Σε μια νέα περίοδο ετοιμάζεται να περάσει ένας από τους σημαντικότερους προϊστορικούς οικισμούς στη βόρεια Ελλάδα, το Ντικιλί Τας, μετά την ομόφωνη απόφαση του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου (ΚΑΣ) για την κατασκευή ενός σύγχρονου προστατευτικού θόλου και την ανάδειξη του βραβευμένου ανασκαφικού έργου, που πραγματοποιείται τα τελευταία χρόνια.
Ο προϊστορικός οικισμός Ντικιλί Τας (που σημαίνει «όρθια πέτρα» στα τουρκικά) βρίσκεται στο νοτιοανατολικό τμήμα της πεδιάδας των Φιλίππων, στις παρυφές της σημερινής κωμόπολης των Κρηνίδων, του δήμου Καβάλας. Απέχει λιγότερο από 2 χλμ. από το κέντρο της φημισμένης αρχαίας πόλης των Φιλίππων και τον ομώνυμο αρχαιολογικό χώρο. Το μαρμάρινο επιτύμβιο μνημείο ρωμαϊκής εποχής, από το οποίο προέρχεται το τοπωνύμιο Ντικιλί Τας, στήθηκε πλάι στην αρχαία Εγνατία οδό (τον δρόμο που ως γνωστόν συνέδεε το Δυρράχιο με την Κωνσταντινούπολη), η οποία διέσχιζε την πόλη των Φιλίππων, ακολουθώντας περίπου την ίδια διαδρομή με τη σημερινή επαρχιακή οδό, που οδηγεί στην πόλη της Καβάλας.
Το Ντικιλί Τας αξιολογείται ως ένας ιδιαίτερα σημαντικός αρχαιολογικός χώρος χάρη στις γνωστικές, κοινωνικές και υλικές αξίες που τον χαρακτηρίζουν. Τα οικιστικά κατάλοιπα που βρέθηκαν είναι άφθονα και σε εξαιρετική κατάσταση διατήρησης που τα καθιστούν εύκολα αναγνώσιμα από το κοινό. Η ποικιλία και η ποιότητα των ευρημάτων είναι υψηλής αξίας και δείχνουν ότι πρόκειται για έναν ζωτικής σημασίας προϊστορικό οικισμό. Αξιόλογη είναι η αρχαιότερη μαρτυρία παραγωγής κρασιού σε αυτόν, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και σε όλο τον κόσμο.
Το στέγαστρο που πρότεινε η μελετητική ομάδα της ανασκαφής και έλαβε την ομόφωνη έγκριση του ΚΑΣ θα επιτρέπει στους επισκέπτες να έρθουν σε επαφή με προϊστορικά αρχιτεκτονικά κατάλοιπα που σπάνια μπορούν να συναντήσουν σε αρχαιολογικούς χώρους, ώστε να ανακαλύψουν και να κατανοήσουν ένα άγνωστο μακρινό παρελθόν.
Πέρα όμως από το θολωτό σκέπαστρο, η μελέτη περιλαμβάνει και μια σειρά άλλων έργων, που θα συμβάλουν στην ανάδειξη του προϊστορικού οικισμού, θα τον κάνουν επισκέψιμο και σε συνδυασμό με τον αρχαιολογικό χώρο των Φιλίππων, που αποτελεί μνημείο παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO, θα δημιουργήσει ένα μοναδικό μνημειακό σύνολο.
Το 2020 η αρχαιολογική ερευνητική ομάδα του Ντικιλί Τας βραβεύθηκε από τη Γαλλική Ακαδημία με το Μέγα Βραβείο Αρχαιολογίας του ιδρύματος Simone και Cino Del Duca, σε αναγνώριση της επιστημονικής ποιότητας της ομάδας και της σπουδαιότητας των ανασκαφικών εργασιών στον προϊστορικό οικισμό.
