Ο χορογράφος και σκηνοθέτης Σταύρος Λίτινας δίνει ζωή στο αριστούργημα του Ουίλιαμ Σαίξπηρ, «Βασιλιάς Ληρ», μέσα στον ρυθμό, την κίνηση, την ένταση και τη σιωπή του flamenco. Το διαχρονικά κορυφαίο έργο, που ακουμπά στην απόλυτη εξουσία και τη λυτρωτική τρέλα, κάνει πρεμιέρα στη νέα σκηνή του θεάτρου ARROYO [Μ. Αλεξάνδρου 128, Κεραμεικός].
Ο Σταύρος Λίτινας ερμηνεύει, επίσης, τον σαιξπηρικό Βασιλιά· είχαμε τη χαρά, να μιλήσουμε μαζί του.
Κύριε Λίτινα, να ξεκινήσουμε με μια περιγραφή –στον βαθμό που αυτό είναι, βέβαια, εφικτό- της σχέση σας με τον χορό αλλά και με το θέατρο ARROYO;
«Είναι για μένα μια εκφραστική διέξοδος, μη λεκτική, μια φυγή! Διαμόρφωσα την προσωπικότητά μου μέσα από αυτόν και είναι δύσκολο να φανταστώ τον εαυτό μου δίχως αυτόν. Μέσα από τον ελληνικό χορό, με τον οποίο ξεκίνησα, έμαθα να είμαι μέλος ενός συνόλου, να συνυπάρχω και να συντονίζομαι με μια ομάδα, διαμόρφωσα δηλαδή μια ομαδική ταυτότητα. Με τα χρόνια, αισθάνθηκα την ανάγκη να ορίσω τον εαυτό μου, ως άτομο, μέσα στο σύνολο και αναζήτησα κάτι πιο προσωπικό όπως το flamenco· όχι από εγωισμό αλλά από μια διάθεση απελευθερωτική. Οι δημιουργικές σχέσεις, φυσικά, που αναπτύσσεις με τους συνεργάτες σου πάντα υπάρχουν, δεν είσαι ποτέ μόνος. Το επόμενο στάδιο ήταν για μένα να χρησιμοποιήσω αυτή τη γνώση και την εμπειρία για να μπορέσω να μιλήσω… πάντοτε δίχως λόγο. Αυτό αναπόφευκτα με οδήγησε στο χορογραφικό πεδίο. Με τα χρόνια, έννοιες όπως ανάλυση, σύνθεση, δόμηση, αποδόμηση, περιγραφή, επεξήγηση, αληθές και ψευδές έγιναν ο κοινός τόπος που ελλειπτικά επέστρεφα με ό,τι και αν καταπιανόμουν. Ξεκίνησα να χορογραφώ, αρχικά με την ασφάλεια μιας δεδομένης φόρμας, ελέγχοντας τα πράγματα καθαρά συνθετικά και πολύ αργότερα αποφάσισα να αναμετρηθώ με τη νοηματική ανασύσταση λογοτεχνικών και θεατρικών έργων με εργαλείο το σώμα.
Το θέατρο ARROYO ως χώρος ξεκίνησε από την ανάγκη να δημιουργηθεί μια σκηνή με κατάλληλες προδιαγραφές για χορό -ξύλινο δάπεδο πάνω σε αντικραδασμικά πέλματα, αντιολισθητικό τάπητα κ.ά.-, στην οποία να παρέχεται ο κατάλληλος χρόνος προετοιμασίας μιας παράστασης της ομάδας μου. Αυτό δεν είναι αυτονόητο για τον χορό στην πόλη μας. Από πέρυσι φιλοξενεί και άλλες ομάδες χορού. Προσβλέπω στη λειτουργία μιας στέγης για τον χορό και το χοροθέατρο στην Αθήνα».
Λίγα λόγια σας για τη λέξη arroyo και την επιλογή της;
«Σημαίνει ρυάκι. Είναι κάτι μικρό μα δε σταματά να ρέει…»
Αρχιτέκτονας –απόφοιτος του Ε.Μ.Π., χορογράφος, σκηνογράφος, ενδυματολόγος· υπάρχουν περίοδοι που κάποια ιδιότητα υπερτερεί των άλλων ή η συμπόρευση επικρατεί;
«Η αρχιτεκτονική είναι μια επιστήμη που δεν παύεις ποτέ να ασχολείσαι με τον ένα ή τον άλλο τρόπο. Είναι τρόπος σκέψης και αντίληψης, μια προσωπική ματιά που θέτει συνεχώς ερωτήματα. Ο χορός για μένα είναι αρχιτεκτονική και η αρχιτεκτονική χορός· με μόνη διαφορά ότι το ένα αφήνει πιο ανεξίτηλα ίχνη από το άλλο. Δεν θεωρώ τον εαυτό μου σκηνογράφο και δεν μπορώ να παράγω έναν ψευδή χώρο. Προσπαθώ να επικοινωνώ με τον σκηνοθέτη για να λύνω τα λειτουργικά θέματα που προκύπτουν από την ανάλυση του κειμένου. Το όραμα του σκηνοθέτη γίνεται η δική μου έμπνευση και το αποτέλεσμα οφείλει να συμπλέει. Δεν θεωρώ, επίσης, τον εαυτό μου ενδυματολόγο. Μου αρέσει να φτιάχνω κοστούμια αλλά έχω έναν δικό μου τρόπο περισσότερο αρχιτεκτονικό, ίσως και οικοδομικό. Οι μοδίστρες πολλές φορές γελάνε μαζί μου, με την τόση γεωμετρία που χρησιμοποιώ.
Ναι· υπάρχουν περίοδοι που θέλω να κάνω μόνο αρχιτεκτονική και άλλες που θέλω να ασχολούμαι αποκλειστικά με τον χορό, τη σκηνοθεσία και το ανέβασμα μιας παράστασης».
Θα θέλατε να μας συστήσετε την παράστασή σας για τον αριστουργηματικό «Βασιλιά Ληρ»;
«Πρόκειται για μια παράσταση χοροθεάτρου. Είναι δηλαδή μια μεταγραφή του σαιξπηρικού αριστουργήματος σε χορό και μάλιστα flamenco. Όχι με μια παραδοσιακή φολκλόρ αντιμετώπιση αλλά με μια σύγχρονη θεατρική μορφή. Η παράσταση επικεντρώνεται σε επτά βασικούς χαρακτήρες, στον βασιλιά Ληρ και τις τρεις κόρες του, Γκόνεριλ, Ρέγκαν και Κορντέλια, στον Τρελό, και στα δύο αδέρφια Έντγκαρ-Έντμοντ.
Οι μουσικές επιλογές κινούνται, κυρίως, στον χώρο του κλασικού, με μικρές εξαιρέσεις. Ακούγονται, με ιδιότυπη επεξεργασία, έργα του Schubert, του Beethoven, του Caccini να συνομιλούν με αυτά των Radiohead, υπό των κρουστών ήχων του flamenco.
Ο σκηνικός χώρος είναι λιτός, αναδεικνύοντας τη μοναξιά του ανθρώπου. Ένα κυκλικό κεντρικό βάθρο που παραπέμπει σε τσίρκο, πάνω στο οποίο το “έμβιο ον” θα κάνει το νούμερο της ζωής του, θα ενωθεί με τη Φύση και θα πεθάνει, και δύο τετραγωνικοί θώκοι με ψηλές πλάτες οξυκόρυφης απόληξης και μεταλλικούς καθρέπτες να αντικατοπτρίζουν την ψευδαίσθηση της μεγαλοπρέπειας. Τα κοστούμια, αντίθετα, είναι πλούσια στην υφή και στην όψη τους, για να υπογραμμίζουν τον ναρκισσισμό και τη ματαιοδοξία των προσώπων.
Ο σχεδιασμός ήχων και φώτων συμβάλει στον δραματικό ειρμό και ακολουθεί τη συνολική αισθητική της παράστασης».
Τι σας τράβηξε στο ανέβασμα του συγκεκριμένου σαιξπηρικού έργου;
«Η ανθρώπινη πτώση και η σταδιακή ανοδική πορεία προς το φως. Η απαλλαγή από τις αυταπάτες και η συνειδητοποίηση της ανθρώπινης υπόστασης και του αναπόφευκτου τέλους. Η αχαριστία ως απάντηση στη γενναιοδωρία…»
Επί σκηνής υπάρχει μόνο χορευτική δράση ή ερμηνεύεται και κείμενο;
«Στη συγκεκριμένη παράσταση, ο λόγος έχει τεθεί σε σιωπή. Οι κραδασμοί και οι ήχοι είναι εκείνοι που καθοδηγούν την ιστορία. Το σώμα που συγκρούεται, πάσχει και παλεύει να κρατηθεί ψηλά, είναι ο κεντρικός αφηγητής. Ήχοι πιάνου σε κλασικά αριστουργήματα και μια τροβαδούρος, άλλοτε με τρυφερή φωνή και άλλοτε με κραυγή απελπισίας του ανθρώπου που γονατίζει μπροστά στην τραγική του μοίρα, συνθέτουν τη σκοτεινή ατμόσφαιρα του έργου».
Μιλήστε μας για την επικοινωνία του έργου με τον θεατή· τι μεταφέρεται από αυτό το «κοινωνικοπολιτικό και παράλληλα βαθιά ανθρώπινο» έργο, σε συνθήκες απουσίας του λόγου;
«Ο θεατής προσλαμβάνει το έργο μέσω των αισθήσεων, ενεργοποιώντας το σύνολο της αντίληψής του. Η λογική επεξεργασία έρχεται σε δεύτερο επίπεδο. Η εξέλιξη της πλοκής διατηρείται ευθύγραμμη, με αρχή, μέση και τέλος, όπως στο κείμενο του συγγραφέα. Τα πρόσωπα λειτουργούν ως δρώσες δυνάμεις που διαμορφώνουν τη δυναμική των μεταξύ τους σχέσεων. Ο νοηματικός πυρήνας του έργου ανασυστήνεται πλήρως ώστε να γίνεται η ιστορία εύληπτη από τον θεατή».
Θα μας δώσετε ένα στίγμα της διαδικασίας μεταγραφής ενός αριστουργηματικού κειμένου σε χοροθέατρο; Και πόσο απαραίτητη είναι για τον θεατή η γνώση του εκάστοτε κειμένου;
«Οι δυσκολίες είναι μεγάλες, ειδικά σε κείμενα αυτού του μεγέθους. Εστιάζω στον πυρήνα του έργου και προσπαθώ να ξεχωρίσω τα στοιχεία εκείνα που θα χρησιμοποιηθούν ώστε να μπορέσει να γίνει η νοηματική αναδόμηση με τη χρήση της νέας γλώσσας επικοινωνίας. Δημιουργώ ένα στέρεο αιτιακό πλέγμα και μια ακολουθία δράσεων που η μια προκύπτει από την άλλη και όχι από τις σκέψεις ή το παρελθόν των προσώπων, που ελλείψει λόγου είναι αδύνατον να καταστεί αντιληπτό. Επιλέγεται το σχήμα της αφηγηματικής γλώσσας, ευθύγραμμο ή κυκλικό και ακολουθεί η διαχείριση της κίνησης, που άλλοτε είναι ρεαλιστική και άλλοτε όχι. Άλλοτε λειτουργεί ως χρονικός μεταλλάκτης ανάμεσα στο παρελθόν και στο παρόν, στο ονειρικό και στο πραγματικό, και άλλοτε ως μεγεθυντικός φακός ενός συμβάντος που αποκτά ιδιαίτερη σημασία στην εξέλιξη της ιστορίας.
Δεν είναι απαραίτητη η γνώση του εκάστοτε κειμένου, γιατί ο σκοπός αυτού του εγχειρήματος είναι να μας φέρει κοντά στον προβληματισμό του ποιητή, πριν αρθρώσει λόγο. Στη βαθύτερη δηλαδή αιτία που τον ώθησε να γράψει το έργο».
Ένα σχόλιό σας για την παρουσία του χοροθεάτρου στην Ελλάδα;
«Κάθε φορά που εισάγεται ένας όρος δημιουργεί μια ομπρέλα κάτω από την οποία καλύπτονται παρόμοια είδη, σε μορφή ή σε λειτουργία. Θεωρώ πως υπάρχει καλλιτεχνική δράση και δημιουργία με πολλούς διαφορετικούς τρόπους και προσεγγίσεις. Ο κάθε δημιουργός μπορεί να αυτοπροσδιορίσει το πλαίσιο στο οποίο κινείται και στο οποίο θέλει να ανήκει».
Κάποιο επόμενο σχέδιό σας;
Σε επίπεδο “φιλοδοξίας” θα μπορούσα να σας πω πολλά. Όμως αφήνω τον εαυτό μου να δεχτεί επιρροές και να αποφασίσει την κατάλληλη χρονική στιγμή με γνώμονα τους τότε προβληματισμούς μου.
Να κλείσουμε με μια από τις εικόνες που σας έρχονται στον νου, στο άκουσμα της λέξης «χορός»;
«Ο χορός είναι η βουβή διαχείριση των συναισθημάτων μας από την απόλυτη ακινησία μέχρι την πιο ξέφρενη διονυσιακή εκτόνωση, σε ατομικό ή σε συλλογικό επίπεδο. Μια εικόνα που έρχεται στο μυαλό μου είναι η στιγμή που τα μάτια γυρίζουν στον ουρανό χορεύοντας πεντοζάλη και ακολουθεί ένα απότομο ομαδικό κόψιμο, χτυπώντας με πείσμα τη γη».
Ταυτότητα Παράστασης
Σκηνοθεσία-δραματουργία: Σταύρος Λίτινας
Χορογραφίες: Φανή Δεμέστιχα, Τζέσικα Καϊμπαλή, Μαρία Μανδραγού, Τάσος Μπεκιάρης, Ηλέκτρα Χρυσάνθου, Σταύρος Λίτινας
Σκηνικά, κοστούμια, μουσική επιμέλεια: Σταύρος Λίτινας
Φωτισμοί: Στέλλα Κάλτσου
Σχεδιασμός ήχου: Γιώργος Ανδριώτης
Κατασκευή κοστουμιών: Δέσποινα Μουτάφη
Χειρισμός ήχου & φώτων: Λυδία Τσάτσου-Παρασκευοπούλου
Σχεδιασμός μακιγιάζ: Όλγα Φαλέι
Σχεδιασμός κομμώσεων: Θωμάς Γαλαζούλας
Φωτογραφίες: Ελίνα Γιουνανλή
Video: Πάτροκλος Σκαφίδας
Social media: Δημήτρης Μιχαηλίδης
Παίζουν:
Βασιλιάς Ληρ: Σταύρος Λίτινας
Γκονεριλ: Ηλέκτρα Χρυσάνθου
Ρέγκαν: Φανή Δεμέστιχα
Κορντέλια: Βάσια Κατσιγιάννη
Έντγκαρ: Άνια Βασιλείου
Έντμοντ: Τζέσικα Καϊμπαλή
Γελωτοποιός: Μαρία Μανδραγού
Τραγούδι: Δανάη Κατσαμένη
Πιάνο: Αλίνα Αναστασιάδη
