον πυρήνα της υπόθεσης του έργου;
«Ουσιαστικά πρόκειται για τη ζωή του Νίκολα Τέσλα (Γκρεγκόρ στην όπερα), Σέρβου επιστήμονα και εφευρέτη, στην Αμερική και την αντιπαλότητά του με τον Τόμας Έντισον. Παρουσιάζεται η άνοδος και η δόξα του λόγω των ανακαλύψεών του, αλλά και η πτώση του, καθώς, έχοντας ως προτεραιότητα την επιστήμη και όχι το κέρδος, δεν συμβιβάζεται με τους χρηματοδότες βιομηχάνους. Στο τέλος, οδηγείται στην απομόνωση.
Η όπερα ακροβατεί μεταξύ παραμυθιού και δράματος, αφού για να υποστηριχθεί η οπερατική λογική προστίθενται ρόλοι, οι οποίοι δεν υπήρξαν ποτέ στην πραγματική ζωή του εφευρέτη -όπως η Έθελ, η Μπέτυ, ερωτευμένες και οι δυο τους με τον Γκρεγκόρ (η μία φανερά, η άλλη κρυφά), ο φιλάνθρωπος Νόρμαν Άξελροντ, σύζυγος της Έθελ. Επίσης, ενώ ο Τέσλα πέθανε το 1943 από φυσικά αίτια, προστίθεται και το δραματικό στοιχείο της αυτοκτονίας του Γκρεγκόρ στην τελική αισθαντική σκηνή, με δηλητήριο, στην οποία, απορρίπτοντας τον έρωτα της Έθελ και τα εγκόσμια τραγουδά: “je vais dormir enfin” – “πάω επιτέλους να κοιμηθώ”».
Θυμάστε σκέψεις, συναισθήματα από την πρώτη επαφή σας με το έργο;
«Αυτό που με άγγιξε από την πρώτη στιγμή αλλά και μετά από συνεχή και λεπτομερειακή μελέτη, είναι η μουσική γραφή που έχει δυναμισμό και ταυτόχρονη ευαισθησία, καθώς και η μουσική ατμόσφαιρα στις λυρικές στιγμές (άριες, ντουέτι, κουαρτέτο), το εκπληκτικά ατμοσφαιρικό φινάλε της όπερας, η επιτυχής εναλλαγή των κινηματογραφικά εναλλασσόμενων σκηνών και, φυσικά, η ιδιαιτερότητα της συνθετικής γραφής. Επίσης με εντυπωσίασε το εκπληκτικό λιμπρέτο του συγγραφέα Ζαν Εσνόζ».
Πώς προσεγγίσατε τη συγκεκριμένη όπερα; Πού εστιάσατε; Και, υπάρχει κάτι που σας δυσκόλεψε;
«Έλαβα την τελική παρτιτούρα, με τις τελευταίες διορθώσεις του συνθέτη, τον περασμένο Ιούλιο. Μέχρι τότε δεν είχα καμία ιδέα για το έργο. Αρχίζοντας τη μελέτη διαπίστωσα ότι πρόκειται για ένα έργο που στηρίζεται στις αρχές και τις δομές της όπερας, περιλαμβάνοντας τις άριες, τα ντουέτα, τα τρίο, τα κουαρτέτα, τα μεγάλα χορωδιακά μέρη, τα ρετσιτατίβι, το ιντερλούδιο, το χορευτικό μέρος. Όλα αυτά δε στο στυλ της συνεχούς ροής, όπως εδραιώθηκε από τα τέλη του 19ου και τον 20ό αιώνα.
Εστίασα στο ότι κατά την εκτέλεση πρέπει να διατηρηθεί η μουσική ροή και ενότητα όλων αυτών των στοιχείων της όπερας, προκειμένου να επιτευχθεί το τελικό άρτιο αποτέλεσμα.
Το στοιχείο που δυσκολεύει, όπως διαπίστωσα ήδη από την πρώτη ανάγνωση, είναι η διαρκής εναλλαγή της μετρικής γραφής, η οποία απαιτεί αδιάλειπτη εγρήγορση από τον αρχιμουσικό κατά τη διάρκεια της παράστασης, προκειμένου να διατηρηθεί η κινηματογραφική ροή του έργου».
Εντοπίσατε κάτι ιδιαίτερα ξεχωριστό;
«Το μουσικό του ιδίωμα. Ενώ πρόκειται ουσιαστικά για ένα τονικό έργο, ο συνθέτης προκειμένου να υποστηρίξει δραματουργικά το λιμπρέτο “αναμειγνύει” και τεχνικές άλλων μουσικών στυλ όπως της jazz, της πολυτονικότητας, των κλάστερς, της δημοτικής μουσικής των Βαλκανίων. Θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί ως ένα έργο του “στυλιστικού εκλεκτισμού”. Αξιοσημείωτη η γνώση και η καλή χρήση της “τραγουδιστικής γραμμής” των πρωταγωνιστών αλλά και της χορωδίας».
Κεντρικός ήρωας ο Νίκολα Τέσλα – που εδώ, όπως αναφέρατε, συναντάμε με το όνομα Γκρεγκόρ. Μιλήστε μας γι’ αυτόν και για την παρουσία του μέσα από τη μουσική της παράστασης.
«Ο Γκρεγκόρ (Τέσλα) είναι παρών στη σκηνή σε όλη τη διάρκεια της όπερας. Ο ρόλος του είναι ιδιαίτερα απαιτητικός. Περιλαμβάνεται, θα μπορούσα να πω, στο ρεπερτόριο του λυρικο-δραματικού βαρυτόνου με στιγμές “character bariton”, που απαιτούν ως εκ τούτου και ικανότητες θεατρικές από τον τραγουδιστή, προκειμένου να υποστηρίξει τις μεταπτώσεις αλλά και τις εξάρσεις του ρόλου του. Είναι μια απαιτητική γραφή που αποτελεί πρόκληση, νομίζω, για κάθε καλλιτέχνη που θα ασχοληθεί μαζί του, στην προσπάθεια να αποδώσει την άνοδο, τη δόξα και την τελική πτώση του Γκρεγκόρ. Έχουμε τη χαρά να έχουμε στον κύριο και απαιτητικό αυτό ρόλο τον κ. Χάρη Αδριανό, έναν έμπειρο και ακούραστο εργάτη της φωνητικής τέχνης, με ξεχωριστές ικανότητες. Εδώ, όμως, πρέπει να εξάρω τη συνεργασία μου και με τους υπόλοιπους σολίστες – μονωδούς της παραγωγής, τους κυρίους Γιάννη Σελητσανιώτη, Γιάννη Καλύβα, Μάριο Σαραντίδη, όσο και τις κυρίες Νεφέλη Κωτσέλη και Χρύσα Μαλιαμάνη. Όλοι με εξαίρετες φωνές και μουσικότητα υψηλού επιπέδου. Εξαίρετη, βέβαια, είναι και η παρουσία της χορωδίας, των δευτερευόντων ρόλων και της ορχήστρας μας».
Τεράστια, εντός και εκτός των ελληνικών συνόρων, η καλλιτεχνική σας πορεία. Κάποια σημεία, κάποιοι σταθμοί ή συνεργασίες που θεωρείτε σας έχουν καθορίσει;
«Όλες τις συνεργασίες μου τις θεωρώ σημαντικές και τις αναπολώ με συγκίνηση και χαρά. Γιατί αυτές με έφεραν ως εδώ, έχοντας διευθύνει πάνω από 60 τίτλους όπερας και μπαλέτου σε πολλαπλές παραστάσεις και πάνω από 200 έργα συμφωνικής μουσικής. Σημαντικές στιγμές ήταν η συνεργασία μου με την Όπερα της Ρώμης σε έξι παραστάσεις του “Ζορμπά” του Μίκη Θεοδωράκη, οι δύο συναυλίες με τη Φιλαρμονική του Στρασβούργου στο Στρασβούργο, οι συναυλίες με τη Φιλαρμονική του Ισραήλ στο Τελ Αβιβ, με τη Φιλαρμονική Ορχήστρα της Βουδαπέστης στο Ηρώδειο, με την Ορχήστρα Beethoven στη Βόννη σε παραστάσεις του Rigoletto, η συναυλία και το cd που ακολούθησε σε συμφωνικά έργα του Μίκη Θεοδωράκη στο ΟΜΜΑ με την ΚΟΑ, τα ταξίδια μου σε Λατινική Αμερική (Montevideo – Sodre Orchestra), στην Κίνα, στο Πεκίνο (συμφωνική Ορχήστρα Πεκίνου και Χορωδία της Όπερας του Πεκίνου), κ.ά. Και, φυσικά, η γεμάτη από εμπειρίες, χαρές, συγκινήσεις, επιτυχίες, θητεία μου με την ΕΛΣ. Θυμάμαι τον “Χρυσό του Ρήνου” του Wagner στο Ηρώδειο, σε σκηνοθεσία Goetz Friedrich, με σολίστ από το Bayreuth, την “Aida,” επίσης στο Ηρώδειο, το “Nabucco” με την Maria Guleghina και τον Leo Nucci, στην ΕΛΣ και στο Ηρώδειο, τη χαρά να διευθύνω τις όπερες των Puccini, Verdi, Mozart, Massenet και άλλων σημαντικών συνθετών της Οπερατικής Τέχνης».
Να κλείσουμε με μια εικόνα από σκέψεις, συναισθήματα που συνηθίζουν να έρχονται κάθε φορά, λίγο πριν ανεβείτε στο πόντιουμ;
«Κάθε παράσταση, κάθε συναυλία είναι μία πρόκληση, μία περιπέτεια, μία αρχή· όσο κι αν γνωρίζεις σε βάθος το έργο, όσες πρόβες ή και παραστάσεις κι αν έχεις κάνει. Πάντα, πριν ξεκινήσεις, νιώθεις το δημιουργικό άγχος και την ένταση που σου δημιουργεί η δέσμευσή σου να κάνεις τα πάντα για να αποδώσεις κατά τον καλύτερο τρόπο αυτό που θέλει ο συνθέτης και να το μεταφέρεις στο κοινό. Έχεις αγωνία. Δεν σκέφτεσαι τίποτε άλλο παρά το έργο και την ικανοποίηση του κοινού. Αυτοσυγκεντρώνεσαι και μπαίνεις μέσα σε όλο αυτό. Και ανεβαίνεις στο πόντιουμ και υπάρχει μόνον η μουσική. Μαθαίνεις ότι έτσι πρέπει να λειτουργείς, γιατί αυτή είναι η δουλειά σου».
Όπερα • Νέα παραγωγή
Συμπαραγωγή με την Κωμική Όπερα του Παρισιού
Οι αστραπές / Les Éclairs
Φιλίπ Ερσάν
16, 19, 21 Νοεμβρίου 2023
Ώρα έναρξης: 19.30 (Κυριακή: 18.30)
Αίθουσα Σταύρος Νιάρχος Εθνικής Λυρικής Σκηνής – ΚΠΙΣΝ
Μουσική διεύθυνση: Ηλίας Βουδούρης
Λιμπρέτο: Ζαν Εσνόζ
Σκηνοθεσία: Κλεμάν Ερβιέ-Λεζέ
Αναβίωση σκηνοθεσίας: Κλαιρ Πασκιέ
Καλλιτεχνική συνεργάτιδα: Φρεντερίκ Πλαιν
Σκηνικά: Ωρελί Μαέστρ
Κοστούμια: Καρολίν ντε Βιβαίζ
Φωτισμοί: Μπερτράν Κουντέρ
Αναβίωση φωτισμών: Ενζό Σεσκαττί
Σχεδιασμός ήχου: Ζαν-Λυκ Ριστόρ
Διεύθυνση χορωδίας: Αγαθάγγελος Γεωργακάτος
Γκρέγκορ: Χάρης Ανδριανός
Έθελ Άξελροντ: Νεφέλη Κωτσέλη
Νόρμαν Άξελροντ: Γιάννης Καλύβας
Μπέττυ: Χρύσα Μαλιαμάνη
Έντισον: Γιάννης Σελητσανιώτης
Πάρκερ: Μάριος Σαραντίδης
Καπετάνιος / Υπηρέτης / Βοηθός του Έντισον: Μιχάλης Πλατανιάς
Δεύτερος καπετάνιος / Ιατροδικαστής: Γιάννης Σταματάκης
Υπηρέτες: Παναγιώτης Παντούλιας, Βασίλης Κωτσικογιάννης
Βοηθοί του Έντισον: Νεκτάριος Σαμαρτζής, Χρήστος Λάζος, Θεόδωρος Μωραΐτης
Με την Ορχήστρα και τη Χορωδία της ΕΛΣ
