Παρουσία της Υπουργού Πολιτισμού Λίνας Μενδώνη πραγματοποιήθηκε, στην Πρεσβεία της Ελλάδας στην Ουάσιγκτον, η τελετή επαναπατρισμού αττικού μελανόμορφου ληκυθίου, από το Μουσείο Glencairn, στο Bryn Athyn της Πενσυλβάνια.
Το ληκύθιο, ύψους 12 εκ., το οποίο παρέδωσε η επιμελήτρια του Μουσείου Glencairn Wendy Closterman φέρει, επί λευκού βάθους, μελανόμορφη παράσταση μάχης Αθηνάς εναντίον Γίγαντα με δύο οπλίτες εκατέρωθεν του πολεμικού επεισοδίου. Αποτελεί εύρημα από την ανασκαφή του τάφου 14, στο νεκροταφείο του Κεραμεικού της Αθήνας. Το αγγείο ήρθε στο φως, το 1910, και απομακρύνθηκε κάτω από άγνωστες συνθήκες, μεταξύ 1936 και 1976, όπως έδειξε η έρευνα του Μουσείου και του Υπουργείου Πολιτισμού δια της Διεύθυνσης Τεκμηρίωσης και Προστασίας Πολιτιστικών Αγαθών.
Το Μουσείο ενημέρωσε τη Διεύθυνση Τεκμηρίωσης και Προστασίας Πολιτιστικών Αγαθών για την απόφασή του να επιστρέψει το ληκύθιο στην Ελλάδα. Το αντικείμενο, μετά από την απομάκρυνσή του από την Ελλάδα, πωλήθηκε σε δημοπρασία του οίκου Sotheby’s στη Νέα Υόρκη, το Δεκέμβριο 1973, στο πλαίσιο εκποίησης των περιουσιακών στοιχείων του Hagop Kevorkian Fund. Ο ιδιώτης που το αγόρασε από τη δημοπρασία το δώρισε στη συνέχεια, ανώνυμα, στο αμερικανικό Μουσείο.
Η Λίνα Μενδώνη στο χαιρετισμό της, εξέφρασε βαθύτατη ευγνωμοσύνη προς τη Διοίκηση και το προσωπικό του Μουσείου Glencairn για την απόφασή του, πράξη με «τεράστια συμβολική και ουσιαστική σημασία», επισημαίνοντας ότι «αυτό το μικρό, αλλά εξαιρετικό, δείγμα αρχαίας ελληνικής κεραμικής και αγγειογραφίας επιστρέφει στο σπίτι του, χάρη στη γενναιόδωρη και τη συμβολικά σημαντική χειρονομία του διευθυντή του Μουσείου Dr. Brian Henderson. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό ότι αυτός ο επαναπατρισμός δεν προέκυψε από επίσημη διεκδίκηση των ελληνικών Αρχών. Αντίθετα, ξεκίνησε από το ίδιο το Μουσείο Glencairn, ως μέρος της διαδικασίας επανελέγχου της προέλευσης αντικειμένων των συλλογών».
Η Υπουργός Πολιτισμού τόνισε ότι «επιδεικνύοντας επιστημονική ακεραιότητα και επαγγελματική ηθική, αλλά και βαθιά ευαισθησία και σεβασμό στην ελληνική πολιτιστική κληρονομιά, η ηγεσία του Μουσείου Glencairn -υπό την καθοδήγηση του Dr. Henderson- ενήργησε χωρίς δισταγμό κάνοντας κάτι που είναι θεσμικά και ηθικά απολύτως σωστό. Επιστρέφοντας αυτό το μικρό αλλά σημαντικό τεχνούργημα στη γη από την οποία αφαιρέθηκε παράνομα, επιβεβαιώνουν ότι η πραγματική αριστεία στη διαχείριση των μουσείων δεν μετριέται από το μέγεθος ή το μεγαλείο των συλλογών, αλλά από τη δέσμευσή τους για δέουσα επιμέλεια και ηθική ευθύνη για τη δημιουργία τους».
Στην τελετή παρέστησαν η Πρέσβης της Ελλάδας στην Ουάσιγκτον Αικατερίνη Νασίκα και μέλη της διπλωματικής αποστολής. Από το ΥΠΠΟ παρέστησαν η προϊσταμένη της Διεύθυνσης Τεκμηρίωσης και Προστασίας Πολιτιστικών Αγαθών Βάσω Παπαγεωργίου και υπηρεσιακοί παράγοντες.
Χαιρετισμός της Υπουργού Πολιτισμού Δρος Λίνας Μενδώνη στην τελετή επαναπατρισμού
Με μεγάλη χαρά και βαθιά συγκίνηση στέκομαι μπροστά σας σήμερα στην Πρεσβεία της Ελλάδας στην Ουάσιγκτον, εκπροσωπώντας το Υπουργείο Πολιτισμού της Ελλάδας σε αυτή την λιτή, αλλά ιδιαίτερα σημαντική τελετή για τον επαναπατρισμό ενός αρχαίου ελληνικού τεχνουργήματος από το Μουσείο Glencairn στην Πενσυλβάνια. Αυτό το αρχαίο αγγείο, μια μικρή λήκυθος των υστεροαρχαϊκών χρόνων επιστρέφει στο νόμιμο σπίτι του χάρη στη γενναιόδωρη και συμβολικά σημαντική χειρονομία του διευθυντή του μουσείου, Dr. Brian Henderson. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να σημειωθεί ότι αυτός ο επαναπατρισμός δεν προέκυψε από επίσημη διεκδίκηση των ελληνικών Aρχών. Αντίθετα, ξεκίνησε από το ίδιο το Μουσείο Glencairn, ως μέρος της διαδικασίας επανελέγχου της προέλευσης των αντικειμένων των συλλογών του.
Μόλις λίγους μήνες νωρίτερα, ο Dr. Henderson επικοινώνησε αρχικά με τη Διεύθυνση Τεκμηρίωσης και Προστασίας Πολιτιστικών Αγαθών του Υπουργείου Πολιτισμού, ενημερώνοντάς την για την απόφαση του Μουσείου να επιστρέψει οικειοθελώς αυτό το μικρό αγγείο στην Ελλάδα. Αυτή η απόφαση στηρίχτηκε σε μια εσωτερική έρευνα που διεξήχθη με την ανεκτίμητη βοήθεια των καθηγητών Bald και David Gilman Romano. Η έρευνά τους αποκάλυψε ότι η λήκυθος, που αρχικά αποκτήθηκε από το Μουσείο μέσω ανώνυμης δωρεάς, είχε αγοραστεί το 1973 σε δημοπρασία των Sotheby’s στη Νέα Υόρκη. Η δημοπρασία αφορούσε την εκκαθάριση περιουσιακών στοιχείων του Καταπιστεύματος Hagop Kevorkian Fund, στο οποίο συμπεριλαμβανόταν και το αγγείο. Η έρευνα έδειξε ότι αυτή η λήκυθος ήταν το ίδιο αγγείο με αυτό που ανακαλύφθηκε, το 1910, κατά την ανασκαφή ενός τάφου στο αρχαίο νεκροταφείο του Κεραμεικού στην Αθήνα. Η ταύτιση είναι αδιαμφισβήτητη, καθώς το αρχαίο φέρει τον αρχικό αριθμό καταγραφής της ανασκαφής.
Από την περαιτέρω έρευνα από τη Διεύθυνση Τεκμηρίωσης και Προστασίας Πολιτιστικών Αγαθών διαπιστώθηκε ότι το αγγείο είχε δημοσιευτεί ήδη από το 1936, όταν ήταν στην αρχαιολογική συλλογή του Κεραμεικού. Ωστόσο, σε μεταγενέστερη δημοσίευση του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου, το 1976, σχετικά με τα αποτελέσματα των ανασκαφών στο αθηναϊκό νεκροταφείο, περιλαμβάνεται το αγγείο, αλλά η περιγραφή στηρίζεται μόνο σε μια παλαιότερη φωτογραφία, καθώς δεν μπορούσε πλέον να εντοπιστεί. Αυτό υποδηλώνει ότι το αντικείμενο εκλάπη κάποια στιγμή μεταξύ 1936 και 1976 και στη συνέχεια διακινήθηκε στο εξωτερικό, πριν τελικά ενταχθεί στη συλλογή του Καταπιστεύματος Hagop Kevorkian Fund και, από εκεί, στο Μουσείο Glencairn.
Επιδεικνύοντας εξαιρετική επιστημονική ακεραιότητα και επαγγελματικό ήθος, καθώς και βαθιά ευαισθησία και σεβασμό στην ελληνική πολιτιστική κληρονομιά, η ηγεσία του Μουσείου Glencairn -υπό την καθοδήγηση του Dr. Henderson- ενήργησε χωρίς δισταγμό κάνοντας αυτό που ήταν θεσμικά και ηθικά απολύτως σωστό. Επιστρέφοντας αυτό το μικρό, αλλά σημαντικό, έργο στη γη, από την οποία αφαιρέθηκε παράνομα, επιβεβαιώνουν ότι η πραγματική αριστεία στη διαχείριση των μουσείων δεν μετράται από το μέγεθος ή το μεγαλείο των συλλογών, αλλά από τη δέσμευση για δέουσα επιμέλεια και ηθική ευθύνη για τη δημιουργία και την επιμέλεια τους.
Εκ μέρους της Ελληνικής Κυβέρνησης και του ελληνικού λαού, εκφράζω τη βαθύτατη ευγνωμοσύνη μου στη Διοίκηση και το προσωπικό του Μουσείου Glencairn. Η χειρονομία τους έχει τεράστια συμβολική και ουσιαστική σημασία.
