© Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη
«Στα φώτα» λέγεται το βιβλίο που μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Αρμός και στο οποίο ο Ανδρέας Μανωλικάκης -καθηγητής Υποκριτικής και Σκηνοθεσίας στο εμβληματικό Actors Studio της Νέας Υόρκης, περιγράφει, μέσα από συνομιλίες με τη Νατάσα Μπαστέα, τη μακρά πορεία του σε έναν από τους πλέον σημαντικούς θεατρικούς Οργανισμούς του κόσμου.
Ο μεγαλωμένος στην Αγία Παρασκευή Ανδρέας Μανωλικάκης αφηγείται σημαντικές συναντήσεις, εμπειρίες από τη βαθιά μελέτη της υποκριτικής τέχνης και του θεάτρου και άλλες ιστορίες ζωής.
Είχαμε τη χαρά και τιμή να μιλήσουμε μαζί του.
Ένα βιβλίο για την πορεία σας στο Actors Studio. Αν ξεχωρίζατε μια σκηνή ή μια συζήτηση όλα αυτά τα χρόνια, ποια θα ήταν η πιο εμβληματική για τη διαδρομή σας;
«Θα επιλέξω την ημέρα που δίδαξα για πρώτη φορά στο Actors Studio. Ήταν 17 Φεβρουαρίου 2004. Μπήκα στην αίθουσα τελευταίος, όπως συνηθίζεται. Τα φώτα του κοινού έσβησαν και φωτιζόταν μόνο η σκηνή. Όπως καθόμουν στη συγκεκριμένη καρέκλα, ένιωσα το βάρος της τεράστιας ευθύνης που είχα μπροστά μου απέναντι στους ηθοποιούς που θα παρουσίαζαν τη σκηνή, απέναντι των Μελών που παρακολουθούσαν και απέναντι του Οργανισμού. Στην καρέκλα αυτή είχαν καθίσει για να διδάξουν, ο Λι Στράσμπεργκ, ο Ηλίας Καζάν, ο Άρθουρ Πεν, η Έλεν Μπέρστιν, ο Αλ Πατσίνο, ο Πολ Νιούμαν, και άλλοι σπουδαίοι καλλιτέχνες βραβευμένοι με βραβεία Όσκαρ και Τόνι. Συμπτωματικά, η 17η Φεβρουαρίου ήταν και η ημέρα που πέθανε ο Λι Στράσμπεργκ, το 1982. Η ζωή μου επιφύλαξε συγκινήσεις και ευτυχείς εκπλήξεις. Η 17η Φεβρουαρίου του 2004, ήταν μια από αυτές. Συμβολική και εμβληματική».
Τι είναι εκείνο που έκανε το Actors Studio τόσο ξεχωριστό; Είστε δια βίου μέλος του και έχετε συνυπάρξει με μεγάλες μορφές του κινηματογράφου και του θεάτρου.
«Το Actors Studio είναι ο μοναδικός θεατρικός Οργανισμός στην ιστορία του θεάτρου, παγκοσμίως, που είναι αφιερωμένος στο ταλέντο και την εξέλιξή του. Τα δια βίου μέλη του, δωρεάν, έχουν τη δυνατότητα σε αυτόν τον χώρο να εξελίξουν την τεχνική τους, μακριά από τις δεσμεύσεις μιας θεατρικής παραγωγής για το ανέβασμα ενός έργου. Το Actors Studio συνέχισε την εκπαίδευση που εφαρμόστηκε στο Group Theatre, το οποίο θεωρήθηκε ως το Θέατρο Τέχνης της Μόσχας στις Ηνωμένες Πολιτείες. Η φιλοσοφία αυτής της εκπαίδευσης έχει ως στόχο την ειλικρίνεια του ηθοποιού επί σκηνής, την ατομικότητα της έκφρασης και τον πλήρη έλεγχο του ηθοποιού απέναντι στο υποκριτικό του όργανο. Όλα όσα συμβαίνουν πάνω στη σκηνή τον αφορούν προσωπικά. Δεν παριστάνει, δεν μιμείται, δεν προσποιείται. Είναι».
Τι καινούργιο έφερε στον κόσμο της υποκριτικής η μέθοδος του Στράσμπεργκ;
«Ο Λι Στράσμπεργκ, εκτός από συνιδρυτής του Group Theatre, ήταν ο δάσκαλος και ο βασικός σκηνοθέτης του Οργανισμού. Μελέτησε, εφάρμοσε και μετεξέλιξε το Σύστημα Στανισλάφσκι, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στις βελτιώσεις που είχε ήδη επιφέρει στο Σύστημα ο Βαχτάνγκοφ, ο καλύτερος μαθητής του Στανισλάφσκι.
Ανάμεσα στους καλλιτέχνες που διδάχτηκαν και σκηνοθετήθηκαν από τον Στράσμπεργκ στο Group Theatre ήταν ο Ηλίας Καζάν, ο Σάνφορντ Μάισνερ, η Στέλλα Άντλερ, ο Ρόμπερτ Λούις, οι οποίοι αργότερα έγιναν και οι ίδιοι σημαντικοί δάσκαλοι και σκηνοθέτες. Το πόσο σημαντική ήταν η εκπαίδευση των ηθοποιών του Group Theatre από τον Στράσμπεργκ, αποτυπώνεται στα λόγια του Κλίφορντ Οντέτς, ο οποίος ήταν γέννημα θρέμμα του Group Theatre και από τους σπουδαιότερους Αμερικανούς συγγραφείς: “Ο Λι Στράσμπεργκ είχε εκπαιδεύσει τον θίασο, με τέτοιο τρόπο, που αυτή η χώρα μπορεί να μην ξαναδεί ποτέ κάτι παρόμοιο. Ήταν ο μοναδικός άνθρωπος που μπορούσε να το κάνει αυτό, και το έκανε”. Αυτή η προσέγγιση και ο προσωπικός, βιωματικός τρόπος έκφρασης δημιούργησε την αμερικανική υποκριτική, η οποία στη συνέχεια επηρέασε την υποκριτική παγκοσμίως».
Έχετε παίξει στο Μπρόντγουεϊ δίπλα στον σερ Ντέρεκ Τζάκομπι. Πόσο διαφορετικές είναι οι συνθήκες για τους ηθοποιούς του θεάτρου εκεί σε σχέση με την Ελλάδα;
«Δεν υπάρχει σύγκριση. Στο Μπρόντγουεϊ η εμπειρία είναι μοναδική, σε πολλά διαφορετικά επίπεδα. Οι συνθήκες εργασίας είναι το αποκορύφωμα του επαγγελματισμού. Οι οικονομικές διαπραγματεύσεις γίνονται μέσω του ατζέντη. Εάν δεν πληρωθούν οι ηθοποιοί στην ώρα τους, οι παραστάσεις σταματούν. Στην Ελλάδα, οι διαδικασίες αυτές είναι ψυχοφθόρες, προσβλητικές και επώδυνες για τον ηθοποιό. Μισή ώρα πριν την έναρξη μας παράστασης απαγορεύεται στον οποιονδήποτε να παρενοχλήσει ηθοποιό, διότι ο ηθοποιός συγκεντρώνεται. Οι κανόνες του ισχυρού Σωματείου προστατεύουν τον ηθοποιό όχι μόνο από τον παραγωγό αλλά και από τον κακό συνάδελφο. Σε περίπτωση που συμβεί κάτι το οποίο παραβιάζει τα δικαιώματα του ηθοποιού, βάσει των κανόνων του Σωματείου ηθοποιών, οι παραστάσεις μπορεί να ακυρωθούν. Κάθε εβδομάδα έβρισκα στο καμαρίνι μου ένα καλάθι με φρούτα και διάφορα άλλα φαγώσιμα. Το καμαρίνι ήταν στη διάθεση του ηθοποιού από το πρωί μέχρι το τέλος της βραδινής παράστασης. Ήταν σαν να είχες ένα μικρό διαμέρισμα».
Ήσασταν, μέχρι πρόσφατα, πρόεδρος του Μεταπτυχιακού Προγράμματος Actors Studio Drama School στο Pace University. Ποιος είναι ο ρόλος του δασκάλου σε σχέση με τους μαθητές του;
«Η εκπαίδευση του ηθοποιού είναι μια εξαιρετικά ευαίσθητη διαδικασία. Ο δάσκαλος που αγαπάει τη διδασκαλία της υποκριτικής δημιουργεί μια ατμόσφαιρα ασφάλειας και συναδελφικότητας μέσα στην τάξη, χωρίς προσβολές και χωρίς προστατευόμενους. Ένα περιβάλλον στο οποίο ο μαθητής θα προσπαθήσει να ξεπεράσει τα ατομικά υποκριτικά εμπόδια, χωρίς τον φόβο της αποτυχίας. Μόνο έτσι θα μπορέσει να πάει βαθιά μέσα του για να βρει το συναισθηματικό υλικό που απαιτούν τα έργα των σπουδαίων θεατρικών συγγραφέων. Αρχομανία, επιδειξιομανία, προσβολές, σεξουαλικές παρενοχλήσεις, σοβαροφάνεια, αδικαιολόγητη αυστηρότητα, ψαρωτικές συμπεριφορές από την πλευρά του δασκάλου δεν έχουν θέση ούτε μέσα ούτε έξω από τη τάξη. Ο καλός δάσκαλος γνωρίζει βαθιά την υποκριτική διαδικασία και τη λειτουργία του υποκριτικού οργάνου. Έχει μελετήσει τη φιλοσοφία και τις διαδικασίες των σπουδαίων δασκάλων του θεάτρου. Δεν κάνει απλουστεύσεις, δεν λέει ανακρίβειες, διότι παραπληροφορεί και δημιουργεί σύγχυση στους μαθητές. Η διαδικασία που ζητά από τους μαθητές να εφαρμόσουν πρέπει είναι σαφής, να ξέρει να την εξηγήσει θεωρητικά, καθώς και να τη μεταδώσει. Πρέπει να είναι ικανός να εκτιμήσει ακόμη και την παραμικρή πρόοδο του μαθητή, και να γνωρίζει πως εάν δυο μαθητές έχουν το ίδιο πρόβλημα, η λύση δεν είναι η ίδια και για τους δυο. Κατά τον σπουδαίο Πολωνό δάσκαλο και σκηνοθέτη Γιέρζι Γκροτόφσκι, “επειδή όλα τα μπλοκαρίσματα και οι αντιστάσεις είναι διαφορετικά στον καθένα μας, πολύ γρήγορα η εκπαίδευση προσωποποιείται”· ως εκ τούτου, γενικές προσεγγίσεις σε ατομικά υποκριτικά ζητήματα δεν βοηθούν».
Ασχολείστε 44 χρόνια με την υποκριτική και το θέατρο, σε έναν από τους σημαντικότερους θεατρικούς Οργανισμούς στον κόσμο. Τι είναι αυτό που κάνει το θέατρο τόσο μοναδικό ως τέχνη;
«Ο σπουδαίος θεατρικός συγγραφέας Άρθουρ Μίλλερ είπε πως “το θέατρο είναι ένα κοινωνικό γεγονός, το οποίο εμπλέκει τον άνθρωπο ως πολιτικό και κοινωνικό ον”. Ο Στανισλάφσκι έλεγε: “Η σκηνοθεσία είναι η τέχνη της ανθρωπινότητας (Humanology)”. Μέσα στο θέατρο, ηθοποιοί και κοινό βιώνουν με τον πιο άμεσο τρόπο καταστάσεις που αφορούν την ανθρώπινη συνθήκη. Τον άνθρωπο να συγκρούεται με τον εαυτό του, με τους γύρω του, με τη μοίρα του. Την πάλη του με διλλήματα, επιλογές, πράξεις και τις συνέπειες των πράξεων. Μέσα σε αυτό το τελετουργικό γεγονός, προσπαθούμε να κατανοήσουμε την ύπαρξή μας, τον τρόπο που ζούμε και συμπεριφερόμαστε μέσα στον κόσμο».
