Γοητευμένος από το έργο και τα ερωτήματα που θέτει σχετικά με την ορθή αξιοποίηση της επιστήμης και τη σύνδεση της υγείας με την οικονομία, ο Μενέλαος Καραντζάς, με τη διπλή ιδιότητα του ιατρού και σκηνοθέτη, υπογράφει τη σκηνοθεσία της παράστασης· μιλήσαμε μαζί του.
«Η Αιμολήπτρια» μιλάει για τον τρόπο αξιοποίησης της επιστήμης, με πιθανές προεκτάσεις που δεν μοιάζουν τελικά και τόσο πολύ με σενάριο επιστημονικής φαντασίας. Μιλήστε μας για το έργο.
«“Η Αιμολήπτρια” περιγράφει έναν κόσμο όπου το “σύστημα” καθορίζει τη ζωή των ανθρώπων με βάση έναν αριθμό από το 1 ως το 10, που αντιστοιχεί στην ποιότητα του γενετικού υλικού που φέρει κάθε άνθρωπος στα κύτταρά του. Ο αριθμός αυτός ονομάζεται “γενετικός αριθμοδείκτης” και η ιδέα για τη χρήση του προτάθηκε για να γίνει καλύτερη διαχείριση των οικονομικών της υγείας. Η ιστορία που παρουσιάζεται στην “Αιμολήπτρια” είναι μία ερωτική ιστορία, που όμως συμβαίνει μέσα σε μία εφιαλτική συνθήκη, κατά την οποία η επιστήμη και η υγεία κατευθύνονται αποκλειστικά και μόνο από την οικονομία, ορίζοντας μέσα από έναν αριθμό μία συγκεκριμένη “μοίρα” για κάθε άνθρωπο. Τα πρόσωπα του έργου άλλοτε υποτάσσονται στη “μοίρα” τους και άλλοτε προσπαθούν να την αλλάξουν, χρησιμοποιώντας διάφορες μορφές παρανομίας. Παρόλο που η ιστορία εκτυλίσσεται σε ένα όχι πολύ μακρινό μέλλον, τα σημάδια του κόσμου που περιγράφει το έργο είναι ορατά ήδη από σήμερα. Είναι ενδεικτικό, ότι η παράσταση ξεκινάει με μία πραγματική συνέντευξη που έδωσε τον Ιούλιο του 2017 η Επικεφαλής Ιατρική Σύμβουλος για την Αγγλία, Σάλι Ντέιβις, στην οποία ανακοινώνεται η χρήση των πληροφοριών του ανθρώπινου γονιδιώματος για τη βελτίωση της ποιότητας των υπηρεσιών υγείας του Ηνωμένου Βασιλείου. “Η Αιμολήπτρια” είναι γραμμένη με, αν μου επιτρέπεται η έκφραση, Σρεντιγκεριανές προδιαγραφές: είναι και δεν είναι έργο επιστημονικής φαντασίας».
Η διπλή ιδιότητά σας, ως σκηνοθέτης και γιατρός, ήταν αυτή που σας έκανε να ενδιαφερθείτε για το έργο;
«Μέσω των σπουδών μου στη σκηνοθεσία και τη θεατρολογία ήρθα σε επαφή με τη σύγχρονη αγγλική θεατρική παραγωγή και, για πάνω από μία δεκαετία, παρακολουθώ στενά την εξέλιξη της αγγλόφωνης δραματουργίας και διαβάζω πολλά έργα που ανεβαίνουν στο Ηνωμένο Βασίλειο και τις ΗΠΑ. Οι Βρετανοί θεατρικοί συγγραφείς γράφουν, κυρίως, για θέματα που αφορούν τη σύγχρονη κοινωνική πραγματικότητα και τη σύγχρονη τοπική και διεθνή πολιτική, έχοντας ένα βλέμμα στο μέλλον, κάτι που κάνει τα έργα τους ιδιαιτέρως ελκυστικά. Επίσης, επειδή ο τρόπος της συγγραφής των έργων περνάει από πολλά στάδια δοκιμών, εργαστηρίων με ηθοποιούς, απορρίψεων και εκ νέου συγγραφής, τα έργα που παρουσιάζονται τελικά στη σκηνή έχουν συνήθως εξαιρετικά μεγάλο ενδιαφέρον. Η ιατρική και η υγεία είναι ένας χώρος που προκαλεί τους θεατρικούς συγγραφείς και υπάρχουν αρκετά σύγχρονα έργα στην αγγλική γλώσσα με ανάλογα θέματα. “Η Αιμολήπτρια” κέρδισε την αμέριστη προσοχή μου από την πρώτη ανάγνωση τόσο γιατί αφορά τον χώρο της ιατρικής επιστήμης, με τον οποίο κι εγώ σχετίζομαι στενά, όσο και γιατί ταυτίστηκα με τον προβληματισμό της συγγραφέα πάνω στο θέμα της πρωτοκαθεδρίας της οικονομίας σε σχέση με την υγεία και την επιστήμη για τον καθορισμό της αξίας της ανθρώπινης ζωής. Πρόκειται για το πρώτο έργο της Ella Road, που εκτός από θεατρική συγγραφέας είναι και ηθοποιός. Το έργο γράφτηκε το 2018, όταν η Ella ήταν 27 ετών, και προτάθηκε για το βραβείο Olivier for Outstanding Achievement in an Affiliate Theatre. Επίσης, η συγγραφέας με το έργο αυτό ήταν φιναλίστ για το βραβείο Susan Smith Blackburn για γυναίκες συγγραφείς τη χρονιά 2018-19. Η πορεία του έργου στη σκηνή του Λονδίνου ήταν πολύ πετυχημένη και συνεχίστηκε με παραστάσεις του στις ΗΠΑ, τη Γερμανία και την Αυστρία».
Ποιο θεωρείτε πως είναι το πιο δυνατό στοιχείο του έργου και τι θα πρέπει να περιμένει ο θεατής της παράστασης;
«Το έργο έχει συνεχείς ανατροπές στην εξέλιξη της ιστορίας και στις ζωές των προσώπων. Όσο περισσότερο δουλεύουμε για την προετοιμασία της παράστασης, τόσο ανακαλύπτω ότι δεν έχει ένα μόνο δυνατό στοιχείο αλλά πολλά. Η ίδια η ιστορία και το κείμενο του έργου είναι εξαιρετικά δυνατά στοιχεία. Υπάρχει μυστήριο, σασπένς, χιούμορ, έρωτας και θάνατος, όλα εκείνα τα στοιχεία που κάνουν ένα έργο ενδιαφέρον, γοητευτικό και συναρπαστικό. Το γεγονός ότι ανάμεσα στις σκηνές του έργου παρεμβάλλονται αυτά που η συγγραφέας ονομάζει “ιντερλούδια” και είναι αποσπάσματα από βίντεο και ηχητικά αποσπάσματα είναι ακόμη ένα πολύ δυνατό στοιχείο γιατί δημιουργείται μία δεύτερη γραμμή αφήγησης, που έρχεται συχνά σε αντίστιξη με την καθαυτό ιστορία του έργου και που κάνει πιο κατανοητό τον κόσμο του έργου και την εφιαλτική του εξέλιξη. Η καταπληκτική δουλειά που έγινε για τα βίντεο και τα ηχητικά αποσπάσματα από τη σκηνοθέτρια των βίντεο, Μαρία Λάφη, και από τον Κώστα Μπώκο, που έκανε τον ηχητικό σχεδιασμό όλης της παράστασης, είναι μια σχεδόν αυτοτελής καλλιτεχνική δημιουργία. Οι δημιουργίες όλων των υπόλοιπων συντελεστών στα σκηνικά, τα κοστούμια, τους φωτισμούς αποτελούν, επίσης, πολύ δυνατά στοιχεία του έργου. Αναμφίβολα, όμως, το πιο δυνατό στοιχείο της παράστασης είναι οι καλοδουλεμένες ερμηνείες των ηθοποιών και πιστεύω ότι ο θεατής θα πρέπει να περιμένει και να απολαύσει το αποτέλεσμα της, συχνά εξαντλητικής, δουλειάς τους».
Υπάρχει κάποια φράση του έργου που να θεωρείτε ενδεικτική;
«Παρόλο που από την ανάλυση του έργου και σε κάθε πρόβα υπάρχουν φράσεις που κατά καιρούς ηχούν ως ιδιαίτερα σημαντικές στ’ αυτιά μου, νομίζω ότι οι δύο ατάκες που συμπυκνώνουν αυτό που εγώ καταλαβαίνω καλύτερα από το έργο είναι οι εξής: “Αν υπάρχει παιχνίδι, οι άνθρωποι θα βρουν πάντα τρόπο να κλέψουν” και “Η επιστήμη δεν έχει να κάνει με την τύχη. Η ζωή δεν έχει να κάνει με την τύχη”».
Είναι πάντα ευχάριστο να ανεβαίνουν στις αθηναϊκές σκηνές σύγχρονα έργα από το διεθνές ρεπερτόριο. Είναι πράγματι, όπως λέγεται, πιο δύσκολο, να επιλέξει ένας θίασος ένα τέτοιο έργο, σε σχέση με το κλασικό ρεπερτόριο;
«Η δουλειά ενός σκηνοθέτη είναι να πει μια ιστορία πάνω στη σκηνή του θεάτρου με τέτοιο τρόπο, ώστε να μπορούν να την παρακολουθήσουν με ενδιαφέρον οι θεατές. Η ίδια η ιστορία παρουσιάζεται μέσα από τη δουλειά των ηθοποιών και μέσα από το κείμενο που έχει γράψει ένας συγγραφέας. Ο σύγχρονος θεατρικός συγγραφέας, ακόμη κι αν ασχολείται με θέματα που φαίνονται να αφορούν το παρελθόν, βασίζεται και αναφέρεται πάντα στην τρέχουσα πραγματικότητα, χρησιμοποιεί λόγο και τεχνικές άμεσα συνδεδεμένες με το σήμερα και απευθύνεται στους θεατές της εποχής του. Επομένως, η κατεύθυνση που δίνει για την αφήγηση της ιστορίας είναι συνήθως αρκετά συγκεκριμένη και ο σκηνοθέτης που επιλέγει να ανεβάσει ένα σύγχρονο έργο καλείται να συνομιλήσει με το έργο έχοντας αυτή την παράμετρο στο μυαλό του. Τα έργα του κλασικού ρεπερτορίου, που είχαν γραφτεί με βάση αντίστοιχους προβληματισμούς που είχαν οι συγγραφείς την εποχή που γράφτηκαν, δίνουν στο σκηνοθέτη τού σήμερα τη δυνατότητα να διαμορφώσει την ιστορία που θα πει από τη σκηνή με μεγαλύτερη ελευθερία, ώστε να γίνει ενδιαφέρουσα για τον σύγχρονο θεατή, με έναν τρόπο που δεν είναι αναγκαστικά εκείνος που την έκανε ενδιαφέρουσα την εποχή που γράφτηκε το έργο. Η παράσταση ενός σύγχρονου έργου απαιτεί μεγαλύτερη σύμπλευση του σκηνοθέτη με τον συγγραφέα για την αφήγηση της ιστορίας, κάτι που στα κλασικά έργα δεν είναι, απαραίτητα, ζητούμενο ή και αγνοείται εντελώς σε κάποιες περιπτώσεις, αφού ο σημερινός σκηνοθέτης είναι ο μόνος υπεύθυνος για την αφήγηση στη σκηνή. Σας μίλησα λίγο πριν για τη σύγχρονη αγγλόφωνη δραματουργία, από την οποία αντλώ υλικό για τις ιστορίες που θέλω να πω στο θέατρο, τη συνομιλία με την οποία δεν θεωρώ δυσκολότερη σε σχέση με τη συνομιλία με τα κλασικά κείμενα. Ίσως μια μορφή μεγαλύτερης δυσκολίας εντοπίζεται σε ένα καθαρά πρακτικό επίπεδο, αφού για τα σύγχρονα έργα πρέπει να πληρωθούν πνευματικά δικαιώματα στους συγγραφείς ή τους εκδότες τους, κάτι που αυξάνει τα έξοδα μίας παραγωγής. Οι όποιες δυσκολίες, πάντως, στο ανέβασμα είτε ενός κλασικού είτε ενός σύγχρονου έργου αντιμετωπίζονται από τη θέληση και την ικανότητα του σκηνοθέτη να πει μία καθαρή και ολοκληρωμένη ιστορία. Θα ήθελα στο σημείο αυτό να ξεκαθαρίσω ότι χρησιμοποιώ το αρσενικό γένος μόνο για την ευκολία της συζήτησης, και ότι όλα τα επαγγέλματα θα πρέπει να ακούγονται ως ο/η σκηνοθέτης, ο/η ηθοποιός, ο/η συγγραφέας κ.ο.κ.».
Μιλήστε μας για τη σύνθεση της ομάδας.
«Με πολλά από τα μέλη της ομάδας έχω συνεργαστεί ξανά στο παρελθόν και τα θεωρώ καλούς φίλους και φίλες. Με τον Ντέιβιντ Νεγρίν, που σχεδίασε τα σκηνικά, και με την Εβελίνα Δαρζέντα, που ανέλαβε τα κοστούμια, έχουμε συνεργαστεί σε άλλες παραστάσεις και έχουμε αναπτύξει και φιλική σχέση, που κάνει ευχάριστη και δημιουργική την κάθε συνεργασία μας. Με την Σελήνα Διαμαντοπούλου, που παίζει τον ρόλο της Μπέα στην παράσταση, έχουμε δουλέψει αρκετές φορές μαζί, είμαστε φίλοι εδώ και κάποια χρόνια και στην παράσταση αυτή έχουμε και από κοινού τον ρόλο του παραγωγού, μια και η παράσταση ανεβαίνει ως συμπαραγωγή δύο Α.Μ.Κ.Ε., της WHAT IF? και της ΜΑΜΕΝΕΖΥ. Παρά τη μικρή επιχορήγηση που πήρε η WHAT IF? από το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού, η σύμπραξη περισσότερων “παραγωγών” ήταν απαραίτητη για την πραγματοποίηση της παράστασης. Το έτερο μέλος της WHAT IF?, η Δώρα Παρδάλη, που είναι συνεργάτρια, στενή φίλη και συμμαθήτρια της Σελήνας από τη δραματική σχολή του Θεάτρου Τέχνης, παίζει τον ρόλο της Τσαρ. Επίσης συμμαθητής των δύο παραπάνω στη δραματική σχολή του Θεάτρου Τέχνης είναι και ο Δημήτρης Τσιγκριμάνης, που παίζει τον ρόλο του Ααρών. Παρόλο που γνωριζόμαστε, με τη Δώρα και τον Δημήτρη συνεργαζόμαστε επαγγελματικά για πρώτη φορά. Ο τέταρτος ηθοποιός της παράστασης είναι ο Στράτος Χρήστου, στον ρόλο του Ντέιβιντ, έμπειρος, γνωστός και καταξιωμένος ηθοποιός, με τον οποίο, επίσης, συνεργάζομαι για πρώτη φορά και απολαμβάνω τον ενθουσιασμό του για τη δουλειά και την αγάπη του για όλους τους συνεργάτες. Για την Μαρία Λάφη και τον Κώστα Μπώκο σάς μίλησα ήδη. Με τη Μαρία ήμασταν συμμαθητές στο σχολείο και, αν και είναι η πιο παλιά γνωριμία μου σ’ αυτή την ομάδα, πρώτη φορά συνεργαζόμαστε επαγγελματικά. Με τον Κώστα έχουμε συνεργαστεί σε παραστάσεις παλιότερα, αλλά ο δικός μου ρόλος ήταν τότε διαφορετικός κάθε φορά. Με τη Βαλεντίνα Ταμιωλάκη που σχεδίασε τους φωτισμούς μας συνδέει ένα κοινό παρελθόν στη Θεατρολογία, αλλά αυτή είναι η πρώτη επαγγελματική μας συνεργασία. Κοινό παρελθόν στη Θεατρολογία μας συνδέει και με τον Εμμανουήλ Στεφανουδάκη, που φέτος αποφοίτησε από τη δραματική σχολή του Δήμου της Αγίας Βαρβάρας και είναι ο βοηθός μου στην παράσταση. Επίσης μέσα από τη Θεατρολογία έχουμε γνωριστεί εδώ και χρόνια με τη Μάρθα Κοσκινά, που έχει αναλάβει την επικοινωνία της παράστασης. Συνεργάτης μου σε παλιότερες γραφιστικές εργασίες ήταν ο Γιάννης Παπαδόπουλος, ο οποίος κι αυτή τη φορά ανέλαβε το graphic design της εικόνας της παράστασης προς το κοινό και τα media. Οι φωτογραφίες της παράστασης έγιναν από την Τάνια Πασχάλη, με την οποία έχω φιλική σχέση εδώ και πολλά χρόνια. Στην όποια επιτυχία της παράστασης, πάντως, θα συμβάλουν καθοριστικά οι είκοσι τέσσερις αγαπημένες κι αγαπημένοι φίλοι και φίλες, ηθοποιοί και μη, που συμμετείχαν στα βίντεο και στα ηχητικά αποσπάσματα που παρουσιάζονται στην παράσταση, αφιερώνοντας χρόνο και ταλέντο για τη δημιουργία ενός από τα πιο δυνατά στοιχεία της παράστασης, όπως σας είπα ήδη. Η σύνθεση της ομάδας των συντελεστών είναι η ιδανική γι’ αυτό που προσπαθούμε να δημιουργήσουμε και ελπίζω το αποτέλεσμα να δικαιώσει τις προσπάθειές μας και να αγαπηθεί από το κοινό».
Κάποια μελλοντικά σας σχέδια στο θέατρο; Ετοιμάζετε κάτι νέο;
«Αυτή τη στιγμή με απασχολεί αποκλειστικά η παράσταση που ετοιμάζω. Από παλιότερα υπάρχουν ήδη στο μυαλό μου δεκάδες σχέδια για το μέλλον, έργα που διαβάζω, καλλιτέχνες που θα θέλαμε να συνεργαστούμε, χώροι και δυνατότητες που με ενδιαφέρει να εξερευνήσω, αλλά στο θέατρο τις περισσότερες φορές τα σχέδια παραμένουν μόνο σχέδια για διάφορους λόγους, ανεξάρτητα από το πόσο έντονα θέλουμε να τα πραγματοποιήσουμε. Το θέατρο είναι μία τέχνη που γίνεται μόνο μέσα από συνεργασίες με άλλους ανθρώπους κι έτσι τα σχέδια τα δικά μου θα πρέπει να συνταιριαστούν με τα σχέδια των συνεργατών εκείνης της ομάδας που θα αποφασίσει να τα βάλει μπρος. Η μεγαλύτερή μου επιθυμία, όμως, τη στιγμή αυτή είναι να βρεθεί τρόπος να επαναληφθεί μία παράσταση για την οποία δουλέψαμε πάρα πολύ την άνοιξη του 2022, αλλά παρουσιάστηκε μόνο για λίγες παραστάσεις και, αναγκαστικά λόγω του χώρου, για πολύ λίγους θεατές μέσα στο Επιγραφικό Μουσείο, τον περσινό Μάιο. Ήταν η παράσταση “Αχιλλέως Έρωτες” της Χριστίνας Καραβεζύρη, της οποίας θεωρώ ότι ο κύκλος έχει μείνει ανοιχτός και η προσδοκία όλων των συντελεστών της είναι να την επαναλάβουμε για περισσότερες παραστάσεις και για περισσότερους θεατές τον ερχόμενο χειμώνα».
Ταυτότητα Παράστασης
«Η Αιμολήπτρια» της Ella Road
Ερμηνεύουν:
Σελήνα Διαμαντοπούλου (Μπέα)
Δώρα Παρδάλη (Τσαρ)
Δημήτρης Τσιγκριμάνης (Ααρών)
και ο Στράτος Χρήστου (Ντέιβιντ)
Σκηνοθεσία – μετάφραση: Μενέλαος Καραντζάς
Σκηνικά: Ντέιβιντ Νεγρίν
Κοστούμια: Εβελίνα Δαρζέντα
Σχεδιασμός φωτισμών: Βαλεντίνα Ταμιωλάκη
Ηχητικός σχεδιασμός: Κώστας Μπώκος studio 19st
Σκηνοθεσία βίντεο: Μαρία Λάφη
Βοηθός σκηνοθέτη: Εμμανουήλ Στεφανουδάκης
Βοηθός σκηνογράφου: Ξένια Κούβελα
Φωτογραφίες: Τάνια Πασχάλη
Graphic designer: Γιάννης Παπαδόπουλος
Επικοινωνία: Μάρθα Κοσκινά
Παραγωγή: WHAT IF? Α.Μ.Κ.Ε. και ΜΑΜΕΝΕΖΥ Α.Μ.Κ.Ε.
