Τα «Ορφανά» τού Ντένις Κέλι, ένα από τα πιο πολυπαιγμένα και αγαπημένα αριστουργήματα της σύγχρονης ευρωπαϊκής δραματουργίας σε σκηνοθεσία και -νέα- μετάφραση του Κωνσταντίνου Μάρκελλου -η οποία τιμήθηκε με το Ευρωπαϊκό Βραβείο Θεατρικής Μετάφρασης Eurodram 2023, έχει επανέλθει για δεύτερη σαιζόν, στο Θέατρο 104 [Ευμολπιδών 41, στάση Μετρό Κεραμεικός].
Παίζουν η Ελένη Στεργίου, ο Χρήστος Παπαδόπουλος, ο Κωνσταντίνος Μάρκελλος και ο μικρός Κωνσταντίνος Σπανός.
Αγωνία, σασπένς, υποδόριο χιούμορ και αλλεπάλληλες ανατροπές, συνθέτουν την καθηλωτική πλοκή μιας παράστασης λεπτών αποχρώσεων και υψηλών εσωτερικών εντάσεων.
Ο Κωνσταντίνος Μάρκελλος μίλησε μαζί μας.
Τί σας προσέλκυσε στο συγκεκριμένο έργο; Και ποια είναι η υπόθεσή του;
«Με ενδιαφέρουν πάντα τα έργα με έντονο κοινωνικοπολιτικό πρόσημο. Τα “Ορφανά” είναι ένα σπουδαίο σύγχρονο έργο που συμπυκνώνει τον ευρυτενή στοχασμό του συγγραφέα του απέναντι στις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις, τις ιδεολογικές τάσεις και τις εσωτερικές συγκρούσεις που βιώνει το σύγχρονο κατακερματισμένο άτομο καθώς παλεύει να διατηρήσει την ηθική του υπόσταση, καθώς αγωνιά να καλύψει την ανάγκη του για επιβίωση. Το έργο λειτουργεί ως έδαφος γόνιμου επαναπροσδιορισμού της Βίας ως έννοιας κι ως φαινομένου, ασκώντας δριμεία και εύστοχη κοινωνική κριτική, ενώ το βάθος του κοινωνικού προβληματισμού και το εύρος των συνδηλώσεών του, τού επιτρέπουν να παραμένει, σχεδόν 15 χρόνια μετά την συγγραφή του, τραγικά επίκαιρο.
Σε μια υποβαθμισμένη γειτονιά του Λονδίνου, η Έλεν και ο Ντάννυ ετοιμάζονται να δειπνήσουν γιορτάζοντας τη δεύτερη εγκυμοσύνη της Έλεν. Ο μονάκριβος αδελφός της, Λίαμ, θα εισβάλλει ξαφνικά στο διαμέρισμα με ρούχα βουτηγμένα στο αίμα. Την αρχική ανησυχία για την σωματική ακεραιότητά του θα διαδεχτούν η αγωνία να προστατευτεί -με κάθε κόστος- η οικογένεια, και στη συνέχεια ο αποτροπιασμός, αφού ένα περιστατικό ακραίας ρατσιστικής βίας θα ξυπνήσει μια σειρά συγκρούσεων στους κόλπους μιας κατά τα άλλα φιλήσυχης οικογένειας. Κρυμμένα μυστικά και απωθημένα χρόνων θα έρθουν στην επιφάνεια. Με το πέρας της βραδιάς κανένα πρόσωπο δεν θα είναι το ίδιο· καμία σχέση δεν θα έχει μείνει αδιατάρακτη».
Οι πιο πρόσφατες παραστάσεις σας ήταν δικών σας έργων, που προέκυψαν μάλιστα μετά από μεγάλη έρευνα. Πώς αποφασίσατε να ανεβάσετε ένα έργο που δεν είναι δικό σας και πόσο περιοριστικό ήταν αυτό σε σχέση με τη σκηνοθετική σας ματιά;
«Γράφω μόνο όταν βρω κάποιο θέμα που μπορεί να γίνει το όχημα να μεταγγιστούν στη σκηνή και στον θεατή κάποιοι από τους προβληματισμούς, τις ανησυχίες ή τις προσδοκίες μου ως ανθρώπου και ως πολίτη. Τα έργα μου εκκινούν από πραγματικά ιστορικά γεγονότα (μια απαγωγή στην μετεμφυλιακή Κρήτη, ένα θρησκευτικό και ιατρικό… ανεξήγητο στο μεσαιωνικό Στρασβούργο), για να αποκαλύψουν αναλογίες με τη σύγχρονη κοινωνική κατάσταση, να υπαινιχθούν την ευθραυστότητα και το ατελές της ανθρώπινης φύσης.
Ενδιάμεσα, επανέρχομαι, αναπόφευκτα, στο μοτίβο του σκηνοθέτη που επιλέγει να ανεβάσει έργα άλλων. Η διαφορά τού να σκηνοθετείς τα δικά σου έργα είναι πως, όταν τα γράφεις, δε μπορείς παρά να τα γράφεις σκηνοθετώντας τα στο μυαλό και στο χαρτί, κι όταν τα σκηνοθετείς δε μπορείς παρά να ακούς τον συγγραφέα μέσα σου. Η μία ιδιότητα άλλοτε περιορίζει κι άλλοτε προσδίδει στην άλλη. Όταν λειτουργείς αποκλειστικά ως σκηνοθέτης, μπορείς να πάρεις περισσότερες ελευθερίες, αφού δεν έχεις για συνομιλητή κάποια υπαρκτή “άλλη” φωνή. Έχεις μια δική σου, αρχική πρόθεση και τη μετάφραση μιας φωνής που απουσιάζει».
Ερμηνεύετε, σκηνοθετείτε και υπογράφετε τη μετάφραση· πόσο δύσκολο ή δημιουργικό είναι συμμετέχει κανείς σε μια παράσταση με τις τρεις αυτές ιδιότητες;
«Το Θέατρο έτσι ξεκίνησε και έτσι πορεύτηκε μέσα στους αιώνες. Ποιητές που έγραφαν και “σκηνοθετούσαν” τα έργα τους στην αρχαιότητα. Ηθοποιοί που έγραφαν, έπαιζαν, σκηνοθετούσαν και είχαν την ευθύνη της παραγωγής των έργων τους -με τη βοήθεια κάποιες φορές ιμπρεσσάριων ή και βασιλέων- μετά την Αναγέννηση. Η αντίληψη του “συνολικού έργου τέχνης” με αφορά πολύ. Μου αρέσει να αναλαμβάνω όση ευθύνη μου αναλογεί. Απολαμβάνω τη δημιουργική κούραση. Νιώθω ότι εξελίσσομαι κι ότι πλουτίζω ως καλλιτέχνης κάθε φορά που καταφέρνω η μια ιδιότητα να βοηθά και να μην εγκλωβίζει την άλλη».
Η μετάφραση για το έργο «Ορφανά» τιμήθηκε με το Ευρωπαϊκό Βραβείο Θεατρικής Μετάφρασης Eurodram 2023. Μιλήστε μας για αυτή τη διάκριση.
«Ήταν μια πολύ ευχάριστη και αναπάντεχη είδηση. Η επιλογή να γίνει μια νέα μετάφραση, πέρα από τη χαρά της βράβευσης, θεωρώ ότι ανανέωσε το ενδιαφέρον, το δικό μας και του κοινού, για το έργο, ενώ βοήθησε στο να δημιουργηθεί και το ιδιάζον αισθητικό αποτύπωμα της ίδιας της παράστασης. Καθώς ο Λόγος της νέας μετάφρασης βασίστηκε στην αμφισημία, ανέδειξε, πέρα από τα φανερά νοήματα της δραματουργίας, όσα άλλα αυτή κρατούσε κρυμμένα ή εκείνα που υπονοούσε -ακόμη και εν αγνοία της».
Το έργο θίγει δύο πολύ σημαντικά θέματα, αυτό της βίας εντός των αστικών κέντρων και της παθογένειας στις οικογενειακές σχέσεις. Η τέχνη πιστεύετε ότι μπορεί να συμβάλει στην αντιμετώπιση των δύο αυτών προβλημάτων;
«Μόνο στην περίπτωση που η τέχνη γίνει αντιληπτή από την εξουσία ως απαραίτητο συστατικό για την πνευματική, ηθική και κοινωνική καλλιέργεια του πολίτη. Μόνο όταν πειστεί, η εξουσία, να χτίσει πάνω και γύρω από την τέχνη ακόμα και το εκπαιδευτικό σύστημα. Αν η πρόθεση είναι, όμως, να συντηρηθούν η καταπίεση, η ανισότητα και η εκμετάλλευση, αν οι παθογένειες που προκύπτουν από την κακή άσκησης της πολιτικής συνεχίσουν να δομούν μια κοινωνία που νοσεί, τότε και η τέχνη θα συνεχίσει να αφήνεται έξω απ’ τα σχολεία κι από τα σπίτια, αδύναμη να επηρεάσει, να συνδράμει στην αυτογνωσία, να δώσει ελπίδα και διέξοδο ή να εμπνεύσει μαζικά».
Ο Ντάννυ που υποδύεστε, είναι ένας αστός που “κρύβεται” πίσω από τον καθωσπρεπισμό του, όμως στην πορεία αποκαλύπτεται ο πραγματικός του εαυτός. Μιλήστε μας για τον ρόλο σας και πως αυτός σταδιακά εξελίσσεται.
«Είναι αλήθεια ότι στην αρχή του έργου γνωρίζουμε τον Ντάννυ ως έναν ιδεολόγο και υπέρμαχο του δίκαιου, της ηθικής. Στο τέλος οδηγείται να κακοποιήσει και αυτός έναν μετανάστη, νιώθοντας “υποχρεωμένος” να γλιτώσει τον αδελφό της γυναίκας του. Στο μεταξύ έχει χάσει την πίστη του στις αξίες του και έχει οδηγηθεί να διαλέξει ανάμεσα στο να πράξει κατά συνείδηση και στο να… επιβιώσει· ως ατομικότητα αλλά και ως εκπρόσωπος του είδους του -το τέχνασμα του συγγραφέα, η Έλεν να επιμένει να του στερεί το όνειρο ενός παιδιού μέχρι εκείνος να μπορέσει να υλοποιήσει τη Βία, έχει και μια δεύτερη συμβολική ανάγνωση. Τη στιγμή που επιστρέφει από την αποθήκη όπου βασανίστηκε ο μετανάστης και συνειδητοποιεί την πράξη του και επιλέγει να αρνηθεί (εκείνος αυτή τη φορά στην Έλεν) τη γέννηση του παιδιού τους, ντύνεται το προσωπείο ενός σύγχρονου τραγικού ήρωα».
Ποια είναι τα μελλοντικά σας σχέδια. Ετοιμάζετε κάποιο νέο έργο;
«Στα τέλη Αυγούστου ταξιδέψαμε με τους συνεργάτες μου στο Βουκουρέστι, όπου και κάναμε έρευνα με αφορμή το θέμα του επόμενου έργου που θα γράψω, το οποίο θα ανέβει τον χειμώνα. Συναντηθήκαμε με ανθρώπους, επισκεφτήκαμε ιστορικές τοποθεσίες, συλλέξαμε μεγάλο όγκο υλικού. Στο έργο που θα προκύψει, και που θα ακροβατεί ανάμεσα στο ιστορικό ντοκουμέντο και τη μυθοπλασία, μας ενδιαφέρει να εστιάσουμε στα περιθώρια της Ιστορίας και της Πολιτικής και να δώσουμε φωνή στους αθέατους πρωταγωνιστές μιας πρόσφατης ιστορικής περιόδου της Ρουμανίας, η οποία φέρεται ακόμη ως ανοιχτό συλλογικό τραύμα: Οι τελευταίες ημέρες της δικτατορίας Τσαουσέσκου, μέσα από τη συγκλονιστική αφήγηση των ανθρώπων που φαντασιώθηκαν κι έζησαν την “επανάσταση” απέναντι σε ένα τυραννικό καθεστώς. Η δίψα τους για ελευθερία, η φαντασίωση ενός καλύτερου αύριο, η ματαίωση των ονείρων».
Ταυτότητα Παράστασης
Μετάφραση-Σκηνοθεσία: Κωνσταντίνος Μάρκελλος
Σκηνικά-Κοστούμια: Αρετή Μουστάκα
Σχεδιασμός Φωτισμών: Τάσος Παλαιορούτας
Μουσική-Sound Design: Διαμαντής Αδαμαντίδης (Inner D)
Βοηθός Σκηνοθέτη: Ilya Algaer
Φωτογραφίες: Στέφανος Σάμιος, Στράτος Ρότσκος
Trailer: Πέτρος Μακρής
Graphic Design: Χάρη Καρακουλίδου
Παίζουν οι ηθοποιοί: Ελένη Στεργίου, Χρήστος Παπαδόπουλος, Κωνσταντίνος Μάρκελλος & ο μικρός Κωνσταντίνος Σπανός
