Tο έργο του Α. Τσέχωφ «Πλατόνωφ» ανεβαίνει σε σκηνοθεσία Δανάης Σπηλιώτη στο θέατρο Θησείον, ένα Θέατρο για τις Τέχνες [Τουρναβίτου 7, Θησείο].
Ελαφρότητα, χιούμορ και υπαρξιακό βάθος κυριαρχούν σε αυτή την πρώτη δημιουργία του εικοσάχρονου Τσέχωφ, με επιβλητικό φόντο την ταραγμένη προεπαναστατική Ρωσία.
Η Δανάη Σπηλιώτη μίλησε μαζί μας.
Πείτε μας λίγα λόγια για το έργο αυτό του μεγάλου Ρώσου συγγραφέα που, αν και ανεβαίνει σπάνια επί σκηνής, φέτος θα το δούμε σε διαφορετικές εκδοχές.
«Το “Πλατόνωφ” είναι το πρώτο έργο του σπουδαίου Τσέχωφ. Το έγραψε σε ηλικία είκοσι ετών και η παραστάσιμη διάρκεια του πρωτότυπου έργου είναι πάνω από έξι ώρες. Στο έργο αυτό, στην αυλή ενός σπιτιού που καταρρέει από χρέη, στήνεται μία γιορτή ένα καλοκαίρι, με κεντρικό καλεσμένο τον δάσκαλο Πλατόνωφ. Η γιορτή ανάβει, η νύχτα δε λέει να τελειώσει και η αληθινή πείνα των ανθρώπων εμφανίζεται: Έρωτες, διεκδικήσεις, συναλλαγές, ανάγκες διαφυγής, το εξωτερικό, το φως μιας άλλης ζωής και το τέλος που έρχεται.
Το πρώτο του έργο έχει πολλά μοτίβα που θα δούμε στα επόμενα γνωστά του έργα, χαρακτήρες που θα επανέλθουν, και την προσωπική ματιά του Τσέχωφ για τη ζωή και τους ανθρώπους. Έχει μία υπέροχη γραφή, και είναι όμως παράλληλα, ως οφείλει ως πρώτο έργο, μία δοκιμή. Γι’ αυτόν τον λόγο χρειάζεται να κάνει κανείς επιλογές και να διασκευάσει. Είναι για μένα ένα γοητευτικό και αινιγματικό έργο. Φέτος, θα το δούμε σε άλλες δύο σκηνοθεσίες. Η δική μου πρόθεση ήταν να ανέβει τον Μάιο του ’23, μα δυστυχώς μία σειρά από δυσκολίες και ανατροπές, δεν το επέτρεψαν. Τελικά, τα καταφέραμε τον Οκτώβριο στο Θέατρο Θησείον, σ’ αυτό το υπέροχο θέατρο».
Πείτε μας λίγα λόγια για τη δική σας σκηνοθετική προσέγγιση.
«Ξεκινώντας από την πίστη μου πως ο Τσέχωφ γράφει για κοινωνίες, για ομάδες, θέλησα να κρατήσω τους ηθοποιούς μόνιμα στη σκηνή. Ξεκινώ από την πραγματικότητα· δηλαδή από το ότι είμαστε θεατές μπροστά σε μία σκηνή, στην οποία σύγχρονοί μας ηθοποιοί θα παρουσιάσουν μία ιστορία. Ο χώρος αναπαριστά μία αυλή με στοιχεία σύγχρονα και παλιά, έτοιμη για μία γιορτή. Ο μουσικός επί σκηνής πλαισιώνει τη γιορτή και παίζει μαζί με τους ηθοποιούς την ιστορία του Πλατόνωφ. Σιγά σιγά μπαίνουμε όλο και πιο βαθιά στην ιστορία, στις ανάγκες και τις συγκρούσεις των χαρακτήρων, για να αναρωτηθούμε στο φινάλε όλοι μαζί για το τέλος και άρα για τη ζωή μας στο εδώ και τώρα».
«Οι ήρωες του έργου, βρίσκονται ριγμένοι σε έναν κόσμο χωρίς σταθερές, χωρίς ασφάλειες: σε μια εποχή ανάμεσα στο παλιό και το νέο» διαβάζουμε στο δελτίο Τύπου. Διανύουμε κι εμείς μία ανάλογη εποχή πιστεύετε; Εντοπίζετε κοινά στην εποχή συγγραφής του έργου και στη δική μας;
«Βέβαια. Το έργο γράφεται στα τέλη του 19ου αιώνα στη Ρωσία. Τον καιρό που η χώρα έμπαινε καθυστερημένα σε σχέση με την Ευρώπη στη βιομηχανική εποχή. Νέες τεχνολογίες άλλαζαν τον τρόπο και τη δομή της εργασίας, η χημεία έβγαινε από το εργαστήρι, νέες ιδέες εμφανίζονταν και ωρίμαζαν, η νέα “χειραφετημένη” γυναίκα ξεπρόβαλε. Σπουδαίες αλλαγές σε πολλά επίπεδα. Κοινωνικά, εργασιακά, ταξικά, οικονομικά και φυσικά στην ψυχική δομή του ανθρώπου. Είμαστε και εμείς σε ένα σημείο αλλαγής. Βλέπουμε τη νέα εποχή που έρχεται καλπάζοντας και μένουμε αμήχανοι μπροστά σε αυτά που διαισθανόμαστε πως έρχονται. Το έργο είναι η ιστορία ενός τέλους, μίας απώλειας, θα λέγαμε μίας καταστροφής. Η ιστορία ενός τέλους εποχής. Σήμερα έρχεται πολύ συχνά αυτό το ερώτημα. Το τέλος του κόσμου μας, με αφορμή την περιβαλλοντική κατάσταση και τη χρήση των φυσικών πόρων, την κοινωνική διάλυση, την οικονομική ταραχή, το πολιτικό τέλμα. Έρχεται το ερώτημα: πού θα πάει όλο αυτό; Πώς θα τελειώσει; Υπάρχει η αγωνία για το τέλος. Την ώρα που αισθανόμαστε κι εμείς όπως οι Ρώσοι της εποχής του Τσέχωφ, ότι δεν έχουμε πλήρη πρόσβαση στην πληροφορία, στα γεγονότα, στην αλήθεια».
Ο Πλατόνωφ είναι ένας ήρωας ακραία κυνικός αλλά και ακραία ευαίσθητος θα μπορούσαμε να πούμε. Πώς αυτά τα δύο αντίθετα χαρακτηριστικά συνδυάζονται στον ίδιο άνθρωπο; Κρύβονται πολλοί εαυτοί μέσα μας πιστεύετε;
«Σίγουρα είμαστε πολλά. Και πολλές φορές αντιθετικά. Η ζωή δεν έχει σωστά και λάθη. Τα έχει όλα. Το θέμα είναι έπειτα, πού θα σταθεί κανείς. Σε ποια χαρακτηριστικά του θα εστιάσει. Είμαστε μείγματα παλαιότερων ιστοριών, dna και συνθηκών και τυχαιότητας. Φτιαχτήκαμε από επιλογές των γονέων μας, από τον τρόπο που μεγαλώσαμε, τη γειτονιάς μας, αλλά από ένα σημείο και έπειτα, επιλέγουμε ποιοι και ποιες θα γίνουμε. Ο Πλατόνωφ είναι μίγμα αντιθετικό, μα όχι χωρίς ευθύνες, είναι θύτης και θύμα μαζί».
Το έργο «Πλατόνωφ» είναι, τελικά, ένα αισιόδοξο ή ένα απαισιόδοξο έργο για την τότε κοινωνία;
«Θα έλεγα πως είναι ένα έργο σκοτεινό. Φαίνεται να ξετυλίγει μία ιστορία καταστροφής. Όμως, η ματιά του Τσέχωφ ακουμπάει τόσο μαλακά πάνω στην ανθρώπινη ζωή και από αυτήν άντλησα την αισιοδοξία που εγώ προσωπικά θεωρώ πως χρειαζόμαστε σήμερα. Μέσα σε αυτό το ζοφερό κλίμα, δεν άντεχα να πω μια απαισιόδοξη ιστορία. Και βρήκα την αισιοδοξία στο φινάλε από ένα πολύ τσεχωφικό χαρακτηριστικό, τον τρόπο που ο Τσέχωφ σκέφτεται τη μεγάλη κίνηση της ζωής και τους ατελείς ανθρώπους τμήμα αυτής».
Ερμηνεύουν: Νίκη Βακάλη, Νικόλ Δημητρακοπούλου, Στέλιος Θεοδώρου, Κωστής Καλλιβρετάκης, Κλεοπάτρα Μάρκου, Κατερίνα Νταλιάνη, Ντίνος Ποντικόπουλος, Αντώνης Χρήστου.
Μουσικός επί σκηνής: Δημήτρης Χατζηζήσης.
