Στο βιβλίο αυτό, ο διακεκριμένος οικονομολόγος Andrew Leigh δεν αφηγείται απλώς την ιστορία της οικονομίας ανά τους αιώνες και τις ηπείρους. Αποκαλύπτει τις οικονομικές δυνάμεις που κρύβονται πίσω από τον πόλεμο, τις καινοτομίες, τις κοινωνικές αλλαγές, εξηγεί πώς εμφανίστηκαν το σύστημα της αγοράς και ο καπιταλισμός, ενώ παρουσιάζει τις βασικές ιδέες και τα πρόσωπα που καθόρισαν τον οικονομικό κλάδο.
Ταυτόχρονα, εστιάζει σε ενδιαφέροντα θέματα, όπως στη σχέση διάφορων ασθενειών με την εξάπλωση της αποικιοκρατίας, στην προέλευση του επιτραπέζιου Μονόπολη, στους λόγους που οι ουρανοξύστες εμφανίστηκαν πρώτα στις Ηνωμένες Πολιτείες, για να καταλήξει πως, από την παιδεία ως την επιχειρηματικότητα, από την κοινωνικοποίηση μέχρι τη χρηματαγορά, η οικονομική επιστήμη μπορεί να μας βοηθήσει να ζήσουμε μια καλύτερη ζωή.
Η ιστορία της οικονομίας από τη Γεωργική Επανάσταση μέχρι τον καπιταλισμό, από τις πανδημίες στην υπερθέρμανση του πλανήτη.
ΕΓΡΑΨΑΝ ΓΙΑ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ
Αν θέλετε να διαβάσετε ένα και μόνο βιβλίο για τα οικονομικά, τότε σας προτείνω αυτό το σαφές,
διεισδυτικό και εξαιρετικό (και σύντομο) βιβλίο του Andrew Leigh.
Claudia Goldin, Νόμπελ Οικονομίας 2023
Ο Andrew Leigh είναι Αυστραλός οικονομολόγος και μέλος του Κοινοβουλίου από το 2010. Κατέχει διδακτορικό δίπλωμα από το Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ και είναι μέλος της Ακαδημίας Κοινωνικών Επιστημών της Αυστραλίας. Πριν εκλεγεί βουλευτής, ήταν καθηγητής Οικονομικών στο Εθνικό Πανεπιστήμιο της Αυστραλίας. Εκτός από οικονομολόγος και συγγραφέας αρκετών σημαντικών βιβλίων, είναι και δεινός αθλητής στο τρίαθλο και τον μαραθώνιο.
Στην ίδια σειρά κυκλοφορούν: Σύντομη ιστορία της Ευρώπης, Σύντομη ιστορία της Κίνας, Σύντομη ιστορία της δημοκρατίας, Σύντομη ιστορία της Σοβιετικής Ένωσης, Σύντομη ιστορία του κόσμου.
Προδημοσίευση
Το μικρό αυτό βιβλίο αφηγείται μια μεγάλη ιστορία. Είναι μια ιστορία για τον καπιταλισμό – για το πώς αναπτύχθηκε το σύστημα των αγορών. Είναι μια ιστορία για το πεδίο της οικονομικής επιστήμης και για ορισμένους από τους πλέον σημαντικούς ανθρώπους που τη δημιούργησαν. Και είναι μια ιστορία για το πώς έχουν διαμορφώσει την παγκόσμια ιστορία οι οικονομικές δυνάμεις. Γιατί δεν αποίκισε η Αφρική την Ευρώπη και έγινε το αντίθετο; Τι συνέβη όταν οι χώρες ύψωσαν φραγμούς στο εμπόριο και τη μετανάστευση κατά τη δεκαετία του 1930; Γιατί κέρδισαν οι Σύμμαχοι τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο; Γιατί μειώθηκε η ανισότητα σε πολλές προηγμένες χώρες κατά τις δεκαετίες του 1950 και του 1960; Πώς το δικαίωμα στην ιδιοκτησία βρίσκεται πίσω από τη ραγδαία ανάπτυξη της Κίνας τη δεκαετία του 1980; Πώς απειλεί τη μελλοντική μας ευημερία η κλιματική αλλαγή; Στο παρόν βιβλίο θα βρείτε απαντήσεις σε όλα αυτά τα ερωτήματα, και σε μερικά ακόμα.
Η οικονομική επιστήμη μπορεί να οριστεί ως μια κοινωνική επιστήμη που μελετά πώς μεγιστοποιούν οι άνθρωποι την ευζωία τους ενώ βρίσκονται αντιμέτωποι με τη σπανιότητα των αγαθών. Εξετάζει τη συμπεριφορά των ανθρώπων ως ξεχωριστών ατόμων και πώς συνεργαζόμαστε μέσα σε νοικοκυριά και επιχειρήσεις. Εστιάζει στο πώς αλληλεπιδρούμε στις αγορές, όπου οι πωλητές και οι αγοραστές καθορίζουν από κοινού την τιμή της ισορροπίας. Η οικονομική επιστήμη εξετάζει επίσης τι συμβαίνει όταν αποτυγχάνουν οι αγορές και πώς η δημόσια πολιτική μπορεί να αντιμετωπίσει τη φτώχεια, την κλιματική αλλαγή ή τις αθέμιτα προσυμφωνημένες τιμές.
Πρόκειται για μια ιστορία που συνδυάζει τη μικροοικονομική και τη μακροοικονομική. Η μικροοικονομική μελετά πώς παίρνουν αποφάσεις τα άτομα. Η μακροοικονομική εξετάζει την οικονομία στο σύνολό της. Πολύ συχνά εκδίδονται δημοφιλή βιβλία που εστιάζουν στη μια ή την άλλη. Το παρόν βιβλίο συνθέτει και τις δύο οπτικές. Θα κινηθούμε χρονολογικά μέσα στην ιστορία, βλέποντας τις αποφάσεις των ατόμων και τις τροχιές ολόκληρων κοινωνιών.
Όσοι επικριτικά θεωρούν την οικονομική επιστήμη ζοφερή, αδηφάγα ή στενόμυαλη παραθέτουν συχνά τον Τόμας Καρλάιλ και την περιγραφή του πεδίου ως «θλιβερής επιστήμης», αγνοώντας από πού προέρχεται η κριτική αυτή. Ο Καρλάιλ, που ζούσε κι έγραφε κατά τον δέκατο ένατο αιώνα, ήταν ένας ρατσιστής που πίστευε ότι έπρεπε να επανέλθει η δουλεία στις Δυτικές Ινδίες. Η «θλιβερή» άποψη στην οποία έκανε επίθεση ο Καρλάιλ έλεγε ότι όλοι οι άνθρωποι είναι ίσοι. Όπως και πολλοί οικονομολόγοι, είμαι περήφανος για την προσβολή αυτή.
Ο Καρλάιλ είπε επίσης υποτιμητικά: «Μάθε σ’ έναν παπαγάλο την προσφορά και τη ζήτηση κι έχεις έναν οικονομολόγο». Τα γραφήματα προσφοράς και ζήτησης έχουν τη χρησιμότητά τους, αλλά δεν θα τα βρείτε στο βιβλίο αυτό. Και σίγουρα δεν χρειάζεται να έχετε σπουδάσει την οικονομική επιστήμη για να απολαύσετε τις ιστορίες που θα ακολουθήσουν. Αν μάθετε να σκέφτεστε σαν οικονομολόγοι, τότε η ζωή σας μπορεί να αλλάξει προς το καλύτερο. Το μυστικό του πεδίου μας είναι ότι τα πιο ισχυρά μαθήματα οφείλονται μόλις σε μια χούφτα μεγάλες ιδέες που ο καθένας μπορεί να κατανοήσει.
Έχω ήδη αναφέρει μια από τις μεγάλες αυτές ιδέες: τα κίνητρα. Στους αθλητικούς αγώνες, όταν υπάρχει ένα μεγάλο πρώτο βραβείο κι ένα μικρό δεύτερο, η απόδοση βελτιώνεται. Οι δρομείς πάνε πιο γρήγορα. Οι παίκτες του γκολφ φτάνουν πιο γρήγορα στην τελευταία τρύπα. Τα κίνητρα μπορούν επίσης να επηρεάσουν το πότε γεννιόμαστε. Όταν η Αυστραλία θέσπισε «επίδομα βρέφους» για παιδιά που γεννιούνταν από την 1 Ιουλίου 2004 κι έπειτα, τη μέρα εκείνη σημειώθηκε ρεκόρ γεννήσεων. Γιατί; Επειδή οι μέλλουσες μητέρες καθυστέρησαν τις διαδικασίες πρόκλησης τοκετού ή τις καισαρικές τομές, προκειμένου να πάρουν το χρηματικό αυτό ποσό. Όταν οι Ηνωμένες Πολιτείες άλλαξαν τα ποσοστά του φόρου κληρονομιάς, άλλαξε και ο χρόνος των θανάτων: κάτι που δείχνει ότι ένας μικρός αριθμός ανθρώπων πέθαναν αργότερα (ή νωρίτερα), ώστε να ελαχιστοποιήσουν τα χρήματα που θα δίνονταν στην εφορία. Υπάρχει ένα κλισέ που λέει ότι τίποτα στη ζωή δεν είναι βέβαιο εκτός από τον θάνατο και τους φόρους. Εν προκειμένω, άλλαξαν οι φορολογικοί συντελεστές και ακολούθησαν και τα ποσοστά των θανάτων.
Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι η οικονομική επιστήμη έχει να κάνει μόνο με την απληστία. Η Έλινορ Όστρομ, η πρώτη γυναίκα που κέρδισε Νόμπελ Οικονομίας, ανακάλυψε πολλά πλαίσια –από την αλιεία στην Ινδονησία μέχρι τα δάση του Νεπάλ– εντός των οποίων οι άνθρωποι συνεργάζονταν για τη διαχείριση σπάνιων πόρων. Κατά την ομιλία της για την αποδοχή του βραβείου Νόμπελ, η Όστρομ επέκρινε την τάση των οικονομολόγων να σχεδιάζουν θεσμούς για ανθρώπους κινούμενους αποκλειστικά με βάση το ατομικό τους συμφέρον. Αντίθετα, υποστήριξε, «βασικός στόχος της δημόσιας πολιτικής θα πρέπει να είναι η διευκόλυνση της ανάπτυξης θεσμών που θα αναδείξουν τον καλύτερο εαυτό των ανθρώπων». Τα κίνητρα έχουν σημασία, αλλά θα προσπαθήσω να αξιοποιήσω την αισιοδοξία της Όστρομ και να δείξω ότι ιδεαλιστές μπορούν να είναι και οι οικονομολόγοι.
Μια ακόμα μεγάλη ιδέα είναι η εξειδίκευση. Πόσοι από εμάς μπορούν να κάνουν ένα καλό κούρεμα, να αντικαταστήσουν ένα σπασμένο τζάμι, να μετατρέψουν σταφύλια σε κρασί ή να δημιουργήσουν μια εφαρμογή για κινητά τηλέφωνα; Έπειτα από μερικούς μήνες εκπαίδευσης, οι περισσότεροι θα μπορούσαν να μάθουν να εκτελούν την καθεμιά από τις εργασίες αυτές με κάποια επιδεξιότητα, αλλά εκτός κι αν απολαμβάνετε τη διαδικασία μάθησης, μια καλύτερη προσέγγιση θα ήταν να πληρώσετε έναν ειδικό – κι εσείς να εστιάσετε σε ό,τι κάνετε καλύτερα. Αν περνούσατε τη ζωή σας ολόκληρη με στόχο να γίνετε αρκετά καλοί στα πάντα, τότε πιθανότατα θα καταλήγατε το ανθρώπινο αντίστοιχο του ελβετικού σουγιά – με ένα δύσχρηστο μαχαίρι, ένα ενοχλητικά μικρό ψαλίδι κι ένα καθόλου πρακτικό κατσαβίδι. Η εξειδίκευση της εργασίας είναι ένα από τα κλειδιά της σύγχρονης οικονομίας.
Μια ακόμα αρχή της οικονομικής επιστήμης είναι ότι τα σημαντικά συμβάντα σπάνια εκκινούν από ξαφνικές μεταβολές στις νόρμες ή την κουλτούρα. Οι δραματικές αλλαγές οφείλονται πιο συχνά σε νέες τεχνολογίες ή σε αλλαγές πολιτικής. Αν θέλετε να κατανοήσετε γιατί άνθησε το διεθνές εμπόριο στις μεταπολεμικές δεκαετίες, καλό είναι να ξέρετε για την εφεύρεση του τυποποιημένου κοντέινερ μεταφορών το 1956 και για τη μείωση των παγκόσμιων δασμών μέσω διαδοχικών γύρων συνομιλιών για το παγκόσμιο εμπόριο. Αν θέλετε να ξέρετε γιατί τα παιχνίδια μπάσκετ σήμερα είναι πιο συναρπαστικά απ’ ό,τι πριν από μισό αιώνα, φέρτε κατά νου το χρονόμετρο της επίθεσης και τον κανόνα του τρίποντου. Το βιβλίο που έχετε στα χέρια σας επιχειρεί να φέρει στο φως τις αόρατες οικονομικές δυνάμεις πίσω από τους πολέμους, τα θρησκευτικά κινήματα και τις κοινωνικές μεταμορφώσεις.
Μεγάλο μέρος της οικονομικής επιστήμης εστιάζει πλέον σε ερωτήματα σχετικά με τις αποτυχίες των αγορών. Μεγάλο μέρος των δημόσιων πολιτικών σχετικά με τον ανταγωνισμό διέπεται από την ανάγκη περιορισμού της δύναμης του μονοπωλίου. Κεντρικό ενδιαφέρον της μακροοικονομικής, πρωτοπόρος στην οποία ήταν ο Τζον Μέιναρντ Κέινς, είναι η μείωση της ανεργίας. Η κλιματική πολιτική ασχολείται με μια άλλη αποτυχία των αγορών: με το γεγονός δηλαδή ότι η μόλυνση είναι κερδοφόρα για τις εταιρείες, αλλά καταστροφική για τον πλανήτη. Κατά παρόμοιο τρόπο, η συμπεριφορική οικονομική αναγνωρίζει ότι οι άνθρωποι δεν συμπεριφέρονται πάντα σαν ψύχραιμες, υπολογιστικές μηχανές μεγιστοποίησης της ευτυχίας, αλλά έχουν την τάση να αποκλίνουν από τον ορθολογισμό με τρόπους συστηματικούς. Καθώς εξελίσσεται το πεδίο της οικονομικής επιστήμης, τόσο η θεωρία όσο και τα δεδομένα έχουν επιτρέψει στους ερευνητές να δημιουργήσουν καλύτερα μοντέλα ανθρώπινης συμπεριφοράς, καθιστώντας έτσι την οικονομική επιστήμη πιο ενδιαφέρουσα και πιο χρήσιμη.
Πριν όμως φτάσουμε στον Homo economicus, πρέπει να ξεκινήσουμε από την αρχή, από τον τρόπο με τον οποίο η οικονομία διαμόρφωσε το ίδιο μας το είδος, τον Homo sapiens.
Σύντομη ιστορία της οικονομίας
Μετάφραση: Γιώργος Μαραγκός
Κατηγορία: Non fiction / Ιστορία / Οικονομία
Σειρά: Σύντομη ιστορία
(ISBN: 978-618-03-4352-6, Εξώφυλλο: Μαλακό,
Σχήμα: 14 x 20,5, Σελίδες: 272, Τιμή: 16,60 €)
Τίτλος πρωτοτύπου: The Shortest History of Economics
Χρόνος έκδοσης: Φεβρουάριος 2025
