Χριστούγεννα και αστέρια είναι κατά κάποιον τρόπο αλληλένδετα μεταξύ τους. Το εορταστικό οικογενειακό πρόγραμμα του Μουσείου Ακρόπολης, με τίτλο «Μύθοι ψηλά στον ουρανό», που θα παρουσιαστεί Σάββατο 27 και Κυριακή 28 Δεκεμβρίου 2024, κάνει πράξη αυτή τη σύνδεση με τον πιο ευφάνταστο τρόπο.
Αφηγήσεις φανταστικών ιστοριών, με τη συνοδεία μουσικής και παιχνιδιών, όπως η αναζήτηση εκθεμάτων, προτρέπουν παιδιά ηλικίας 3-5 ετών -αλλά και γονείς! – να κοιτάξουν ψηλά στον ουρανό και να φανταστούν τους μύθους πίσω από τους αστερισμούς του Ταύρου, του Δελφινιού, του Λέοντα, του Κενταύρου, της Μικρής και της Μεγάλης Άρκτου.
«Θέλαμε να κάνουμε κάτι που να έχει σχέση με τα Χριστούγεννα, αλλά και με το Μουσείο Ακρόπολης και τις συλλογές του. Σκεφτήκαμε, λοιπόν, ότι τα αστέρια μπορούν να μας δώσουν το έναυσμα και την αφορμή να μιλήσουμε για εκθέματα του μουσείου, καθώς και για τους ίδιους τους αστερισμούς», δηλώνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η αρχαιολόγος Κατερίνα Διαμαντίδου, αναπληρώτρια προϊσταμένη του τμήματος εκπαιδευτικών προγραμμάτων του Μουσείου Ακρόπολης, με αφορμή το εορταστικό οικογενειακό πρόγραμμα που θα παρουσιαστεί στην «παιδική γωνιά», στον δεύτερο όροφο του μουσείου.
«Δηλαδή, πώς κάποιοι συγκεκριμένοι μύθοι μιλούν για τη μεταμόρφωση θεών, πλασμάτων, ανθρώπων σε αστερισμούς που μπορούμε να διακρίνουμε ακόμα και σήμερα στον ουρανό. Και η αλήθεια είναι ότι είχαμε κι άλλη μια σκέψη πίσω από αυτό: Να προκαλέσουμε τα παιδιά να κοιτάξουν τον ουρανό, να ονειρευτούν, να φανταστούν… Με άλλα λόγια, το πρόγραμμα δεν έχει μόνο εκπαιδευτικό χαρακτήρα. Έχει να κάνει και με την ενίσχυση του θεσμού της οικογένειας και, ταυτόχρονα, με το να αφήσουμε αχαλίνωτη λίγο τη φαντασία», προσθέτει η αρχαιολόγος. Κι επειδή το πρόγραμμα απευθύνεται σε παιδιά 3-5 χρονών -«άρα μιλάμε για πολύ μικρές ηλικίες»- οι επιλογές έγιναν με πολύ μέριμνα και προσοχή. «Τα παιδιά σε αυτές τις ηλικίες κουράζονται και βαριούνται εύκολα. Γι’ αυτό επιλέξαμε να κάνουμε έναν συνδυασμό αφήγησης, με μουσική επένδυση -ηχοτοπίο-, ώστε με τη διάδραση των παιδιών μέσω της μουσικής να τα ‘έχουμε’ μαζί μας όλη τη διάρκεια του προγράμματος και να μην βαρεθούν», επισημαίνει η Κ. Διαμαντίδου.
Τον ίδιο στόχο έχει και η αναζήτηση σε επιλεγμένα αντικείμενα του μουσείου, τα οποία ταιριάζουν με τους μύθους που θα παρουσιαστούν. «Στο τέλος του προγράμματος θα δώσουμε ένα φυλλάδιο με λίγες πληροφορίες για κάθε έκθεμα, ενθαρρύνοντας τα παιδιά, μαζί με τους γονείς τους, να τα βρουν, να μάθουν λίγα πράγματα γι’ αυτά, καθώς και για τον αστερισμό στον οποίον αναφερόμαστε», προσθέτει.
Με αυτήν την αφορμή, ας γίνουμε για λίγο παιδιά και ας «ταξιδέψουμε» στον μαγικό κόσμο των μύθων και των αστερισμών, όπως θα παρουσιαστούν στο πρόγραμμα του Μουσείου Ακρόπολης «Μύθοι ψηλά στον ουρανό».
Η αρπαγή της Ευρώπης
Ως μυθικό θέμα έχει εμπνεύσει πολλούς καλλιτέχνες εδώ και αιώνες. Μιλάει για τον Δία που ερωτεύτηκε μια πανέμορφη κόρη, την πριγκίπισσα Ευρώπη. Για να την πλησιάσει μεταμορφώθηκε σε έναν πολύ όμορφο, δυνατό λευκό ταύρο που εμφανίστηκε μπροστά της την ώρα που η κοπέλα έπαιζε αμέριμνη σε μια ακρογιαλιά με τις φίλες της. Το κορίτσι γοητεύτηκε από τον ταύρο και δεν δίστασε να καθίσει πάνω στη ράχη του. Μόλις έγινε αυτό, ο ταύρος αμέσως όρμησε στη θάλασσα, απομακρύνοντας την Ευρώπη από το μέρος όπου ζούσε στη Φοινίκη και μεταφέροντάς την στην Κρήτη, όπου ενώθηκαν και έκαναν τρία παιδιά -ο μύθος λέει επίσης ότι, αργότερα, η Ευρώπη παντρεύτηκε τον Αστερίωνα. Ο Δίας, προς ανάμνηση της ιστορίας τους, ‘μετέφερε’ τον ταύρο ψηλά στον ουρανό και έγινε αστερισμός στον οποίο εικονίζεται μόνο το μπροστινό του τμήμα, καθώς το υπόλοιπο υποτίθεται πως είναι βυθισμένο μέσα στη θάλασσα, έτσι όπως ταξίδευαν μέχρι να φτάσουν στην Κρήτη.
Στο πρόγραμμα, ο μύθος της αρπαγής της Ευρώπης σχετίζεται με ένα αγγείο για αρωματικά έλαια σε μορφή κεφαλιού ταύρου, που χρονολογείται στην Αρχαϊκή εποχή (560-530 π.Χ.) και εκτίθεται στο ισόγειο του Μουσείου Ακρόπολης: https://www.theacropolismuseum.gr/aggeio-se-morfi-kefalioy-tayroy.
Ο Ηρακλής και το λιοντάρι της Νεμέας
Ο επόμενος μύθος αφορά τον Ηρακλή και το Λιοντάρι της Νεμέας και τον αστερισμό του Λέοντα. Η ιστορία είναι λίγο πολύ γνωστή. Ο Ηρακλής κλήθηκε από τον Ευρυσθέα να πραγματοποιήσει συγκεκριμένους άθλους. Ένας από αυτούς ήταν και η εξολόθρευση του λιονταριού που ταλαιπωρούσε τη Νεμέα. Σύμφωνα με τον μύθο, το λιοντάρι, που είχε τοποθετήσει στην περιοχή η Ήρα, κατέστρεφε τα πάντα στο πέρασμά του, τρόμαζε ανθρώπους και ζώα. Ήταν ένας δύσκολος άθλος γιατί το λιοντάρι είχε δέρμα τόσο σκληρό που κανένα όπλο δεν το τρύπαγε, άρα δεν μπορούσε από μακριά κάποιος με το τόξο του ή με άλλο όπλο να το εξολοθρεύσει. Έπρεπε να παλέψει σώμα με σώμα.
Ο Ηρακλής βρήκε το λιοντάρι σε μια σπηλιά, η οποία είχε δύο ανοίγματα. Σκέφτηκε ότι αν έμπαινε από το ένα άνοιγμα, από το άλλο μπορεί να ξέφευγε το λιοντάρι. Έτσι, έκλεισε το ένα άνοιγμα με πέτρες και άφησε ελεύθερο το άλλο από το οποίο και μπήκε. Έγινε τελικά η πάλη με το λιοντάρι και νίκησε ο Ηρακλής, ο οποίος πήρε το δέρμα του που από τότε φόραγε πάντα κι έγινε το χαρακτηριστικό σύμβολό του.
Για τον μύθο τα παιδιά θα πρέπει να βρουν τη λεοντοκεφαλή υδρορροή της αρχαϊκής εποχής (525-500 π.Χ.) από τον Αρχαίο Ναό της Αθηνάς Πολιάδας που βρίσκεται στον πρώτο όροφο του Μουσείου: Ακρόπολης https://www.theacropolismuseum.gr/arhaios-naos-athinas-poliadas-leontokefali-ydrorroi
Ο μουσικός Αρίωνας
Ο επόμενος μύθος αφορά τον αστερισμό του Δελφινιού. Πρόκειται για την ιστορία του Αρίωνα, ενός διάσημου και σπουδαίου μουσικού, που κέρδιζε βραβεία σε μουσικούς αγώνες. Κάποια στιγμή κέρδισε έναν διαγωνισμό στη Σικελία, όπου συμμετείχαν μουσικοί και ποιητές από όλο τον κόσμο. Το βραβείο του ήταν ένα σακούλι με χρυσά νομίσματα.
Όταν πήρε το πλοίο της επιστροφής στην πατρίδα, οι ναύτες του πληρώματος, που είχαν μάθει γι’ αυτόν τον θησαυρό, θέλησαν όχι μόνο να του τον κλέψουν, αλλά και να ρίξουν τον Αρίωνα στη θάλασσα για να πνιγεί. Όμως, ο Απόλλωνας εμφανίζεται στον ύπνο του, του αποκαλύπτει τι πρόκειται να συμβεί και τον συμβουλεύει με ποιον τρόπο να σωθεί.
Έτσι, όταν οι ναύτες πήγαν να εκτελέσουν το σχέδιό τους, ο Αρίωνας τους ζήτησε ως τελευταία χάρη να παίξει τη λύρα του. Η υπέροχη μελωδία του προσέλκυσε πολλά δελφίνια και ο μουσικός, έχοντας δασκαλευτεί από τον θεό, πηδάει στη θάλασσα όπου ένα από τα δελφίνια τον σώζει και τον βγάζει στην ακτή. Έτσι ο Απόλλωνας για να ευχαριστήσει το δελφίνι το κάνει αστερισμό στον ουρανό.
Για τον συγκεκριμένο μύθο επιλέχθηκε ένα χάλκινο ειδώλιο με ένα γυμνό νέο επάνω στη ράχη δελφινιού της κλασικής εποχής (475-450 π.Χ.) που βρίσκεται στον πρώτο όροφο του Μουσείου: https://www.theacropolismuseum.gr/neos-se-delfini
Ο Κένταυρος Χείρων και ο Ηρακλής
Ο μύθος αφορά έναν από τους πολύ καλούς Κενταύρους, τον Χείρωνα, που ήταν σοφός, δίκαιος και πολύ μορφωμένος. Γι’ αυτό και ξεχώριζε από όλους τους άλλους Κενταύρους, που παρουσιάζονται ως στοιχείο βαρβαρότητας. Ο Χείρων ήταν επίσης ο δάσκαλος πολλών ηρώων, στους οποίους μετέφερε τη σοφία του, ιδιαίτερα την τέχνη του κυνηγιού και, σε κάποιες περιπτώσεις, της ιατρικής. Γιατί ο Χείρων γνώριζε πολύ καλά πώς να γιατρέψει κάθε αρρώστια και πληγή. Ο μύθος έχει επίσης μια εκδοχή που είναι λίγο στενάχωρη και δεν θα ειπωθεί ακριβώς έτσι στα παιδιά.
Ο Ηρακλής, που ήταν φίλος με τον Χείρωνα, κάποια στιγμή βρέθηκε με έναν άλλον Κένταυρο, τον Φόλο, με τον οποίον κάθισαν να φάνε. Όταν ο Ηρακλής ζήτησε κρασί, ο Φόλος τον παρακάλεσε να μην πιούν από αυτό που είχε στο πιθάρι το οποίο ήταν κοινό για όλους του Κενταύρους γιατί θα θύμωναν. Όμως, όταν με την παρότρυνση του Ηρακλή το άνοιξαν -υπήρχε μια εντολή του Ηφαίστου ότι το πιθάρι θα άνοιγε μόνο αν εμφανιζόταν ο Ηρακλής-, αναδύθηκε μια τόσο ωραία και δυνατή μυρωδιά που όλοι οι Κένταυροι το πήραν χαμπάρι και έτρεξαν οργισμένοι, κρατώντας πέτρες και έλατα να τους επιτεθούν.
Άρχισε φοβερή μάχη, αλλά ο Ηρακλής ήταν πιο δυνατός από όλους τους Κενταύρους και, όπως λέει ο μύθος, τους κυνήγησε στο σπίτι του Χείρωνα όπου είχαν καταφύγει για να γλυτώσουν. Πάνω στη μάχη, όμως, κι ενώ ο Ηρακλής έριχνε βέλη με δηλητήριο στην άκρη τους, ένα από αυτά χτύπησε τον Χείρωνα ο οποίος, παρά το γεγονός ότι ήταν ο μόνος αθάνατος από τους Κενταύρους, δεν μπόρεσε να γιατρέψει τον εαυτό του. Ήταν τόσο μεγάλος ο πόνος του, που άλλαξε θέση με τον θνητό Προμηθέα για να μπορέσει να πεθάνει και να γλυτώσει. Μετά τον θάνατό του, ο Δίας τον τοποθέτησε ψηλά στον ουρανό κι έτσι έγινε ο αστερισμός του Κενταύρου -ή του Τοξότη.
Για τον μύθο επιλέχθηκε μια από τις μετόπες της νότιας πλευράς του Παρθενώνα, που έχουν ως κύριο θέμα την Κενταυρομαχία: https://www.theacropolismuseum.gr/parthenonas-notia-metopi-1
Ο Αρκάδας και η Καλλιστώ
Μια ιστορία μητρικής αγάπης είναι αυτή της Καλλιστώς, που ήταν επίσης μια πολύ όμορφη νύμφη την οποία ερωτεύτηκε ο Δίας. Όταν κοιμήθηκε μαζί της κι εκείνη έμεινε έγκυος, η εξοργισμένη Ήρα για να την εκδικηθεί την μεταμόρφωσε σε αρκούδα -σύμφωνα με μια εκδοχή του μύθου. Ο Δίας όμως πρόλαβε και σώζει το παιδί -ή στέλνει τον Ερμή και το σώζει.
Κάποια στιγμή ο γιος που γεννήθηκε από αυτή την ένωση, ο Αρκάδας, ένας πολύ όμορφος νέος και εξαιρετικός κυνηγός, πήγε στο δάσος να κυνηγήσει. Εκεί εμφανίστηκε μπροστά του η αρκούδα, που ήταν η μητέρα του η Καλλιστώ. Τρομαγμένος ο Αρκάδας ετοιμάστηκε να τη σκοτώσει, αλλά επενέβη πάλι ο Δίας που τους μεταμόρφωσε σε αστερισμούς, τη Μεγάλη και τη Μικρή Άρκτος. Έτσι έμειναν για πάντα μαζί στον ουρανό ο ένας πλάι στον άλλον.
Για την ιστορία της Μεγάλης και Μικρής Άρκτου, τα παιδιά καλούνται να βρουν το άγαλμα μικρής αρκούδας της κλασικής εποχής (4ος αι. π.Χ.), που βρίσκεται στον πρώτο όροφο του Μουσείου Ακρόπολης: https://www.theacropolismuseum.gr/agalma-mikris-arkoydas
