Συμπληρώθηκαν 20 χρόνια από την ημέρα που έφυγε από τη ζωή ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης (7 Απριλίου 2005). Η φωνή του, όμως, «η συλλογική φωνή της Ελλάδας», όπως τη χαρακτήρισε ο Μίκης Θεοδωράκης, δεν θα φύγει ποτέ. Θα είναι πάντα μέσα μας και γύρω μας.
Ο Γκαίτε είχε πει ότι «η μουσική είναι ρευστή αρχιτεκτονική». Και ο Μπιθικώτσης όταν τραγουδούσε «έχτιζε» δωρικούς ναούς. Φωνή λιτή, καθάρια, στιβαρή, με βαθύ ρίγος και λυγμικό υπόβαθρο, που εξέφρασε με επιβλητικά αφαιρετικό τρόπο ό,τι υψηλότερο και ποιοτικότερο υπήρξε στο ελληνικό τραγούδι. Όπως έλεγε και ο Θάνος Μικρούτσικος: «κάθε φορά που τον ακούω να λέει ”πού να βρω της ψυχής μου το τετράφυλλο δάκρυ”, ανατριχιάζω σύγκορμος, με στέλνει σε άλλον γαλαξία, ο τραγουδιστής αυτός που δεν καταλάβαινε τίποτε. Ακούς αυτή τη φωνή και αισθάνεσαι να μετακινείται η χώρα».
Άνθρωπος με ενστικτώδη σοφία και αλάνθαστο αισθητικό κριτήριο (χωρίς να ξέρει γράμματα και να έχει λάβει κάποια μουσική παιδεία από ωδεία κ.λπ.). Γεννημένος τραγουδιστής και Δάσκαλος. Φωνή και ερμηνεία που παραπέμπει σε δωρική κολώνα, απάτητη βουνοκορφή, αιγαιοπελαγίτικο σπίτι και βυζαντινό σήμαντρο. Λαϊκός πρωτοψάλτης και αριστοκράτης μάγκας.
Ο Μπιθικώτσης δεν μιμήθηκε κανέναν. Kαι ο τρόπος που τραγούδησε δεν διδάχθηκε πουθενά. Είναι προϊόν και συνενέργημα υποστασιακής ιδιοσυστασίας, κυτταρικής μνήμης και βιωματικής γνώσης. Η φωνή του προσεγγίζει την τελειότητα, καθώς συνδυάζει τα πάντα: διακριτό φυσιογνωμικό στίγμα, μέταλλο, όγκο, έκταση, εκπληκτική άρθρωση, εκφραστικότητα, απόλυτο «πάτημα» στις νότες και γυρίσματα (όπου και όσο έκρινε ο ίδιος ότι χρειάζονταν). Και βέβαια, δωρικότητα (ελληνικότητα), που σημαίνει και “δακρυόεν γελάν”. Μεγαλειώδης απλότητα και αρχέγονη χαρμολύπη. Περήφανος θρήνος. Χαρά γεννημένη και σμιλεμένη από γνήσιο πόνο. Ανάδυση στο φως μέσα από τον ωκεανό του σκότους.
ΣΧΟΛΗ ΚΑΙ ΜΑΘΗΤΕΣ
Καθόλου τυχαίο δεν είναι ότι ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης δημιούργησε τη μεγαλύτερη «σχολή τραγουδιστών», καθώς πάρα πολλοί σπουδαίοι λαϊκοί τραγουδιστές «πάτησαν» πάνω στη φωνή και τον τρόπο ερμηνείας του, τουλάχιστον στο ξεκίνημα της καριέρας τους (Νταλάρας, Πουλόπουλος, Μητσιάς, Κόκοτας, Καλαντζής, Καλογιάννης κ.ά., καθώς και νεότεροι όπως ο Μπάσης και πολλοί άλλοι).
Ο «μεγαλύτερος τραγουδιστής του 20ου αιώνα», όπως τον χαρακτήρισε ο Μάνος Χατζιδάκις, είχε μια ερμηνευτική δεινότητα απολύτως προσαρμόσιμη στα διάφορα είδη που τραγούδησε. Πέρα από τις ανεπανάληπτες ερμηνείες του στα μεγάλα έργα του Μίκη Θεοδωράκη («Ρωμιοσύνη», «Άξιον Εστί» κ.λπ.), του Χατζιδάκι, του Ξαρχάκου, του Μούτση κ.ά., υπήρξε και ιδανικός ερμηνευτής του ρεμπέτικου τραγουδιού, το οποίο είναι «η αρχή του παντός» για τη λαϊκή μας μουσική. Όπως είχε πει, χαρακτηριστικά, ο «πατριάρχης», Μάρκος Βαμβακάρης: «ο Μπιθικώτσης είναι ο μόνος που μπορεί να τραγουδήσει αληθινό ρεμπέτικο. Ο μόνος δηλαδή που τραγούδησε τα τραγούδια μου μάγκικα, όπως τα έγραψα». Ο άλλος μεγάλος ρεμπέτης, Γιάννης Παπαϊωάννου, αναφέρει: “Ο Μπιθικώτσης είναι ο γίγαντας. Τραγουδιστής με λαϊκές ρίζες. Τεχνίτης μεγάλος, μεγάλη φωνή και ο μόνος που μας σέβεται”.
Με τη στακάτη και κρυστάλλινη φωνή του, ερμήνευσε, επίσης, και μεγάλες λαϊκές επιτυχίες σημαντικότατων συνθετών, όπως οι Άκης Πάνου, Απόστολος Καλδάρας, Γιώργος Μητσάκης κ.ά., ενώ, ως γνωστόν, υπήρξε και αξιόλογος συνθέτης. Άρα, ήταν ερμηνευτής και ταυτόχρονα δημιουργός.
Και βέβαια, είναι μοναδικός για έναν ακόμη λόγο, δηλαδή για το ότι υπήρξε ο απόλυτος εκφραστής της μεγάλης προσπάθειας, κυρίως από τον Μίκη, να ερμηνευθεί και να εκλαϊκευθεί η ποίηση, αφού τραγούδησε, με μεγάλη επιτυχία, Σεφέρη, Ελύτη, Γκάτσο, Ρίτσο και άλλους ποιητές.
Ο τραγουδιστής που «απέβαλε από μέσα μας τη μιζέρια» (όπως έχει πει για τον Μπιθικώτση ο Μανώλης Μητσιάς), γεννήθηκε στο Περιστέρι και ήταν παιδί οκταμελούς φτωχής οικογένειας. Από μικρός έμαθε την τέχνη του υδραυλικού, αλλά είχε και επαφή με τη μουσική, καθώς έπαιρνε κρυφά την κιθάρα του αδελφού του και έπαιζε, σκαρφιζόταν μελωδίες κ.λπ. Σε κάποια φάση, όμως, (όπως έχει αφηγηθεί και ο Μίκης Θεοδωράκης), ήταν έτοιμος να γίνει υδραυλικός και να παρατήσει το τραγούδι, αλλά τελικά η εύνοια της τύχης ή το πεπρωμένο του τον «έστειλε» στον Μίκη …
ΕΙΠΑΝ ΓΙΑ ΤΟΝ ΓΡΗΓΟΡΗ
«Ποιος έχει αυτήν τη φωνή» αναρωτήθηκε κάποτε έκπληκτος ο Ντέιβιντ Μπερν, frontman/τραγουδοποιός – κιθαρίστας του περίφημου αμερικανικού ροκ συγκροτήματος Talking Heads, όταν τον άκουσε στο ραδιόφωνο, κατά την επίσκεψή του στην Ελλάδα. Όπως αφηγείται σχετικά ο γνωστός μουσικός παραγωγός, Γιάννης Πετρίδης: «Στον δρόμο για το Σούνιο, πετύχαμε στο ραδιόφωνο το «Είμαι αητός χωρίς φτερά» με τον Μπιθικώτση. Ο Ντέιβιντ Μπερν έμεινε άφωνος. Ελληνικά δεν ήξερε, αλλά ήθελε να μάθει “ποιος έχει αυτήν τη φωνή;”».
Εντυπωσιακές και ουσιαστικές είναι οι αναφορές πολλών ακόμα σπουδαίων συνθετών και τραγουδιστών, για τον «σερ» του ελληνικού πενταγράμμου. Ορισμένες από αυτές:
Μπάμπης Τσέρτος:
«Ο Μπιθικώτσης έχει ένα τραγουδιστικό ήθος, που έρχεται από την αρχαία ρήση, «μέτρον άριστον». Στην ερμηνεία του δεν υπάρχει ίχνος λαϊκισμού. Δεν χαϊδεύει καθόλου αυτιά. Σε χτυπάει κατευθείαν στην ψυχή και το μυαλό. Είναι τεράστιοι οι τραγουδιστές που είχαμε στην Ελλάδα, αλλά για μένα ο Μπιθικώτσης είναι λίγο πιο πάνω από όλους».
Δήμος Μούτσης:
«Ο Μπιθικώτσης κουβάλαγε μια φωνή που έβγαινε από το χώμα. Δεν την έφτιαχνε, δεν ξεκίνησε να γίνει ο τραγουδιστής καλλιεργώντας τον εαυτό του κ.λπ. Άνοιγε το στόμα του και έβγαινε μια Ελλάδα. Δεν χαρακτήρισε την εποχή του, όπως λένε για άλλους. Ο Μπιθικώτσης, όπως όλοι οι μεγάλοι, ήταν η εποχή του. Και υπήρξε μεγάλος και πριν τον ανακαλύψουν (ο Θεοδωράκης και άλλοι). Όταν ακούς, ας πούμε, να τραγουδάει Βαμβακάρη, σου σηκώνεται η τρίχα και λες εδώ τώρα τι γίνεται; Ποιος είναι ο συνθέτης, ποιος ο τραγουδιστής, ποιος κάνει το τραγούδι τόσο ωραίο …».
Αντώνης Καλογιάννης:
«Ενώ επρόκειτο για έναν άντρα αναστήματος 1,75, όταν τραγουδούσε πάνω στη σκηνή, μου φαινόταν 2 και 3 μέτρα».
Γιώργος Γερακάρης
