© Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη
Ένα συναρπαστικό ιστορικό ταξίδι με αφετηρία την Επανάσταση του 1821 και τερματικό σταθμό την πανδημία και το κίνημα MeToo 2021, υπογράφει η Άννα Καραμάνου.
Το δοκίμιό της «Η ειρηνική εξέγερση των θηλυκών SAPIENS 1821-2021» απέσπασε βραβείο από την Κρατική Ακαδημία Αθηνών και κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αρμός.
Τελευταίο της πόνημα το «100 χρόνια Τουρκία 1923-2023 – Εθνικισμός, Φεμινισμός, Eυρωπαϊσμός & Πολιτικό Ισλάμ – Από τον Οσμάν στους Κεμάλ & Ερντογάν» που, επίσης, κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αρμός.
Με την πολιτικό, φεμινίστρια, συνδικαλίστρια, ακτιβίστρια και βραβευμένη συγγραφέα είχαμε τη χαρά να μιλήσουμε.
Θα θέλατε να μας μιλήστε για την έρευνα που χρειάστηκε να κάνετε ώστε να ολοκληρώσετε το βραβευμένο από την Ακαδημία δοκίμιό σας;
«Η έρευνά μου υπήρξε μακρόχρονη και επίπονη: βιβλιογραφική, ελληνική και διεθνής, και επί του πεδίου. Από την νεότητά μου υπήρξα ακτιβίστρια για τα δικαιώματα των γυναικών και την ισότητα των φύλων. Αρχικά, στον πρώτο χώρο εργασίας μου, τον ΟΤΕ, έναν κατ’ εξοχήν ανδροκρατούμενο Οργανισμό, όπου υπήρχε σαφής και κανονιστική διάκριση εις βάρος των γυναικών και ανισότητες μισθολογικές/βαθμολογικές, με βάση το φύλο, ανεξαρτήτως προσόντων. Για παράδειγμα, το πτυχίο φιλοσοφικής σχολής του ΕΚΠΑ έμενε εκτός επιστημονικού επιδόματος και προαγωγών. Πεδίο δράσης μου και συνεχούς παρατήρησης και έρευνας υπήρξε και η πολιτική! Εκλέχτηκα για πρώτη φορά στην Κεντρική Επιτροπή του ΠΑΣΟΚ, από το συνέδριο του 1977, στο ξενοδοχείο Park. Όλες κι όλες 4 γυναίκες στα 60 μέλη της ΚΕ -Βάσω Παπανδρέου, Μελίνα Μερκούρη, Μαίρη Φαφούτη, Άννα Καραμάνου. Το ΠΑΣΟΚ, όπως όλα τα κόμματα, παραμένει πατριαρχικό. Ωστόσο πιστώνεται με τεράστιες αλλαγές και μεταρρυθμίσεις που εισήγαγε το 1981, όταν έγινε κυβέρνηση, με κορυφαία την υιοθέτηση σύγχρονου οικογενειακού νόμου και την ισότητα στις εργασιακές σχέσεις.
Η συμμετοχή μου στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο (1997-2004) υπήρξε, επίσης, σημαντικό πεδίο δράσης και γνώσης, ιδιαίτερα με την εκλογή μου στο προεδρείο της Κοινοβουλευτικής Ομάδας Σοσιαλιστών και Δημοκρατών και την προεδρία της Επιτροπής Δικαιωμάτων των Γυναικών και Ισότητας των Φύλων. Με το βιβλίο μου θέλησα να προσφέρω μία ευσύνοπτη ιστορία των 200 χρόνων του νεοελληνικού κράτους, των μεγάλων πολιτικών και ιστορικών σταθμών, μαζί με τους παράλληλους εθνικούς και φεμινιστικούς αγώνες των γυναικών, τους οποίους οι ιστορικοί συνήθως παραλείπουν. Το βιβλίο μου τοποθετεί τους αγώνες των γυναικών για ισότητα και εθνική αξιοπρέπεια εκεί όπου ανήκουν: στην επίσημη ιστορία της Ελλάδας. Αυτό εκτιμήθηκε ως πρωτότυπο έργο, με ιδιαίτερη συμβολή στην ιστορία και βραβεύτηκε από την Ακαδημία Αθηνών (2022)».
Γιατί οι φεμινιστικοί αγώνες πέρασαν στα «ψιλά» γράμματα της επίσημης ιστορίας;
«Υπήρξε μία ιστορική υποτίμηση και περιφρόνηση του θηλυκού γένους των ανθρώπων. Οι γυναίκες χρησιμοποιήθηκαν από το κυρίαρχο φύλο ως αναπαραγωγικοί μηχανισμοί διαιώνισης του είδους, χωρίς δικαιώματα, αποκλεισμένες στην ιδιωτική σφαίρα. Αυτή η κουλτούρα και το καθεστώς περιθωριοποίησης των γυναικών, όπως είναι φυσικό, άσκησε επίδραση και στους ιστορικούς. Όπως έχει γράψει ο εθνικός μας ιστοριογράφος Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος: “Η ιστορία της Ελλάδας κατήντησεν ούτω να ομοιάζει τας ιεράς του αγιωνύμου όρου τας μονάς, όπου θηλυκό κανενός είδους δεν εμβαίνει” (Εστία 1876). Η Εκκλησία, ως ο κατ’ εξοχήν πατριαρχικός θεσμός, δεν υποστήριξε ποτέ τα δικαιώματα των γυναικών και την ισότητα των φύλων. Ακόμη και σήμερα, στον 21ο αιώνα της τεράστιας προόδου των επιστημών και της τεχνολογίας, πολλά άβατα για τις γυναίκες παραμένουν».
Υπήρξε κάποια φεμινίστρια που έπαιξε καθοριστικό ρόλο στον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνεστε τον κόσμο;
«Πολλές! Ξεχωρίζω τρεις: την Αγγλίδα φιλόσοφο και πρώτη φεμινίστρια Mary Wollstonecraft (1759-1797), αγωνίστρια για την κοινωνική ισότητα των φύλων και την παιδεία των γυναικών, αλλά και κατά της δουλείας και της μοναρχίας. Ως γνήσιο τέκνο του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού, τοποθέτησε τη λογική στον πυρήνα της ανθρώπινης ταυτότητας και έθεσε υπό αμφισβήτηση τους πατριαρχικούς θεσμούς του κράτους, της εκπαίδευσης, της θρησκείας και της οικογένειας. Το βιβλίο της “Η διεκδίκηση των δικαιωμάτων των γυναικών” ενέπνευσε τους φεμινιστικούς αγώνες του 19ου και 20ου αιώνα (βλ. βιβλίο μου, σελ. 109) Προφανώς, ενέπνευσε και την Ελληνίδα πρώτη και επιφανέστερη φεμινίστρια Καλλιρρόη Παρρέν-Σιγανού (1861-1940), εκδότρια του σημαντικότερου φεμινιστικού εντύπου της εποχής “Η εφημερίς των Κυριών”, του οποίου η κυκλοφορία, από τις 8 Μαρτίου 1887 και για 30 χρόνια, σηματοδότησε τους αγώνες των γυναικών για ισότιμη πρόσβαση στην εκπαίδευση, την αμειβόμενη εργασία και τους δημοκρατικούς θεσμούς. Ασφαλώς, και η Σιμόν ντε Μπωβουάρ με την έκδοση της βίβλου του φεμινισμού, “Το Δεύτερο Φύλο”, το 1949, ενέπνευσε πολλούς αγώνες φεμινιστριών παγκοσμίως, για έναν δικαιότερο και ειρηνικότερο κόσμο».
Είναι το #MeToo μια από τις πιο σημαντικές στιγμές του Τέταρτου Φεμινιστικού Κύματος;
«Το Κίνημα #MeToo είναι η πιο σημαντική εξέλιξη του φεμινιστικού κινήματος. Κατέρριψε κοινωνικά στερεότυπα και ανέτρεψε “τα εν οίκω μη εν δήμω” και το “μη το πεις ούτε του παπά”, για την προστασία, δήθεν, της τιμής της οικογένειας. Το MeToo έριξε φως στις πιο σκοτεινές πλευρές του ιδιωτικού βίου και των σχέσεων εξουσίας και έκανε πράξη το προγενέστερο φεμινιστικό σύνθημα “το προσωπικό είναι πολιτικό!”. Το θάρρος της Σοφίας Μπεκατώρου έδωσε το έναυσμα για να ανοίξουν τα στόματα και να αποκαλύψουν αποσιωπημένες ιστορίες σεξουαλικής παρενόχλησης και βίας: στον αθλητισμό, τους καλλιτεχνικούς χώρους, την οικογένεια, τα πανεπιστήμια, τα ΜΜΕ, τους χώρους εργασίας. Ιδιαίτερα ο χώρος των σπορ, υπήρξε πάντα θερμοκήπιο επιβεβαίωσης της ηγεμονικής αρρενωπότητας και της ψευδαίσθησης της ανδρικής υπεροχής! Στα γήπεδα του ποδοσφαίρου και στα πεδία των σκληρών αναμετρήσεων υμνείται η μάτσο κουλτούρα, που απαιτεί από τους άντρες να είναι δυνατοί, επιθετικοί, πολυγαμικοί και σκληροί απέναντι στις γυναίκες».
Στο πιο πρόσφατο βιβλίο σας «100 χρόνια Τουρκία 1923-2023: Εθνικισμός, Φεμινισμός, Ευρωπαϊσμός & Πολιτικό Ισλάμ. Από τον Οσμάν στους Κεμάλ & Ερντογάν» μιλάτε για τους σκληρούς αγώνες των γυναικών στη γείτονα χώρα. Υπήρξε κάποιο στοιχείο από την έρευνά σας που πραγματικά σας συγκλόνισε και αν ναι, ποιο ήταν αυτό;
«Πολλά τα συγκλονιστικά περιστατικά από τα εγκλήματα τιμής στην Τουρκία και από τη σκληρή αντιμετώπιση γυναικών πολιτικών, όπως της Κούρδισσας Λεϊλά Ζάνα, αλλά τίποτα πιο συγκλονιστικό και αποτρόπαιο από αυτό που συνέβη τελευταία. Η δολοφονία της 8χρονης Ναρίν Γκιουράν μάς έχει συγκλονίσει. Στο έγκλημα φαίνεται πως εμπλέκεται μεγάλος αριθμός συγγενών, μαζί με τη μητέρα και τον αδελφό της μικρής, που θέλησαν, όπως εικάζεται, “να σώσουν την τιμή και υπόληψη της οικογένειας”. Στο βιβλίο μου για την Τουρκία καταγράφονται πολλά ανατριχιαστικά στοιχεία για τη ζωή και την ιστορία των γυναικών της Τουρκίας».
Τι χαρακτηριστικά οφείλει να έχει μια σύγχρονη φεμινίστρια και ποια η μεγαλύτερη παρανόηση/μύθος που επικρατεί γύρω από το συγκεκριμένο κίνημα;
«Η σύγχρονη φεμινίστρια είναι μία γυναίκα ενεργή πολίτις, ενήμερη για όσα συμβαίνουν στη χώρα της και στον κόσμο, πολιτικοποιημένη, ανεξάρτητη οικονομικά και κοινωνικά και κυρίως με ενσυναίσθηση και υποστηρικτική προς τις άλλες γυναίκες. Ιδιαίτερα σε εκλογικές διαδικασίες κατάληψης θέσεων ευθύνης, όταν οξύνεται ο ανταγωνισμός, οι φεμινίστριες αγωνίζονται για μία ισόρροπη και έντιμη συμμετοχή των φύλων στους δημοκρατικούς θεσμούς. Δυστυχώς, ο τομέας της πολιτικής και των κέντρων αποφάσεων, ταυτισμένα ιστορικά με τον μύθο της ανδρικής υπεροχής, παραμένουν εχθρικά απέναντι στις γυναίκες, με αποτέλεσμα η Ελλάδα να είναι τελευταία στην κατάταξη των χωρών της ΕΕ. Ο αγώνας για ισότητα των φύλων εκλαμβάνεται ως παίγνιο μηδενικού αθροίσματος -κάθε θέση που καταλαμβάνει μία γυναίκα αφαιρείται από έναν άνδρα- με ανάλογες αντιδράσεις. Εξού και η κατασυκοφάντηση και ο πόλεμος κατά του φεμινιστικού κινήματος.
Ασφαλώς, ευθύνονται και οι γυναίκες εκείνες που δεν στηρίζουν άλλες άξιες γυναίκες, όταν θαρραλέα βγαίνουν μπροστά και διεκδικούν θέσεις ευθύνης στη δημόσια σφαίρα. Αυτό οφείλεται στην, γενικώς, χαμηλή αυτοπεποίθηση και αυτοεκτίμηση των ίδιων των γυναικών, γιατί έχουν εσωτερικεύσει τις πατριαρχικές αξίες υποτίμησής τους (όταν εγώ δεν δίνω αξία στον εαυτό μου, επόμενο είναι να μην αναγνωρίζω την αξία και στην άλλη γυναίκα…). Οι εκλογές για ανάδειξη αρχηγού στο ΠΑΣΟΚ θα είναι ένα πολύ καλό τεστ, για να δούμε πόσο έχουν υποχωρήσει οι προκαταλήψεις εις βάρος των γυναικών και πόσο αξιοκρατική θα είναι η επιλογή. Η Άννα Διαμαντοπούλου, ως πρώην Επίτροπος, υπουργός και κορυφαίο πολιτικό στέλεχος, χωρίς αμφιβολία, συγκεντρώνει τα περισσότερα προσόντα για αρχηγός κόμματος και εν δυνάμει πρωθυπουργός, από όλες τις άλλες καλές υποψηφιότητες. Στις 6 Οκτωβρίου θα μάθουμε».
Είναι ο «νεοφεμινισμός» ένας όρος που διχάζει;
«Για μένα δεν υπάρχει “νέο” ή “μετά” φεμινισμός. Υπάρχει μόνο ο διαρκής αγώνας για πλήρη ισότητα, δικαιοσύνη των φύλων και ειρηνική συμβίωση των ανθρώπων, μέσω της συμφιλίωσης και αγαστής συνεργασίας ανδρών και γυναικών. Αυτό ωφελεί εξίσου άνδρες και γυναίκες. Μόνο έτσι θα ζούμε σε ένα κόσμο καλύτερο για όλους και όλες».
Στην Ελλάδα γίνονται βήματα προς την ισότιμη συνύπαρξη ή αυτό αποτελεί ουσιαστικά μια ψευδαίσθηση, κρίνοντας για παράδειγμα από την αύξηση των γυναικοκτονιών;
«Νοοτροπίες και συνήθειες αιώνων δεν αλλάζουν εύκολα. Η υποτέλεια των γυναικών, ιστορικά, ήταν δεδομένη και είναι καταγεγραμμένη στα κύτταρα των ανθρώπων. Ο Ευρωπαϊκός Διαφωτισμός και η Γαλλική Επανάσταση άλλαξαν τα δεδομένα και δρομολογήθηκαν πολλές ανατροπές. Η πιο ειρηνική επανάσταση ήταν εκείνη των γυναικών. Δεν έχει τελειώσει ακόμη, αλλά στο ενεργητικό της έχουν καταγραφεί μεγάλη πρόοδος και πολλές νίκες, οι οποίες προκαλούν αντιδράσεις σε όσους ζουν ακόμη με την ψευδαίσθηση του ανδρικού μεγαλείου και της ικανότητάς τους να κυβερνούν μόνοι τους τον κόσμο, παραμερίζοντας τις γυναίκες. Η ένταση της ενδοοικογενειακής βίας και η αύξηση των γυναικοκτονιών καταδεικνύουν την άρνηση της πατριαρχίας να αναγνωρίσει τα δικαιώματα, την πρόοδο και προπαντός την ανεξαρτησία των γυναικών. Η πατριαρχία δια της βίας επιχειρεί την παλινόρθωση του παλιού καθεστώτος υποτέλειας των γυναικών. Όμως, είναι απολύτως βέβαιον ότι οι θηλυκοί σάπιενς δεν πρόκειται, επ’ ουδενί, να επιστρέψουν σε συνθήκες υποταγής και υπερεκμετάλλευσής τους από τους αρσενικούς σάπιενς.
Από την πλευρά της η πολιτεία λαμβάνει κάποια μέτρα, όπως αυστηρότερες ποινές για τους δολοφόνους, αλλά το δύσκολο είναι να προωθηθούν σχέδια και ιδέες που θα στοχεύουν στην αλλαγή κουλτούρας. Ένα τέτοιο σχέδιο μπορεί να είναι η θεσμοθετημένη εξισορρόπηση των φύλων σε Κυβέρνηση, Βουλή, Τοπική Αυτοδιοίκηση, εταιρείες, μεγάλους Οργανισμούς, συνδικαλιστικό κίνημα και παντού όπου χαράσσονται πολιτικές και λαμβάνονται κρίσιμες αποφάσεις. Οι γυναίκες δηλαδή να συνδιαμορφώσουν το μέλλον του πλανήτη, πριν καταστραφεί από τους ανεύθυνους και αυταρχικούς κυβερνήτες. Μόνο με την εξάλειψη του έμφυλου χάσματος ισχύος θα εξορθολογιστεί η πολιτική και η λήψη αποφάσεων.
Εκ των ων ουκ άνευ παραμένουν και οι κοινωνικές υποδομές φροντίδας για παιδιά και ηλικιωμένους, που θα απελευθερώσουν χρόνο για τις νέες γυναίκες και άνδρες, ώστε να διαθέτουν τις γνώσεις και τις δυνάμεις τους στην εκπλήρωση των ατομικών και συλλογικών οραμάτων τους για βιώσιμο πλανήτη, ισότητα και καλύτερη ζωή, απαλλαγμένη από τον φόβο, τη βία, την αστάθεια και την ανασφάλεια».
